Jod – właściwości, niedobór i nadmiar, naturalne źródła

Jod jest niezbędnym minerałem powszechnie występującym w owocach morza. Gruczoł tarczowy wykorzystuje go do wytwarzania hormonów tarczycy, które pomagają kontrolować wzrost, naprawiać uszkodzone komórki i wspierać zdrowy metabolizm. Zarówno niedobór jodu, jak i jego nadmiar wpływają negatywnie na zdrowie. Czym jest jod i jakie są objawy niedoboru jodu?

Co to jest jod?

Jod (I) to pierwiastek, który może występować w postaci jednego trwałego izotopu (127) lub izotopów promieniotwórczych (123, 125, 129, 131). Jest mało rozpowszechniony w przyrodzie, w większych ilościach występuje jedynie w solankach i wodzie morskiej.

– Jod czerpiemy z powietrza, pokarmów i z wody. Od 1997 roku producenci obowiązkowo jodują sól kuchenną. Wcześniej zdarzało się, że w związku z niedoborem jodu w powietrzu czy pokarmach ludzie mieli tendencję do powiększania się tarczycy – występowało tzw. wole młodzieńcze z niedoboru jodu, które w przyszłości mogło przekształcić się w wole guzowate, które z kolei mogło być przyczyną nadczynności tarczycy. Niedobór jodu był też przyczyną wrodzonej niedoczynności tarczycy u dzieci – tłumaczy prof. Michał Rabijewski, specjalista chorób wewnętrznych i endokrynolog, androlog kliniczny, kierownik Zakładu Zdrowia Prokreacyjnego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie.

Właściwości jodu

Warto wiedzieć, jakie funkcje pełni w organizmie jod – właściwości tego pierwiastka wynikają z pośredniego jego udziału w regulowaniu rozwoju i działaniu licznych narządów. Jod to pierwiastek niezbędny w procesie syntezy hormonów tarczycy. Jod wchodzi w skład tyroksyny i trójjodotyroniny – hormonów produkowanych przez tarczycę, regulujących funkcjonowanie wielu układów i przemian metabolicznych.

Jod radioaktywny wykorzystywany jest w medycynie. Izotop jodu 131 wykorzystywany jest m.in. w terapii nadczynności tarczycy. Leczenie tarczycy jodem polega na podaniu pacjentowi doustnie kapsułki zawierającej radioizotop jodu, co umożliwia przechwycenie sporej dawki jodu przez miąższ tarczycy.

Dobowe zapotrzebowanie na jod

Dzienne zapotrzebowanie na jod dla poszczególnych grup wiekowych przedstawia się następująco:

• dzieci do 5 r. ż. – 90 mikrogramów,
• dzieci w wieku 6 – 12 lat – 120 mikrogramów,
• dzieci powyżej 12 r. ż. i dorośli – 150 mikrogramów,
• kobiety w ciąży i karmiące piersią – 250 mikrogramów.

Zwiększone zapotrzebowanie na jod

Zwiększone zapotrzebowanie na jod mogą wykazywać osoby mieszkające z dala od terenów morskich oraz stosujące dietę z niską konsumpcją ryb i innych produktów morskich, ale także jodowanej soli. Zapotrzebowanie na jod może zwiększać wysokie spożycie warzyw kapustnych, zawierających glukozynolany – związków obniżających poziom jodu w organizmie.

– Czasem jodu może być mniej lub więcej. Jeśli jest go za mało, to uzupełniamy. Kiedy jednak jest go za dużo, tarczyca blokuje na pewien czas wchłanianie jodu z powietrza – w ten sposób broni się przed nadmiarem. Gdyby tarczyca wykorzystała cały wchłonięty jod do produkcji hormonów, groziłoby to nadczynnością tarczycy. Po jakimś czasie tarczyca się odblokowuje i zaczyna ponownie wchłaniać jod. Zdrowe tarczyce mają ten mechanizm zachowany – wyjaśnia prof. Michał Rabijewski.

Naturalne źródła jodu

W celu uzupełnienia puli jodu w organizmie, warto udać się nad morze i pooddychać jodowanym powietrzem. Kiedy jest najwięcej jodu nad morzem? W okresie jesieni i zimy. Ale jod nad morzem to niejedyne źródło jodu. Co zawiera jod? Najbogatsze źródła jodu w diecie to:

• ryby morskie,
• owoce morza i algi
• jodowana sól,
• woda z jodem.
• nabiał.

Co wypłukuje jod? Dietetyczne źródła jodu nie powinny być spożywane ze źródłami chloru i sodu, gdyż te pierwiastki nasilają utratę jodu w organizmu. Wchłanianie jodu z diety mogą także hamować goitrogeny, czyli związki występujące m. in. w jarmużu, kalafiorze, brukselce, kapuście czy soi.

Jod w tabletkach – suplementacja jodem

Osoby narażone na niedobór jodu, w tym kobiety w ciąży, mogą uzupełnić codzienną dietę, stosując suplementy zawierające jod. Suplementacja jodu możliwa jest na drodze zażywania tabletek zawierających jod. Preparatem bogatym w jod jest także płynu Lugola – został on opracowany na początku XIX wieku przez francuskiego lekarza. W Polsce specyfik ten podawany był mieszkańcom po wybuchu elektrowni jądrowej w Czarnobylu.

– Płyn Lugola zawiera bardzo dużo jodu – jest w stanie zablokować tarczycę, aby nie pobierała radioaktywnego jodu. Żeby zażycie płynu miało sens, musielibyśmy mieć pewność, że w ciągu kilkudziesięciu godzin nad nami przejdzie chmura radioaktywna. Płyn Lugola raczej nie zaszkodził nikomu, ale niestety raczej także nie pomógł – tłumaczy prof. Rabijewski.

Jod w ciąży

Jod to pierwiastek o istotnym znaczeniu dla rozwijającego się płodu. Kobiety w ciąży powinny zatem szczególnie zadbać o optymalną podaż jodu. Pierwiastek ten odpowiada za utrzymanie prawidłowego funkcjonowania tarczycy matki, a także do zapewnienia produkcji hormonów przez tarczycę płodu.

Niedobór jodu w ciąży może prowadzić do większego ryzyka poronień, wystąpienia wad rozwojowych płodu, śmiertelności okołoporodowej oraz kretynizmu. Dlatego kobietom w ciąży zalecana jest suplementacja jodem w tabletkach.

Niedobór jodu w organizmie

Gdy pojawia się niedobór jodu, objawy wynikają przede wszystkim ze zbyt niskiej syntezy hormonów tarczycy. Może pojawić się:

• chroniczne zmęczenie,
• suchość skóry i wypadanie włosów,
• przybieranie na wadze,
• nadwrażliwość na niską temperaturę,
• rozrost tarczycy,
• bezsenność,
• zaburzenia psychiczne,
• zwiększone ryzyko rozwoju raka piersi.

Niedobór jodu u dzieci może sprzyjać upośledzeniu rozwoju somatycznego i umysłowego.

Nadmiar jodu w organizmie

Przy podawaniu preparatów związków jodu możliwe jest przedawkowanie jodu. Pojawiają się wówczas takie objawy, jak bóle głowy, hiperaktywność, nasilenie trądziku, wysypki, metaliczny posmak w ustach, zapalenie ślinianek.

Bibliografia:

Gietka – Czernel M., Profilaktyka niedoboru jodu; Postępy Nauk Medycznych, nr 12, 2005