Niepłodność to bardzo złożone schorzenie polegające na niemożności zajścia w ciążę mimo rocznych starań o dziecko przy jednoczesnym zrezygnowaniu z antykoncepcji. Niepłodność może pochodzić od obu partnerów i dlatego diagnostykę schorzenia powinno prowadzić się już od początku zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
Badania w kierunku przyczyn niepłodności powinny być prowadzone wielokierunkowo. W leczeniu niepłodności zastosowanie znajdują: terapia hormonalna, zabiegi chirurgiczne, techniki wspomaganego rozrodu i – niezmiernie ważna u mężczyzn – zmiana trybu życia w celu poprawy jakości nasienia.
Niepłodnością nazywa się stan, w którym mimo regularnego współżycia (co najmniej 3–4 razy w tygodniu) przez rok bez stosowania środków antykoncepcyjnych nie udaje się począć potomstwa. Przyczyn niepłodności jest wiele, może pochodzić ona zarówno ze strony kobiecej, jak i męskiej. Różnica między bezpłodnością a niepłodnością jest taka, że w przypadku pierwszej zachodzi trwała niezdolność do zajścia w ciążę. Z kolei niepłodność można leczyć.
Ogólny podział niepłodności wyróżnia niepłodność pierwotną, wiążącą się z niemożnością zajścia w ciążę po raz pierwszy, oraz niepłodność wtórną, oznaczającą problemy po wcześniejszych skutecznych zapłodnieniach.
Nie zawsze możliwe jest odnalezienie przyczyny schorzenia. Taka sytuacja nosi miano niepłodności idiopatycznej (niepłodności niewyjaśnionego pochodzenia). Określa się ją na podstawie prawidłowych wyników laboratoryjnych i dalszych problemów z zajściem w ciążę.
Przyczyny niepłodności różnią się w zależności od płci. Mówi się o około 100 czynnikach problemów z poczęciem potomstwa u płci męskiej.
Przyczyny niepłodności u mężczyzn to przede wszystkim:
Wydaje się jednak, że większym problemem w powstaniu schorzenia są czynniki żeńskie.
Przyczyny niepłodności u kobiet, których dotyczy około 70% wszystkich przypadków, obejmują:
U obu płci może wystąpić niepłodność immunologiczna związana z nieprawidłową reakcją układu odpornościowego na komórki rozrodcze (plemniki i komórki jajowe) lub zarodek.
Diagnostyka niepłodności powinna dotyczyć zawsze obojga partnerów i podejmuje się ją w przypadku spełnienia czasowych warunków. Lekarz zbiera od pacjentów wywiad oraz przeprowadza badanie fizykalne. Wcześniejsze badania na niepłodność wykonuje się w szczególnych przypadkach: kiedy kobieta ma więcej niż 35 lat lub występują u niej zaburzenia cyklu miesięcznego. Szybszą diagnostykę należy wdrożyć również wtedy, gdy historia rodzinna wskazuje na problemy z zachodzeniem w ciążę lub badanie wykazuje patologię macicy, jajowodów albo endometriozę.
Badania wykorzystywane w diagnostyce niepłodności żeńskiej to przede wszystkim: histerosalpingografia (poszukiwanie zrostów w obrębie wewnętrznych narządów rozrodczych), ultrasonografia (USG) jajnika, oznaczenie rezerwy komórek jajowych. Konieczne jest oznaczenie poziomów hormonów we krwi: przysadkowych: folitropiny (FSH), gonadotropiny (LH), płciowych (androgenów, estrogenów), prolaktyny. U mężczyzn wykonuje się badanie jakości nasienia, które musi określać ilość plemników na 1 ml, objętość, pH, ruchliwość oraz odsetek żywych plemników. W kolejnym etapie u obu płci przeprowadza się testy genetyczne, mogące wskazać przyczynę niepłodności.
Leczenie niepłodności u mężczyzn ma na celu poprawę jakości nasienia. Pierwszym krokiem powinna być zmiana stylu życia, zerwanie z nałogami, odpowiednia suplementacja witamin oraz mikroelementów (selenu, cynku). W niektórych stanach skuteczne może być pobranie nasienia prosto z jąder. W przypadku zaburzeń anatomicznych wykonuje się operacje niwelujące niekorzystne zmiany.
Metody leczenia niepłodności u kobiet zależą od przyczyny, która ją wywołała. W przypadku problemów z owulacją stosuje się cytrynian klomifenu lub gonadotropiny przysadkowe, a także inne metody regulacji cyklu miesiączkowego. Przy hiperprolaktynemii zaleca się leki hamujące jej działanie. Jeśli występują odpowiednie warunki anatomiczne donoszenia ciąży, można także skorzystać z metody in vitro oraz inseminacji. W niektórych przypadkach (mięśniaków, zrostów) korzysta się z leczenia chirurgicznego.
