Czym są ustawienia Hellingera? Dlaczego wzbudzają kontrowersje?

Ustawienia Hellingera, czy też ustawienia rodzinne opracowane przez Berta Hellingera są uznawane za jeden z najbardziej kontrowersyjnych elementów terapii systemowej i zawsze wzbudzają wiele emocji podczas dyskusji. Czym cechuje się ta metoda? Dlaczego ma zarówno wielu zwolenników, jak i przeciwników? Czy powinnaś z niej skorzystać?

Kim był Bert Hellinger? 

Bert Hellinger urodził się w 1925 roku, a zmarł w 2019 roku. Przez sporą część życia mężczyzna był zakonnikiem. Studiował pedagogikę, filozofię i teozofię, natomiast nie ukończył studiów psychologicznych, ale zagadnienia obejmujące swoim zakresem ludzki umysł były jego pasją. Inspirował się różnymi nurtami psychoterapii, a przede wszystkim analizą transakcyjną.

Hellinger w czasie pobytu w Afryce badał plemię Zulusów i właśnie tam stworzył technikę ustawień rodzinnych, nazywanych obecnie ustawieniami Hellingera. Metoda ta nie należy formalnie do terapii systemowej, natomiast często jest z nią utożsamiana w języku potocznym. Cieszy się sporą popularnością wśród ludzi różnych narodowości, ale środowiska naukowe uważają ją za szkodliwą i kontrowersyjną.

Ustawienia systemowe Hellingera – główne założenia 

Najważniejszym założeniem w ustawieniach systemowych Hellingera jest stwierdzenie, że za psychiczne problemy jednostek odpowiadają trudności w rodzinie, a przede wszystkim zaburzone relacje rodzinne. Oczywiście takie przesłanki są również charakterystyczne dla innych metod, na przykład systemowej, jednak Hellinger w swoich założeniach poszedł znacznie dalej.

Autor metody uznaje, że wszelkie problemy są związane nie tylko z nieprawidłowymi relacjami z żyjącymi członkami rodziny, ale także tymi zmarłymi i to z kilku poprzednich pokoleń. Według niego na pacjentów wpływają również pewne ukryte fakty, na przykład choroba rodzica lub romans brata. Hellinger chce przywrócić ład w rodzinie, nakłaniając do poprawiania relacji między poszczególnymi osobami, a także do utrzymania bliskich więzi.

Cele ustawień rodzinnych Hellingera 

Najważniejszym celem ustawień rodzinnych Hellingera jest przywrócenie ładu w rodzinie, a tym samym wprowadzenie harmonii do życia pacjenta. Szczególnym celem jest wyciągnięcie pewnych niewidocznych motywów, pragnień i tajemnic z przeszłości. Co ciekawe, Hellinger nie uważa, żby priorytetem było usunięcie objawów somatycznych u danej jednostki – zminimalizowanie symptomów ma być jedynie efektem ubocznym, osiągniętym dzięki harmonii.

Jak przebiega praca metodą Hellingera? 

Ustawienia Hellingera opierają się w dużej mierze na psychodramie, ponieważ uczestnicy sesji mają za zadanie odgrywać role różnych członków rodziny – zarówno żyjących, jak i zmarłych, im samym nieznanych. Działaniem poszczególnych uczestników kieruje moderator, który ustala różne zasady i role, a także zadaje pytania, np. „jak się czujesz w tej roli?”, „jakie są twoje uczucia w tym momencie?”.

Sesje ustawień rodzinnych wywołują zwykle bardzo dużo różnych emocji i wrażeń, dlatego też w trakcie takich spotkań można smucić się, płakać, ale także złościć i być zdenerwowanym. Oczywiście nie każdy umie wczuć się w inną osobę, jednak ci, którzy to potrafią, mogą przejawić wiele rozmaitych uczuć.

Ustawienia i obserwowanie ich pomagają w przyjrzeniu się konkretnym problemom i rolom danych osób w rodzinie. Konkretne emocje i przeżycia mogą stać się impulsem do zmian w życiu i zbudowania nowych relacji rodzinnych. W tym miejscu warto zaznaczyć, że w sesji udział biorą zwykle nieznane sobie osoby, często zupełnie przypadkowe i to właśnie one wchodzą w role pozostałych członków rodziny – to kolejna rzecz odbiegająca od terapii systemowej, gdzie spotykają się sami krewniacy.

Kontrowersje wokół ustawień Hellingera 

Ustawienia Hellingera są popularną metodą pracy nad problemami osobistymi, ale wzbudzają sporo kontrowersji i nie ma w tym nic dziwnego. Wśród najważniejszych i najmocniejszych zarzutów można wymienić: 

• brak fundamentów teoretycznych; 
• brak empirycznego sprawdzenia efektów ustawień rodzinnych na konkretnej próbie osób badanych; 
• prowadzący warsztaty nie muszą mieć dyplomu psychologa czy psychoterapeuty; 
• emocje uczestników są efektem manipulacji, a nie autentycznych przeżyć. 

To jednak nie wszystkie kontrowersje, ponieważ znacznie poważniejsze są zagrożenia związane z udziałem w warsztatach. Jak już wspomniano, założeniem ustawień Hellingera jest stwierdzenie, że większość problemów w życiu człowieka wynika z błędnych relacji rodzinnych, jednak w rzeczywistości trudności psychiczne oraz choroby psychosomatyczne mają znacznie bardziej złożone podstawy. Bezpośrednio po samej sesji pacjenci rzeczywiście mogą poczuć się lepiej, jednak w dłuższej perspektywie czasowej efekty wcale nie muszą być utrzymane.

Nikt nie sprawdza również, co się dzieje z pacjentami już po zakończeniu seansów. Nie ma analizy ich odczuć i zachowań ani kwestionariuszy psychologicznych. A niestety niewłaściwie przeprowadzona psychoterapia może w konsekwencji doprowadzić do poważniejszych problemów psychicznych.

Niektórzy naukowcy nazywają ustawienia Hellingera manipulacją, psychologicznymi sztuczkami, a nawet szarlatanerią. Dodatkowo zdaniem niektórych psychologów ta metoda przypomina sektę oraz seanse, a nie prawdziwą terapię. Tym samym ustawień Hellingera nie należy utożsamiać z terapią systemową ani psychoterapią w ogóle.

Osoby, które czują się skrzywdzone po ustawieniach rodzinnych, w zasadzie nic nie mogę zrobić – wobec prowadzących trudno jest wyciągnąć konsekwencje, ponieważ nie są lekarzami i nie odpowiadają przed odpowiednimi służbami. Uczestnicy mogą jednak zdecydować się na inną formę psychoterapii, na przykład poznawczo–behawioralną, której efekty są udowodnione empirycznie.

Czy ustawienia Hellingera powinny zostać zakazane? 

Niektórzy domagają się zakazania ustawień Hellingera, jednak obecnie metoda ta nie wpłynęła na niczyje życie z taką siłą, aby nie mogła być w ogóle praktykowana. Jeżeli jednak cierpisz na problemy natury psychicznej i zastanawiasz się nad udziałem w seansie, powinnaś mieć świadomość, że spotkania w ramach ustawień rodzinnych nie są metodą terapeutyczną i do tej pory żadne badania nie potwierdziły ich skuteczności.

Ustawienia Hellingera w Polsce 

Autor koncepcji, Bert Hellinger, zmarł w 2019 roku, natomiast jego pracę w Polsce kontynuuje Dorota Kraszewska. Miesięcznie zajmuje się nawet 50-cioma osobami, pochodzącymi z różnych rodzin, a cena pojedynczej sesji zaczyna się od 120 złotych. Według Kraszewskiej to właśnie w 2022 roku nastąpił szczyt zainteresowania ustawieniami rodzinnymi, ponieważ spadło zaufanie do innych form leczenia, w tym także psychoterapii. Kraszewska dodaje również, że jej zdaniem ustawienia Hellingera i psychoterapia wcale się nie wykluczają, dlatego też pacjenci mogą decydować się na obie metody i łączyć je ze sobą.

Ustawienia Hellingera spotykają się jednak z krytyką środowiska naukowego również w naszym kraju – wielu z polskich psychologów czy psychoterapeutów odradza uczestniczenie w takich spotkaniach. Zdaniem specjalistów ustawienia rodzinne powinny być poprzedzone porządną diagnozą i powiązane w sposób nierozerwalny z psychoterapią. W innym wypadku metoda ta może wyrządzać więcej szkód niż pożytku.

Dlatego też nie powinnaś traktować ustawień rodzinnych jako rozwiązania ostatecznego – po sesji twoje problemy nie znikną jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Poprawa twojego stanu może nastąpić, natomiast możliwe to będzie wyłącznie przy pełnym zaangażowaniu z twojej strony. Musisz mieć także świadomość, że podstawą każdej terapii leczniczej jest odpowiednia diagnoza, postawiona przez dyplomowanego lekarza. 

Bibliografia

1. https://hellinger.com.pl/o-ustawieniach/czym-sa-ustawienia-hellingerowskie/, [dostęp 07.03.2023].
2. https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1066480706287279?journalCode=tfja [dostęp 10.03.2023].
3. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/03060497.2006.11086254 [dostęp 10.03.2023].
4. https://psycnet.apa.org/record/2012-08635-008 [dostęp 12.03.2023].
5. https://ieeexplore.ieee.org/abstract/document/7811271/ [dostęp 12.03.2023].