Serotonina – za co odpowiada hormon szczęścia? Od czego zależy jej poziom?

Serotonina odpowiada przede wszystkim za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Reguluje dobre samopoczucie, apetyt i sen. Gdy jej poziom spada na skutek stresu, braku dostępu do światła czy nieprawidłowo zbilansowanej diety, możesz zaobserwować u siebie stany depresyjne, pogorszenie snu i napady wzmożonego apetytu. Od czego zależy właściwy poziom serotoniny? Po czym poznać, że jest zbyt wysoki lub za niski?

Co to jest serotonina? 

Serotonina, a dokładniej 5-hydroksytryptamina – 5-HT jest neuroprzekaźnikiem, czyli taką substancją chemiczną, która odpowiada za przenoszenie sygnałów między komórkami nerwowymi. Serotonina powstaje w procesie rozkładu tryptofanu. Tryptofan nie jest syntezowany w organizmie, aby więc mogła zostać z niego wyprodukowana serotonina, musi zostać dostarczony do organizmu wraz z pożywieniem. Możesz go znaleźć w mięsie, mleku, jajach czy pestkach dyni. 

Serotonina zlokalizowana jest w większości w komórkach przewodu pokarmowego (90 proc. jej zasobów). Tam też jest wytwarzana, a nie tylko w śródmózgowiu, moście i rdzeniu przedłużonym. Ponadto serotonina znajduje się też w trombocytach (płytkach krwi). Nie jest jednak przez nie produkowana, lecz wyłącznie transportowana i przechowywana.

Za co odpowiada serotonina? 

Serotonina to naturalny antydepresant. Jej prawidłowy poziom jest istotny dla sprawnego funkcjonowania układu nerwowego – to dzięki niej masz dobre samopoczucie. Jest też ważna dla procesów regulacji snu i kontroli zachowania (łagodzi impulsywne ataki agresji), a także reguluje procesy seksualne. 

Omawiany neuroprzekaźnik bierze udział w procesie regulacji ruchów jelitowych oraz ich funkcji wydzielniczych. Jest więc istotny dla prawidłowego przebiegu procesów trawiennych. Ponadto uczestniczy w przekazywaniu sygnałów czuciowych z układu pokarmowego do mózgu. 

Serotonina bierze udział w przewodnictwie bodźców czuciowych. To dlatego dyskomfort jest silniej odczuwany przy niskim poziomie tego neuroprzekaźnika. Zwiększa się również wówczas skłonność do migren. Ponadto serotonina uczestniczy w regulacji temperatury ciała oraz ciśnienia krwi i pracy skurczowej serca.

Co reguluje poziom serotoniny w organizmie? 

Obniżony poziom serotoniny jest powiązany z niewystarczającym stężeniem magnezu oraz witamin B6, B9, B12 i C. Do niedostatków tego neuroprzekaźnika doprowadza też zbyt wysoki i przewlekły stres oraz nieprawidłowo zbilansowana dieta, w której brak jest produktów obfitych tryptofan. 

Ponadto jak wykazały badania przeprowadzone na szczurach, do spadku syntezy serotoniny dochodzi w przypadku diety łączącej białko z tłuszczami, usprawnia ją natomiast dieta białkowo-weglowodanowa. Potwierdziły to późniejsze badania na grupie studentów. Spożycie pierwszego posiłku białkowo-węglowodanowego (w proporcji 4:1 lub 1:1) poprawiało funkcje poznawcze badanych osób. Szczególnie korzystne efekty widać, gdy spożywanym białkiem jest α-laktoalbumina, czyli tzw. białko serwatkowe, zawarte w mleku i jego przetworach. 

Co ciekawe takiej poprawy sprawności umysłowej nie zaobserwowano po włączeniu do posiłku glutenu pszennego, a w przypadku zeiny (znajdującej się w kukurydzy) odnotowano spadek tryptofanu, a więc i serotoniny, a tym samym funkcji poznawczych. Reasumując – skład pierwszego posiłku warunkuje syntezę neuroprzekaźników na cały dzień. 

Poziom serotoniny wzrasta po spożyciu węglowodanów, ponieważ pobudzają one syntezę neuroprzekaźnika. To dlatego po zjedzeniu słodkiej przekąski czujesz się dobrze. Niestety, organizm bardzo szybko zaczyna się dopominać nowej porcji cukru. To rodzi ryzyko jedzenia zbyt dużych ilości słodkich produktów, czego konsekwencją może być nadwaga i otyłość. 

Do spadku serotoniny dochodzi na skutek nadużywania alkoholu. To dlatego, że doprowadza on do niedoborów tryptofanu, który jest niezbędny do wytworzenia serotoniny. Choć więc alkohol może poprawiać nastrój i redukować uczucie zmęczenia, to jest to wyłącznie chwilowe wrażenie. 

Niski poziom serotoniny występuje w przypadku niewystarczającej produkcji estrogenu u kobiet oraz testosteronu u mężczyzn. Wpływ na nieefektywną syntezę neuroprzekaźnika ma ponadto nikła aktywność fizyczna oraz brak dostępu do światła słonecznego. Jeśli więc masz zimą zwyczaj zaszywania się pod kocem – możesz czuć przygnębienie właśnie przez ograniczoną produkcję serotoniny. 

Jakie są objawy niskiego i wysokiego poziomu serotoniny? 

Niski poziom serotoniny może o sobie dać znać: 

• częstszymi i bardziej dokuczliwymi niż zwykle migrenami, 
• stanami depresyjnymi, 
• zaburzeniami neuropsychiatrycznymi, 
• skłonnością do objadania się, 
• zaburzeniami snu, 
• problemami z koncentracją, 
• spadkami tętna, 
• uderzeniami gorąca, 
• bólami głowy, 
• zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi (np. obsesje, natręctwo myśli). 

Wysoki poziom serotoniny rzadko kiedy daje wyraźne objawy. Mogą się niekiedy pojawić nikły apetyt (a nawet jadłowstręt), a z czasem rozwinąć się osteoporoza. Symptomy nadmiernego poziomu serotoniny występują przede wszystkim podczas stosowania leków, które podwyższają poziom tego neuroprzekaźnika. 

Mogą też wystąpić przy zespole serotoninowym. Jest to zagrażające życiu powikłanie stosowania środków farmakologicznych, nasilających przekaźnictwo serotoninergiczne. Pojawiają się wówczas zmiany stanu psychicznego (np. zaburzenia świadomości, pobudzenie, lęk), zaburzenia wegetatywne (np. dolegliwości gastryczne, przyspieszony rytm bicia serca, ślinotok) oraz dolegliwości nerwowo-mięśniowe (np. dreszcze, drżenie i sztywność mięśni). Zespół serotoninowy może rozwinąć się na skutek stosowania leków: 

• przeciwbólowych (np. tramadol), 
• przeciwdrgawkowych (np. kwas walproinowy), 
• przeciwmigrenowych (np. tryptany), 
• przeciwwymiotnych (np. metoklopramid), 
• selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (np. fluoksetyna), 
• inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny oraz środków antydepresyjnych (np. wenlafaksyna), 
• antagonistów NMDA (np. dekstrometorfan).

Jak sprawdzić poziom serotoniny? 

Poziom serotoniny może zostać oznaczony we krwi. Za normę uznaje się wynik 100-225 µg/g kreatyniny. Wystarczy próbka krwi pobrana z żyły, aby zweryfikować stężenie neuroprzekaźnika. Pamiętaj, aby na badanie udać się na czczo. Po posiłku synteza serotoniny wzrasta, dlatego, jeśli odwiedzisz laboratorium po śniadaniu, uzyskany wynik nie będzie miarodajny. Unikaj też stresu oraz nie uprawiaj sportu tuż przed pobraniem krwi. 

Bibliografia: 

1. Glibowski P., Misztal A., Wpływ diety na samopoczucie psychiczne, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2016, 1, s. 1-9. 
2. Goluch-Koniuszy Z., Fugiel J., Związek układu serotoninergicznego i układu sercowo-naczyniowego, Folia Cardiologica 2018, t. 13, nr 5, s. 420-427. 
3. Semczuk-Kaczmarek K, Filipiak K., Szymańska-Tutak A., Płatek A., Szymański F., Ryś A., Związek układu serotoninergicznego i układu sercowo-naczyniowego, Folia Cardiologica 2018, t. 13, nr 5, s. 420-427. 
4. Stępień A., Walecka-Kapica E., Błońska A., Klupińska G., Rola tryptofanu i serotoniny w patogenezie i leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego, Folia Medica Lodziensia 2014, nr 41/2, s. 139-154. 
5. Woroń J., Filipczak-Bryniarska I, Krzanowska K., Strzępek K., Zespół serotoninowy jako powikłanie polifarmakoterapii u pacjenta z zaawansowaną chorobą nowotworową – opis przypadku, Anestezjologia i Ratownictwo 2012, nr 6, s.176-181. 
6. https://zdrowegeny.pl/cmsstatic//Wynik-z-opisem-StressPrint-Cambridge-Diagnostics.pdf [dostęp 24.06.2023].