Dieta trzustkowa – co wolno jeść przy zapaleniu trzustki?

Dieta trzustkowa stanowi ważny element leczenia ostrego i przewlekłego zapalenia trzustki. Wsparcie żywieniowe w tych chorobach polega na wprowadzeniu do jadłospisu produktów łatwostrawnych oraz na ograniczeniu spożycia tłuszczu. Co można jeść na diecie trzustkowej i jak długo należy ją stosować?

Czym jest dieta trzustkowa i dla kogo jest wskazana?

Dieta trzustkowa to sposób żywienia zalecany osobom z ostrym i przewlekłym zapaleniem trzustki. Ostre zapalenie trzustki (OZT) jest schorzeniem, w którym stan zapalny gruczołu trzustkowego pojawia się w wyniku przedwczesnej aktywacji proenzymów trzustkowych i uszkodzeń sąsiadujących tkanek.  

OZT najczęściej występuje z powodu nadużywania alkoholu oraz w przebiegu kamicy żółciowej. Może też być spowodowane hipertriglicerydemią, nadczynnością przytarczyc, zapaleniem pęcherzyka żółciowego czy stosowanymi lekami (kortykosteroidami, azatioprynną, tiazydami). Najczęstsze objawy ostrego zapalenia trzustki to: 

• nagły, silny ból nadbrzusza promieniujący w lewo bądź w stronę kręgosłupa; 
• nudności i wymioty; 
• wzdęcia; 
• tkliwość brzucha; 
• gorączka. 

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to długotrwały proces zapalny prowadzący do postępującego i nieodwracalnego uszkodzenia miąższu gruczołu trzustkowego, zaniku tkanki i włóknienia trzustki. Do rozwoju przewlekłego zapalenia trzustki przyczyniają się takie czynniki jak spożywanie nadmiernej ilości alkoholu, palenie tytoniu, nadczynność przytarczyc, hiperlipidemia, przewlekła niewydolność nerek, otyłość, niewłaściwa dieta (wysokobiałkowa, wysokotłuszczowa), zażywanie niektórych leków. Początkowe objawy PZT to: 

• ból brzucha; 
• żółtaczka; 
• okresowe chudnięcie; 
• wzdęcia; 
• uczucie pełności w nadbrzuszu; 
• ból w nadbrzuszu po wypiciu dużej ilości alkoholu lub wypiciu alkoholu wraz ze spożyciem tłustego posiłku. 

Późnym objawem przewlekłego zapalenia trzustki jest zaburzenie wchłaniania i trawienia tłuszczów powodujące biegunkę tłuszczową. 

Co można jeść na diecie trzustkowej?

Postępowanie dietetyczne w chorobach trzustki zależy od rodzaju zapalenia trzustki i stopnia ciężkości choroby. 

Dieta trzustkowa w ostrym zapaleniu trzustki

W pierwszych dniach ostrego zapalenia trzustki chory nie może przyjmować doustnie żadnych pokarmów aż do ustąpienia bólu i przywrócenia prawidłowej perystaltyki jelit. Pacjent w tym czasie żywiony jest dożylnie. Pierwszy posiłek można wprowadzić dopiero w 3-4. dobie. Powinien to być posiłek łatwostrawny, o półpłynnej konsystencji i objętości ok. 200 ml, taki jak kleik ryżowy lub kleik z płatków owsianych na wodzie. 

Jeśli pokarm jest dobrze tolerowany, chory może zjeść kolejne 3-4 posiłki w postaci kleiku z dodatkiem niewielkiej ilości gotowanego jabłka lub warzyw (marchewki, ziemniaków) oraz wypić napar z rumianku lub mięty. W kolejnych dniach pacjent z OZT może spożywać już do 5 posiłków dziennie. Polecane są budynie na chudym mleku, kisiele, kleiki, jogurt naturalny, galaretka owocowa.  

Następnym etapem jest wprowadzenie produktów o papkowatej oraz stałej konsystencji. Chorzy mogą jeść marchew i ziemniaki purée, sucharki, pastę z chudego sera twarogowego oraz gotowane, zmielone mięso. Dietę trzustkową lekkostrawną, niskotłuszczową, ubogoresztkową kontynuuje się przez 4-6 tygodni po przebytym OZT. Zalecane są niewielkie objętościowo posiłki, spożywane o regularnych porach. Po tym czasie możliwe jest stopniowe zwiększanie zawartości tłuszczu w diecie. 

Dieta trzustkowa w przewlekłym zapaleniu trzustki

Dieta w przewlekłym zapaleniu trzustki to dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu. Należy stosować się do poniższych zaleceń: 

• wskazane są posiłki o niewielkiej objętości spożywane regularnie, 5-6 razy dziennie; 
• należy zwiększyć kaloryczność diety do 2500-3000 kcal/dobę, aby zapobiec utracie masy ciała; 
• w diecie powinno znaleźć się białko (stanowiące do 30% całkowitego zapotrzebowania energetycznego organizmu), węglowodany (stanowiące do 50% całkowitej energii) oraz tłuszcze, w tym kwasy tłuszczowe omega-3; 
• ograniczeniu podlega spożycie błonnika pokarmowego, ponieważ jedzony w dużej ilości zaburza działanie przyjmowanych enzymów trzustkowych; 
• zalecane są następujące techniki przyrządzania potraw: gotowanie na wodzie i na parze, pieczenie w folii i pergaminie, duszenie bez obsmażania. 

Dieta trzustkowa – tabela zalecanych i przeciwwskazanych produktów

Poniżej znajduje się tabela produktów wskazanych i przeciwwskazanych w diecie trzustkowej. 

Dieta trzustkowa – jadłospis

Poniżej przedstawiamy przykładowy jadłospis przy diecie trzustkowej. 

• Śniadanie: owsianka na wodzie z bananem i jagodami, herbata z cytryną. 
• Drugie śniadanie: pieczywo pszenne z chudym twarożkiem i pomidorem bez skórki. 
• Obiad: przecierana zupa jarzynowa z makaronem. Potrawka z kurczaka z ziemniakami purée i gotowaną marchewką. Kompot z jabłek. 
• Podwieczorek: Koktajl z jogurtu naturalnego z malinami. 
• Kolacja: Risotto z warzywami. 

Bibliografia: 

1. Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007. 
2. Grzymisławski M., Gawęcki J., Żywienie człowieka zdrowego i chorego, PWN, Warszawa, 2012. 
3. Lipczyński R., Wytyczne dotyczące diagnostyki i leczenia przewlekłego zapalenia trzustki, Gastroenterologia Kliniczna 2017, tom 9, nr 3, 65-93.