Zakupoholizm, czyli przejście od ekstazy do poczucia winy
Zakupoholizm, czyli uzależnienie od zakupów, to jeden z poważnych problemów XXI wieku, cechujący się kompulsywną potrzebą nabywania różnych produktów zarówno w sklepach stacjonarnych, jak i internetowych. W tym przypadku dochodzi jednocześnie do utraty kontroli nad zakupami, co wiąże się często z poczuciem winy.
Czym charakteryzuje się zakupoholizm?
Zakupoholizm to uzależnienie behawioralne, którego cechą charakterystyczną jest nieuzasadniony przymus dokonywania zakupów. Nabywanie produktów wynika z chęci rozładowania napięcia, sprawienia sobie przyjemności i zwiększenia uczucia zadowolenia. U chorych podczas kupowania pojawia się zwykle euforia związana ze zwiększonym poziomem dopaminy w mózgu, jednak uczucie to dosyć szybko mija, a jego miejsce zajmuje poczucie winy. Sposobem na poprawę złego samopoczucia jest ponowne kupowanie niepotrzebnych przedmiotów.
Zakupoholizm cechuje się nie tylko nabywaniem produktów, ale także planowaniem zakupów, omawianiem tych planów z innymi czy ciągłym przeglądaniem stron sklepów internetowych i gazetek produktowych. Nieustanne myślenie na ten temat może prowadzić do zaniedbywania codziennych obowiązków zawodowych i domowych.
Wiele osób dotkniętych problemem zakupoholizmu gromadzi nabyte przedmioty w domu. Powstający bałagan i niemożność znalezienia czegokolwiek prowokują nowe niepotrzebne zakupy, z których część nie bywa w ogóle używana, a nawet nigdy nie została rozpakowywana. [...] Z czasem zakupoholicy prawie całkowicie tracą orientację w stanie posiadania, co powoduje niemożność zakupu rzeczy właściwych, naprawdę im w życiu potrzebnych, a także problem zadłużenia.
Przyczyny zakupoholizmu są różnorodne
Do najważniejszych przyczyn zakupoholizmu można zakwalifikować:
- czynniki neurochemiczne – zaburzenie wytwarzania dopaminy i serotoniny w mózgu,
- czynniki psychologiczne – przede wszystkim trudności z radzeniem sobie ze stresem i wewnętrznym napięciem,
- chęć zdobycia uznania, potrzeba prestiżu – te potrzeby wynikają zwykle z pragnienia posiadania drogich i markowych produktów,
- zakupoholizm jako forma radzenia sobie ze stresem,
- wpływ czynników kulturowych – głównie konsumpcjonizm, strategie marketingowe, nadmiar reklam, wiele bodźców zachęcających do nabywania różnych produktów.
Uzależnienie od zakupów może wiązać się także z cechami osobowościowymi, a konkretnie wysokim poziomem impulsywności oraz skłonnością do popadania w różnego rodzaju uzależnienia. Dodatkowo badania wykazują, że zakupoholizm wynika z niskiego statusu społecznego w okresie dzieciństwa, małych dochodów rodziców, a tym samym chęci zrekompensowania sobie niezaspokojonych potrzeb materialnych.
Badania pokazują, że kobiety preferują raczej kupowanie artykułów poprawiających wygląd zewnętrzny, co wiąże się z ich dążeniem do podwyższenia samooceny przez poprawienie własnego wizerunku. Z kolei mężczyźni wolą symbole władzy i prestiżu, ukazujące styl życia na właściwym poziomie.
Jakie są objawy zakupoholizmu?
Symptomy zakupoholizmu nie są łatwe do zauważenia przez osoby postronne, ponieważ wiążą się przede wszystkim z reakcjami emocjonalnymi oraz nasilającymi się w czasie zachowaniami. Dobrze pamiętać też o tym, że nie każdy, kto często kupuje, jest uzależniony, ponieważ szczególne znaczenie mają tutaj kwestie psychologiczne, a zatem nabywanie produktów jako metoda radzenia sobie ze stresem. Wśród najważniejszych symptomów zakupoholizmu można wyróżnić:
- pojawienie się ekscytacji przed dokonaniem zakupów,
- poprawa nastroju po pobycie w sklepie, nabyciu produktów stacjonarnie lub przez internet,
- spędzanie dużo czasu na robieniu list zakupów, chodzeniu po sklepach, przeglądaniu stron internetowych z różnymi produktami, czytaniu opinii innych konsumentów,
- pożyczanie pieniędzy i zaciąganie pożyczek, aby dokonać zakupów,
- popadanie w ataki złości w sytuacji, gdy inni zwrócą uwagę na możliwość uzależnienia,
- brak kontroli nad nawykiem kupowania,
- pojawienie się wyrzutów sumienia po pewnym czasie od zakupów,
- ukrywanie zakupionych rzeczy w szafach, w skrytkach, pod łóżkiem i w innych miejscach.
Leczenie zakupoholizmu – terapia to podstawa
Niestety jedną z konsekwencji zakupoholizmu jest wpadnięcie w spiralę zadłużenia, dlatego bardzo duże znaczenie ma szybkie podjęcie leczenia, planowanie zakupów z wyprzedzeniem, a także prowadzenie indywidualnego dzienniczka finansowego. Klucz stanowi również odłożenie pewnej sumy pieniędzy na nieprzewidziane wydatki oraz zwracanie uwagi na podstawowe potrzeby, a więc opłacenie rachunków, kredytów, zakupów spożywczych.
W przypadku uzależnienia od zakupów pierwszym krokiem w kierunku leczenia uzależnienia będzie uświadomienie sobie problemu. Podstawę stanowi natomiast psychoterapia, której celem jest zmiana dotychczasowych nawyków danej osoby i wprowadzenie nowych sposobów radzenia sobie ze stresem. Bardzo dobrze sprawdza się terapia poznawczo-behawioralna, chociaż możliwe do zastosowania są również inne nurty.
Szczególne znaczenie ma motywacja ze strony osoby uzależnionej, a także pełna współpraca z terapeutą. Często w czasie spotkań z psychologiem istotne jest uzyskanie wsparcia społecznego, na przykład ze strony rodziny lub znajomych. Dodatkowo polecana może być terapia grupowa, w której trakcie istnieje możliwość spotkania się z innymi zakupoholikami i wspólna wymiana doświadczeń. Duże znaczenie ma oczywiście zmiana zachowań, a więc wprowadzenie pewnych zasad dotyczących zakupów i lepsza kontrola nad nawykami.
Bibliografia:
- Koryczan P., Sęktas M., Dybczak L., Malicka K., Uzależnienie od zakupów – przegląd badań, Badania i Rozwój Młodych Naukowców w Polsce – Nauki humanistyczne i społeczne 2017, Poznań, Wydawnictwo Młodzi Naukowcy.
- Kurlak I., Wybrane zagadnienia problematyki kompulsywnego zachowania: uzależnienie od zakupów (oniomania), Forum Pedagogiczne 2018, 1: 229-249.
- Krzystanek M., Stolarczyk A., Piekarska-Bugiel K., Wojnar R., Martyniak E., Zakupoholizm – nowe wyzwanie terapeutyczne, Psychiatria 2016, 13: 149-152.
Polecamy
„Widok zalanego miasta to trudne doświadczenie”. Od dziecka do seniora – bezpłatne wsparcie psychologiczne dla powodzian
Emetofobia przeszkadza w prowadzeniu normalnego życia
Mizofobia. Jak obsesyjny lęk przed zarazkami kształtuje zachowania?
Czy fobia to po prostu śmieszne lęki, czy poważna choroba?
się ten artykuł?