Tarczyca. Co powinnaś o niej wiedzieć?

Tarczyca reguluje tempo przemiany materii i kieruje metabolizmem komórek. Hormony tarczycy wpływają na całe ciało, a rozchwiane mogą doprowadzić m.in. do niepłodności, łysienia, otyłości, arytmii i depresji. Brzmi poważnie… Dlatego tak ważne jest, by obserwować swój organizm. Bo tarczyca jest mądra i gdy szwankuje, wysyła sygnały. Nie zawsze jednoznaczne, czasami bardzo subtelne. Jak więc je wyłapać?

Zapracowana szara eminencja

Wbrew powszechnej opinii tarczyca wcale nie jest taka mała. Jest jednym z największych gruczołów dokrewnych ‒ produkujących hormony. Leży w okolicy szyi i kształtem przypomina motyla, którego każde ze skrzydeł otacza tchawicę. Produkuje trzy hormony. Dwa z nich ‒ tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3) ‒ odpowiadają za przemianę materii, płodność, samopoczucie. Trzeci, kalcytonina ‒ za gospodarkę wapniowo-fosforową, a więc wpływa na kości, mięśnie i nerki. Do produkcji hormonów tarczycę pobudza przysadka mózgowa, czyli szef całego zakładu i ważna osobistość. Przysadka bowiem „zarządza” pracą wszystkich narządów dokrewnych (trzustki, nadnerczy, gruczołów płciowych, grasicy, szyszynki), w tym pracą tarczycy poprzez hormon tyreotropina (TSH). Zadaniem przysadki jest pobudzanie tarczycy do działania. Jeśli ta pracuje za mało wydajnie i wydziela za mało hormonów, przysadka pogania tarczycę, wytwarzając więcej TSH. A gdy tyroksyny jest za dużo, wstrzymuje produkcję TSH. Dlatego przy nadmiarze hormonów tarczycy stężenie TSH maleje, a przy niedoborze rośnie. W dużym uproszczeniu choroby tarczycy polegają na nadmiernym (nadczynność) lub niedostatecznym (niedoczynność) wydzielaniu hormonów i zapaleniach tarczycy kończących się nadczynnością lub niedoczynnością (np. choroba Gravesa-Basedowa czy autoimmunologiczne Hashimoto). Szacuje się, że na problemy z tarczycą cierpi aż 300 mln ludzi na świecie. Według danych British Thyroid Association niedoczynność tarczycy 10 razy częściej dotyka kobiety niż mężczyzn. Choroby tarczycy nie są demokratyczne ‒ to prawdopodobnie przez estrogeny, które wpływają na naszego szefa wszystkich szefów, przysadkę mózgową. W systemie hormonalnym jest jak w fabryce ‒ jedno słabe ogniwo i zostaje zakłócona praca pozostałych maszyn.

Nadczynność tarczycy

Jednym z pierwszych sygnałów, że zalewają cię hormony, jest trzepotanie serca. Nagle zaczynasz zauważać, że twoje serce pracuje (zwykle nie zwracamy uwagi na jego bicie), i to na ogół trochę za szybko. To niepokojące uczucie powinno skłonić do wizyty u lekarza. Kolejnym objawem jest zrzucanie wagi bez diety, sportu i zmian w trybie życia. Nadczynność tarczycy przyspiesza procesy metaboliczne ‒ oprócz chudnięcia przy zmniejszonym apetycie zaczynasz się pocić, ciągle ci za gorąco, pojawiają się rozdrażnienie, nerwowość, kłopoty z koncentracją. Łatwiej się męczysz, dopadają cię biegunki. Czas do lekarza.

Niedoczynność tarczycy

Tycie i zmęczenie ‒ te objawy towarzyszą wielu różnym schorzeniom, niezdrowemu stylowi życia, stresowi, dlatego często są lekceważone. „Tyję, bo się nie ruszam”, „Jestem zmęczona, bo za dużo pracuję” ‒ łatwo sobie to wytłumaczyć. Tymczasem przybranie na wadze plus ciągle zmęczenie i senność to często pierwsze sygnały, że tarczyca się nie wyrabia. Jeśli do tego dojdzie np. marznięcie, wypadanie włosów, sucha skóra, zaparcia, zaburzenia cyklu miesiączkowego, mniejsza ochota na seks, puchnięcie na twarzy ‒ wizyta u endokrynologa to konieczność. Niedoczynność tarczycy jest niebezpieczna, może skończyć się chorobami serca, niepłodnością, depresją, zaburzeniami lekowymi. Poza tym jest bardzo niebezpieczna dla kobiet w ciąży ‒ zwiększa ryzyko poronienia, a także wpływa na rozwój płodu. Zatem jeśli masz jakiekolwiek z tych objawów i zamierzasz zajść w ciążę ‒ koniecznie skonsultuj się z lekarzem.

Hashimoto ‒ zmora kobiet

Niedoczynność tarczycy może powodować schorzenie o podłożu autoimmunologicznym ‒ choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy (jej nazwa pochodzi od nazwiska japońskiego chirurga Hakuru Hashimoto, który w 1912 roku opisał pierwsze cztery przypadki). Układ odpornościowy niszczy komórki tarczycy, uznając je za wroga ‒ podobny mechanizm występuje w innych chorobach autoimmunologicznych (alergie, reumatoidalne zapalenie stawów, atopowe zapalenie skóry). A przez to tarczyca staje się niewydolna, produkuje za mało hormonów i pojawiają się opisane wyżej objawy.

Jak rozpoznać choroby tarczycy?

No dobrze, ale czy każda nadwaga i zmęczenie albo, wręcz przeciwnie, chudnięcie i nerwowość kwalifikują się do leczenia? Na pewno powinny zmotywować do badań. I to zleconych, a potem interpretowanych przez endokrynologa. Tarczyca może bowiem chorować, mimo że wyniki badań mieszczą się w normie. Np. wielu lekarzy uważa, że wyniki TSH będące w górnej granicy normy powinny wzbudzać niepokój i mogą świadczyć o niedoczynności. Poza tym nie wystarczy zbadać sobie na własną rękę poziomu TSH i wolnych hormonów tarczycy fT3 i fT4 i uznać, że wszystko jest OK, bo jest w normie podanej przez laboratorium.

Z tarczycą nie jest tak łatwo, lubi się bawić w kotka i myszkę. Niestety, na ogół tylko lekarz jest w stanie wyłapać skomplikowane zależności, często musi też zlecić dodatkowe badania ‒ USG tarczycy oraz tzw. przeciwciała przeciwtarczycowe, żeby wykluczyć zapalenie tarczycy. Czasem nieprawidłowe wyniki badań pojawiają się, gdy szwankują enzymy przekształcające T4 do T3. Na wahania hormonalne mają także wpływ ciąża, przyjmowane leki i inne choroby. A niekiedy wahania hormonów tarczycy to wina przysadki, a nie tarczycy. Dlatego lekarz endokrynolog to prawdziwy detektyw, którego zadaniem jest wytropić, kto w organizmie robi krecią robotę.

Leczenie nadczynności i niedoczynności tarczycy

To oczywiście też zadanie dla lekarza, bo dietą i suplementami wahań hormonów wyleczyć się nie da. W niedoczynności zwykle podaje się brakujące hormony. Trzeba też regularnie robić badania krwi, bo dawki dobiera się zależnie od wyników, a choroba miewa okresy zaostrzeń, a czasami trochę odpuszcza. Nieco bardziej skomplikowane jest leczenie nadczynności tarczycy. Celem jest oczywiście obniżenie poziomu hormonów, ale metody są różne zależnie od przyczyny nadczynności ‒ oczywiście leki, ale czasami też usunięcie części tarczycy lub podanie radioaktywnego jodu (np. w przypadku guzków na tarczycy). Czasami (zwykle przez brak jodu w diecie) zdarza się sytuacja, że hormony są normie, a tarczyca nienaturalnie się rozrasta, tworząc tzw. wole, które utrudnia połykanie i oddychanie. Wtedy trzeba je usunąć chirurgicznie.

Czy można nie dopuścić do chorób tarczycy? Niestety, nie mamy na nią wielkiego wpływu, ale można wyłapać nieprawidłowości na wczesnym etapie i iść do lekarza, by wyregulował jej pracę. A także raz do roku podczas badań kontrolnych oznaczyć poziom TSH.