HPV – co to jest? Jak wyglądają objawy? Na czym polega leczenie?

Co to jest HPV? Większość z nas kojarzy wirusa z rakiem szyjki macicy. Wciąż jednak nie dbamy należycie o profilaktykę, czego skutkiem jest wzrost zachorowań. Jak wyglądają objawy zakażenia wirusem HPV, na czym polega leczenie i czy szczepionka na HPV rzeczywiście jest skuteczna? Dr n.med. ginekolog Agnieszka Nalewczyńska rozwiewa wątpliwości.

Co to jest HPV

Skrót HPV oznacza „human papillomavirus”, wirus brodawczaka ludzkiego. Przenoszony jest drogą płciową, lecz nie tylko. Źródłem zakażeń mogą być również np. wspólne ręczniki albo bielizna.

Zakażenie wirusem może powodować nowotwory nie tylko w obrębie narządów płciowych, szczególnie u kobiet, lecz również może przyczyniać się do zmian nowotworowych w gardle, krtani, na języku. W ostatnich latach odnotowuje się wzrost takich zachorowań wskutek seksu oralnego. Niemniej należy pamiętać, że przyczyny nowotworów w obrębie szyi i głowy mogą być również inne np. palenie tytoniu, picie alkoholu.

Jeśli chodzi o raka szyjki macicy, to w tym przypadku nie ma wątpliwości – to efekt wirusa HPV. Mówi się, że jest to rak, którym można się zarazić. Gdy wirus dostanie się do organizmu, pozostają regularne badania cytologiczne mające na celu sprawdzenie, czy dochodzi do ewentualnych zmian nowotworowych. Niektóre typy wirusa są bardziej onkogenne, inne mniej. Łącznie mówi się o ok. 150 typach wirusa, ok. 40 z nich przenoszona jest drogą płciową. Część typów HPV przyczynia się do mniej groźnych problemów, jak np.  obecność brodawek na skórze. Inne typy powodują powstawanie kłykcin kolczystych. HPV może przyczyniać się także do raka odbytu, pochwy, sromu.

Za wirusy wysokiego ryzyka uważa się podtypy HPV 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58 i 59, z których pięć – 16, 18, 31, 33, 45 – odpowiada za ponad 80 proc. zachorowań na raka szyjki macicy. W przypadku raka gardła najczęściej odpowiada za niego wirus HPV 16.

Jak wyglądają objawy HPV

Wirus brodawczaka ludzkiego atakuje głównie nabłonek. Co ważne – jego obecność nie oznacza jednoznacznie, że dojdzie do rozwoju nowotworu. Jednak zarazem jego obecność jego niezbędna, aby zaszły zmiany nowotworowe w obrębie szyjki macicy. W skrócie: bez HPV nie ma raka, ale nie każde zakażenie HPV oznacza, że w szyjce macicy pojawi się rak. 70 proc. dorosłych osób ma kontakt z tym wirusem. Statystyki zachorowań na raka (jeszcze) nie są tak zatrważające, choć obserwuje się wzrost liczby nowotworów.

Zwiększone ryzyko ekspozycji na wirusa to m.in. inicjacja seksualna w młodym wieku, duża ilość partnerów seksualnych lub partner mający dużą ilość partnerek/partnerów, zaniedbania w zakresie higieny, jak również niedobory witaminy A, niedobory odporności, palenie tytoniu. Odnotowano przypadki stwierdzenia kłykcin kolczystych u dzieci, które przyszły na świat drogami natury i w ten sposób zaraziły się od matki.

Przez lata wirus pozostaje w fazie utajonej. W fazie subklinicznej zmiany na nabłonku mogą wykryć badania, np. cytologia lub kolonoskopia. W fazie klinicznej zmiany chorobowe można zaobserwować już gołym okiem. W dwóch pierwszych fazach brak widocznych objawów. Pojawiają się one, gdy kłykciny, zmiany brodawkowate lub rakowe już widać. Towarzyszą im świąd, pieczenie, upławy ropne, powodowane zakażeniami bakteryjnymi i grzybiczymi. U kobiet może dochodzić również do krwawień.

Większość kobiet, u których diagnozowany jest rak szyjki macicy, mieści się w przedziale wiekowym 45 – 59 lat. Do zakażenia dochodzi zazwyczaj kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat wcześniej. Żeby w miejscu zakażenia doszło do namnażania komórek nowotworowych, niezbędne jest 5, 10 lat.

Leczenie HPV

W Polsce odnotowywana jest coraz większa śmiertelność z powodu raka szyjki macicy. Główną przyczyną jest późne wykrywanie, często w momencie, gdy rak już dał przerzuty. Podejmowane jest wówczas leczenie chirurgiczne (np. wycięcie szyjki macicy, całej macicy z przydatkami, węzłami chłonnymi miednicy mniejszej, węzłami chłonnymi okołoaortalnymi), radioterapia, chemioterapia.

W zależności od stopnia zaawansowania nowotworu 5-letnie przeżycie szacuje się od 70 proc. u osób z I stopniem zaawansowania choroby, do zaledwie 10 proc. w przypadku IV stopnia zaawansowania.
Skuteczna jest natomiast profilaktyka, czyli badania: cytologia, kolonoskopia. Pobrane próbki tkanki są badane pod kątem stopnia onkogenności.

Choć rak penisa jest rzadkim nowotworem, mężczyźni mogą być nosicielami wirusa. Dlatego im również zaleca się wykonywanie testów pod kątem HPV. Badanie zaleca się także osobom, które są już po leczeniu chorób szyjki macicy, są ze względu na czynniki genetyczne w grupie zwiększonego ryzyka, cierpią na nawracające stany zapalne dróg rodnych, a także u kobiet w ciąży. Wirus może być przeniesiony na dziecko w trakcie narodzin, istnieje również ryzyko przedwczesnego porodu.

Do leczenia zmian powodowanych przez HPV wykorzystuje się środki przeciwzapalne, hormonalne lub zabiegi chirurgiczne. Kłykciny kolczyste leczone są za pomocą roztworów chemicznych podawanych miejscowo lub przez waporyzację laserową, która uważana jest za skuteczniejszą metodę terapii. Leczenie towarzyszące polega na zwiększeniu odporności pacjenta oraz suplementacji witaminy A.

Zapobieganie możliwe jest przez unikanie licznych i ryzykowanych kontaktów seksualnych, szczególnie bez zabezpieczeń. Należy jednak pamiętać, że prezerwatywa nie chroni w 100 proc. przed chorobą, choć zmniejsza ryzyko zakażenia.

Szczepionka na HPV

Dostępne są warianty trzy warianty szczepień przeciwko HPV: 2-walentna, 4-walentna i 9-walentna. W polskim kalendarzu szczepień są one zalecane, ale nieobowiązkowe i nierefundowane. W niektórych gminach szczepienia na HPV są finansowane przez samorządy.

Szczepionka jest obecna na świecie od kilkunastu lat. Choć niektórzy zarzucają jej brak zweryfikowanej skuteczności, badania dowodzą, że 9-walentna szczepionka zmniejsza o 90 proc. ryzyko raka szyjki macicy i o 96 proc. zmniejsza ryzyko raka odbytu. W Australii, gdzie szczepienia wykonuje się na szeroką skalę od 13 lat, mówi się o możliwości wyeliminowania raka szyjki macicy jeszcze w pierwszej połowie XXI wieku. W Australii wyszczepialność dziewczynek wynosi ok. 75 proc. W Polsce – to tylko 10 proc. Wbrew potocznej opinii, szczepić należy nie tylko dziewczynki. HPV przecież odpowiada również za nowotwory penisa, jamy ustnej, gardła, krtani, odbyt, poza tym mężczyźni mogą przenosić wirusa.

Nie odnotowano skutków ubocznych szczepień, chociaż grupy antyszczepionkowe wiązały szczepienia na HPV z powikłaniami neurologicznymi, problemami zatorowo-zakrzepowymi czy przedwczesną menopauzą lub obniżeniem płodności, jednak tych zarzutów nie udowodniono.

– Jeśli chodzi o szczepionkę, to zaszczepię i mojego syna, i moją córkę – przyznaje dr n. med. Agnieszka Nalewczyńska, specjalista ginekologii i położnictwa. – Szczepionka jest skuteczna. Chociaż nie jest dostępna zbyt długo, badania dowodzą, że pomaga uniknąć konsekwencji zarażenia wirusem HPV. Szczepionka to jedyny sposób dla kobiet, aby uniknąć raka szyjki macicy. Szczególnie że współcześnie zachowania seksualne powodują, że rak szyjki macicy szerzy się na potęgę. Nawet bardzo młode dziewczyny przychodzą z takim problemem. A jeśli nie zadbamy o kontrolę cytologiczną, to problem może być rzeczywiście poważny.

Kiedy najlepiej zaszczepić dziecko? – Przed pierwszym współżyciem, czyli przed 12 r.ż. To nie jest duży wydatek, a bogatsze gminy to refundują. Nawet płacąc z własnej kieszeni, warto wziąć pod uwagę zdrowotne korzyści. Na pewno taki wydatek się zwraca – podkreśla dr Nalewczyńska.

Kontrowersje budzi szczepienie chłopców, którzy nie są narażeni na raka szyjki macicy.

– Dlaczego warto szczepić chłopców? Bo mogą być rezerwuarem wirusa – wyjaśnia dr n. med. Agnieszka Nalewczyńska. – Tak, rak penisa jest rzadkością, a więc chłopców nie chronimy przed tak częstą chorobą, jak rak szyjki macicy. Dość częsty jest jednak rak odbytu, skutek kontaktów seksualnych między mężczyznami. Zdecydowanie warto dziecko zaszczepić. Szczepienie należy wykonać ok. 12 roku życia, wcześniej nie ma potrzeby. Ten moment jest również wybrany z uwzględnieniem kalendarza innych szczepień.

Jak mogą chronić się dorosłe kobiety, które już rozpoczęły współżycie seksualne?

– Jeśli jesteśmy już na szczepienie za stare, to można się zbadać: zrobić badanie cytologiczne i badanie w kierunku obecności wirusa HPV. Jeżeli mamy wirus wysokoonkogenny, czyli typ 16, 18, 31, 33, 45, to wtedy powinnyśmy robić cytologię nie co trzy lata, ale co rok, aby bardziej dbać o szyjkę macicy. Na dobrą sprawę większość z nas, współżyjących, jest nosicielkami wirusa, kwestia tylko, czy – wysokoonkogennego, czy nie. Jeśli wirus jest wysokoonkogenny, to znaczy, że szansa na raka szyjki macicy jest dużo większa. Jeżeli niskoonkogenny, to jest szansa na brodawki płciowe – wyjaśnia ginekolog dr n.med. Agnieszka Nalewczyńska.