Dla kogo jest opieka paliatywna i na czym polega?

Choć opieka paliatywna wciąż kojarzy się z pacjentami onkologicznymi, coraz częściej wdrażana jest u pacjentów z innymi schorzeniami i to już na etapie aktywnego leczenia, a nie dopiero terapii przedłużającej życie. Na czym polega opieka paliatywna? Komu przysługuje? Ile kosztuje prywatna opieka paliatywna?

Co to jest opieka paliatywna? 

Opieka paliatywna to kompleksowe działanie poprawiające jakość życia pacjentów dotkniętych postępującą, źle rokującą chorobą. Według Światowej Organizacji Zdrowia obejmuje leczenie bólu, niwelowanie skutków ubocznych leczenia (np. nudności) oraz rozwiązywanie problemów somatycznych (w tym usprawnianie funkcji życiowych, np. oddychanie), psychospołecznych i duchowych. Ten rodzaj opieki uznawany jest za alternatywę wobec eutanazji (a w przypadku ciężkich wad płodu – aborcji). Mogą ją przeprowadzać:  

• lekarze, 
• pielęgniarki, 
• rehabilitanci, 
• psycholodzy, 
• pracownicy socjalni 
• osoby duchowne i wolontariusze. 

Do niedawna opieka paliatywna była wdrażana dopiero na etapie terapii przedłużającej życie. Coraz częściej wprowadzana jest równolegle z leczeniem przyczynowym (tzw. opieka wspomagająca, ang. supportive care), co pozytywnie wpływa na przebieg choroby, a tym samym jakość życia chorego i jego rodziny.  

Częścią opieki paliatywnej jest tzw. opieka u schyłku życia (dawniej „opieka terminalna”) dotycząca pacjentów bliskich śmierci.

Dla kogo przeznaczona jest opieka paliatywna? 

Opieka paliatywna kierowana jest przede wszystkim do pacjentów z nowotworami złośliwymi. Obecnie wśród schorzeń, które mogą wymagać działań pielęgnacyjno-leczniczych, wymienia się także m.in.: 

• niektóre rodzaje niewydolności oddechowej; 
• przewlekłe rany, odleżyny; 
• choroby układu krążenia; 
• choroby neurologiczne, w tym m.in.  chorobę Alzheimera, chorobę Parkinsona; 
• wady wrodzone; 
• AIDS. 

Według WHO opieka powinna obejmować nie tylko pacjentów, ale też ich rodziny, również w okresie żałoby po bliskim. 

Opieka paliatywna a hospicyjna  

Nie ma konsensusu co do używania obu pojęć. Zazwyczaj traktowane są jako synonimy, jednak niektóre źródła podkreślają różnicę między oboma pojęciami. Niekiedy określenie „opieka hospicyjna” kojarzona jest z organizacją systemu opieki paliatywnej, czyli funkcjonowaniem hospicjów. Inni autorzy odchodzą od określenia „opieka hospicyjna” jako stygmatyzującego.

Jak wygląda opieka paliatywna w domu? 

Opieka paliatywna w domu wymaga zaangażowania członków rodziny, którzy szczegółowo poznają proces pielęgnowania, na który składają się m.in. następujące czynności: 

• codzienna toaleta, w tym zmiana pieluch, mycie całego ciała, pielęgnacja jamy ustnej; 
• obsługa sprzętu medycznego, np. pompy infuzyjnej; 
• podawanie leków, także w formie zastrzyków; 
• profilaktyka przeciwodleżynowa, w tym częste zmiany pozycji chorego i pielęgnacja skóry; 
• wykonywanie ćwiczeń rehabilitacyjnych. 

W opiece paliatywnej w domu ważne jest, aby rodzina opiekująca się chorym mogła liczyć na opiekę psychologia.

Perinatalna opieka paliatywna  

Perinatologia to dziedzina medycyny zajmująca się zdrowiem ciężarnych, noworodków i niemowląt. Perinatalna opieka paliatywna obejmuje opiekę nad dziećmi nieuleczalnie chorymi. Do schorzeń, które podlegają opiece paliatywnej, należą m.in.: 

• letalne zespoły chromosomalne (zespół Edwardsa, zespół Pataua); 
• ciężkie wady ośrodkowego układu nerwowego; 
• wady wielonarządowe, w tym wady serca.

Jakie są formy opieki paliatywnej?

W Polsce istnieją następujące formy opieki paliatywnej:  

1. Stacjonarne 

• hospicja; 
• oddziały medycyny paliatywnej;

2. Domowe – hospicja domowe; 

3. Ambulatoryjne – poradnie medycyny paliatywnej. 

NFZ finansuje każdy z powyższych rodzajów opieki. W przypadku hospicjum domowego jest to określona liczba wizyt pielęgniarskich i lekarskich i wypożyczenie sprzętu. To kiedy przysługuje opieka paliatywna, reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej. Alternatywą dla świadczeń NFZ jest prywatna opieka paliatywna, jednak cennik świadczonych usług jest wysoki. Pobyt w prywatnym zakładzie opieki paliatywnej to koszt ok. 80 – 250 zł za dobę. 

Bibliografia: 

1. Buss T., Lichodziejewska-Niemierko M., Opieka paliatywna w Polsce – od idei do praktyki (również lekarza rodzinnego), Forum Medycyny Rodzinnej 2008, vol. 2, nr 4: 277-285. 
2. Dangel T., Szymkiewicz-Dangel J., Opieka paliatywna w perinatologii. Opieka paliatywna nad dziećmi 2005, 13: 27-30. 
3. Dzierżanowski T., Definicje opieki paliatywnej – przegląd narracyjny i nowa propozycja, Palliative Medicine/Medycyna Paliatywna 2021, 13(4): 187-200. 
4. Kurczewska U., Jasińska M., Orszulak-Michalak D., Opieka paliatywna w Polsce – wybrane zagadnienia. Część I. Założenia, organizacja i funkcjonowanie opieki paliatywnej, Farmacja Polska 2010, 66(2): 93-100. 
5. https://pacjent.gov.pl/artykul/opieka-paliatywno-hospicyjna [dostęp: 12.04.2024].