Azoospermia – brak plemników w ejakulacie. Czy taki wynik badania nasienia przekreśla szansę na ojcostwo?

Azoospermia to termin medyczny określający całkowity brak plemników w nasieniu. Ich pozyskanie jest możliwe jedynie po biopsji jąder. Mężczyzna dotknięty tym schorzeniem ma szansę zostać ojcem. Plemniki zdobyte podczas zabiegu można wykorzystać do zapłodnienia pozaustrojowego.

Na azoospermię obstrukcyjną bądź nieobstrukcyjną cierpi zaledwie 10% mężczyzn na całym świecie. Diagnoza początkowa jest dla nich wyrokiem, mimo że nadal mają możliwość poczęcia dziecka. Azoospermię można leczyć, ale warunkiem jest ustalenie przyczyny, która miała wpływ na jej powstanie. Szanse na poprawę płodności są niewielkie.

Czym jest azoospermia?

Azoospermią określa się całkowity brak plemników w nasieniu i w osadzie pozostałym po jego odwirowaniu. Proces wirowania traktuje się jak standardową procedurę i wykonuje zawsze wtedy, gdy w próbce ejakulatu nie ma plemników zdolnych do zapłodnienia. Jest to też potwierdzenie diagnozy, jeśli nasienie zostało oddane prawidłowo, a mężczyzna był odpowiednio przygotowany do badania. Przy tym schorzeniu możliwość poczęcia dziecka drogą naturalną jest praktycznie niemożliwa.

Azoospermię podzielono na dwa rodzaje uwarunkowane czynnikami, które miały wpływ na jej powstanie. Są to: azoospermia obstrukcyjna spowodowana niedrożnością nasieniowodów i nieobstrukcyjna, która powstaje w wyniku nieprawidłowości w produkcji komórek plemnikowych.

Jakie są przyczyny azoospermii?

Na brak plemników w ejakulacie może mieć wpływ wiele czynników, ale za najczęstszą przyczynę uważa się mutacje genetyczne w receptorach androgenowych, zwłaszcza w regionie AZF długiego ramienia chromosomu Y i genie CFTR, który sprzyja niedrożności nasieniowodów. Azoospermii sprzyjają także:

• wrodzony brak nasieniowodów – nazywany także wrodzoną aplazją. Jest najczęściej spotykaną wadą dróg wyprowadzających nasienie i genitalnym wykładnikiem mukowiscydozy,
• mechaniczne urazy jąder,
• stany zapalne powodujące zakażenie nasienia,
• żylaki powrózka nasiennego,
• zapalenie najądrza,
• stany zapalne prostaty,
• powikłania po zabiegach chirurgicznych,
• brak komórek plemnikotwórczych.

Azoospermia może być konsekwencją leczenia przeciwnowotworowego.

Czy mężczyzna z azoospermią ma szansę na ojcostwo?

Mężczyźni z azoospermią traktują diagnozę jak wyrok, choć mają szansę na ojcostwo. Poczęcie potomka drogą naturalną nie wchodzi w grę, ale można zdecydować się na zapłodnienie pozaustrojowe. Zanim do niego dojdzie, przyszły tata musi przejść biopsję jąder, która umożliwi pozyskanie jego plemników. Zabieg wykonuje się na kilka sposobów:

• metodą PESA, czyli podskórnym pobraniem plemników z najądrzy;
• metodą MESA – bardziej inwazyjnie, ponieważ wymaga nacięcia najądrzy, zanim dojdzie do pobrania materiału;
• metodą TESA – jądra nakłuwa się igłą biopsyjną;
• metodą TESE, która jest chirurgiczną biopsją jąder.

Biopsja jąder nie gwarantuje powodzenia. U niektórych mężczyzn nie udaje się odnaleźć plemników, które nadawałyby się do zapłodnienia. W takich sytuacjach należy rozważyć zapłodnienie nasieniem dawcy lub adopcję.

Diagnostyka azoospermii

Podstawowym badaniem diagnostycznym, które służy do rozpoznania azoospermii, jest seminogram (badanie nasienia). Do jego wykonania nie trzeba się przygotowywać, ale warunkiem jest zachowanie wstrzemięźliwości seksualnej przez 3–5 dni. Przez złamanie zakazu wynik może być niewiarygodny. Konieczne są także badania hormonalne, zwłaszcza istotny przy azoospermii FSH (hormon folikulotropowy), który jest odpowiedzialny za produkcję plemników. Badaniem pomocniczym jest ultrasonografia jąder (USG), która wykluczy żylaki powrózka nasiennego. Jeśli pacjent planuje zostać ojcem, kieruje się go też na biopsję po to, aby sprawdzić, czy w pobranym materiale są komórki plemnikotwórcze.

Czy azoospermię da się wyleczyć?

Leczenie azoospermii opiera się na farmakoterapii, ale nie zawsze jest ona skuteczna. W terapii wykorzystuje się preparaty o działaniu estrogennym, choć skutkują jedynie w określonych przypadkach. Stosuje się je w momencie, gdy nieobecność plemników jest spowodowana niedoborami gonadotropin. Hamują one wpływ estradiolu na przysadkę, co powoduje wzrost ich stężenia we krwi. Leki potęgują proces spermatogenezy i biostymulacji testosteronu w jądrach. Ich działanie jest skuteczne, gdy przysadka mózgowa jest w pełni sprawna.

Stosuje się również chirurgiczne udrożnienie nasieniowodów. Przeprowadza się je w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym. To zabieg inwazyjny, więc pacjent może wymagać hospitalizacji. Istnieje też ryzyko wystąpienia powikłań.