Niepełnosprawność intelektualna – jakie są jej przyczyny i stopnie?

Niepełnosprawność intelektualna, inaczej upośledzenie umysłowe, to zaburzenie rozwojowe związane z obniżeniem niektórych funkcji intelektualnych.

Niepełnosprawność intelektualna może być związana z wieloma chorobami, zarówno genetycznymi, neurologicznymi jak i metabolicznymi. Często jej przyczyny powstają już w okresie płodowym człowieka lub są następstwem poważnych urazów fizycznych.

Niepełnosprawność intelektualna – stopnie

Obecnie wyróżnia się cztery rodzaje niepełnosprawności intelektualnej:

• niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim – ten rodzaj niepełnosprawności dotyczy osób z IQ 50–69. Ludzie ze stwierdzoną niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim posługują się mową w stopniu niezbędnym do podtrzymania rozmów i zaspokajania podstawowych potrzeb. Lekka niepełnosprawność intelektualna pozwala na podjęcie pracy oraz wykonywanie zwykłych domowych czynności. Jednakże mogą występować pewne trudności w nauce (zarówno w czytaniu jak i pisaniu). Osoba taka ma mniejszą podzielność uwagi, mniej zasobne słownictwo, a także zaburzenia motoryki.
• niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym – umiarkowany stopień niepełnosprawności umysłowej występuje u osób dorosłych, których ogólny poziom rozwoju porównywalny jest do rozwoju 8-letniego dziecka. IQ mieści się w zakresie 35–49. U takich ludzi częściej występują choroby somatyczne, a także wady narządów. Mimo, że osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności potrafią pod nadzorem wykonywać pewne nieskomplikowane czynności, mają duży problem z nauką pisania, czytania oraz posługiwania się mową czy też rozumieniem wypowiedzi innych osób.

• niepełnosprawność intelektualna w stopniu znacznym – znaczny stopień niepełnosprawności umysłowej dotyka osoby, których IQ wynosi 20–34. Poziom rozwoju umysłowego osoby dorosłej porównuje się do 6-letniego dziecka. Osoba taka jest w stanie posługiwać się prostą mową (do kilku zdań), często cierpi na choroby somatyczne i posiada duże wady wzroku. Co więcej, potrafi rozróżniać podstawowe cechy fizyczne, ich kształty oraz samodzielnie korzysta z toalety. Musi jednak znajdować się pod stałą opieką.
• niepełnosprawność intelektualna w stopniu głębokim – głęboki stopień niepełnosprawności umysłowej to najpoważniejsze zaburzenie umysłowe, które dotyka osoby z IQ poniżej 20 punktów. Dorosłe osoby posiadają rozwój intelektualny i społeczny zbliżony do 3-letniego dziecka. Bardzo często zdarza się, że cierpią na porażenia kończyn, mają wady wzroku i słuchu. Osoby takie poruszają się w stopniu ograniczonym (lub w ogóle się nie poruszają), mają bardzo ograniczony zasób słownictwa i nie są w stanie płynnie posługiwać się mową. Na ogół mają poważne wady neurologiczne.

Niepełnosprawność intelektualna – przyczyny

Przyczyny upośledzenia umysłowego mogą mieć dwa źródła: pierwotne oraz wtórne. Te pierwsze związane są z mutacjami genetycznymi mającymi miejsce już w okresie płodowym. Do najczęstszych zalicza się aberracje chromosomowe, czyli zmiany w strukturze lub liczbie chromosomów – np. trisomia 21 chromosomu nazywana częściej zespołem Downa. Inne z nich to m.in. zaburzenia metabolizmu o podłożu genetycznym np. fenyloketonuria. Wtórne przyczyny rozwoju niepełnosprawności intelektualnej związane są najczęściej z uszkodzeniami kory mózgowej w okresie dziecięcym (chociaż zdarzają się one także w okresie płodowym). Jakie mogą być czynniki zwiększające ryzyko niepełnosprawności intelektualnej u dziecka? Przede wszystkim zażywanie niedozwolonych i silnych leków przez kobietę ciężarną – nasennych z grupy benzodiazepin i psychotropów. Prawdopodobieństwo rośnie także przy zakażeniu wirusem odry, różyczki, ospy wietrznej czy świnki u kobiety w ciąży. Zarówno skrajne niedożywienie ciężarnej, jak i doświadczenie traumatycznych wydarzeń w ciąży (śmierci bliskiej osoby, utraty dachu nad głową, rozwodu) również nie pozostają bez wpływu na rozwój intelektualny dziecka. Bezpośrednie narażenie płodu na działanie promieniowania radiacyjnego, uszkodzenia mechaniczne czy działanie toksycznych lub trujących czynników chemicznych może uszkadzać płód. Na możliwość niepełnosprawnego rozwoju małego dziecka mają wpływ także infekcje przebyte w pierwszych miesiącach życia, chociażby zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.