Opieka paliatywna – na czym polega i jakie są jej rodzaje. Dla kogo jest przeznaczona taka forma opieki?

Opiece paliatywnej podlegają osoby przewlekle i poważnie chore oraz ich najbliższe rodziny. Są to wszelkie działania, które mają zapewnić choremu maksymalny komfort w chorobie – nie tylko fizyczny, ale również psychiczny. Nazwa pochodzi z łaciny, od słowa pallium, co oznacza ‘płaszcz’.

Czym jest opieka paliatywna?

Opieka paliatywna to gałęź medycyny, której powstanie wynikło z potrzeby zapewnienia osobom ciężko i przewlekle chorym jak najlepszej opieki w ostatnich dniach życia. 

Założenia opieki paliatywnej powstały w 1967 roku w Wielkiej Brytanii i opisała je Cicely Saunders. W tym samym roku utworzyła ona pierwszy nowoczesny ośrodek opieki paliatywnej – Hospicjum św. Krzysztofa. W Polsce pierwsza taka placówka powstała w latach 80. ubiegłego wieku. Dotychczas utworzono u nas około 200 hospicjów dla osób starszych, dzieci i dorosłych. Bardzo szybko zauważono, że osoby umierające i cierpiące o wiele lepiej czują się w swoich domach, dlatego stworzono rozbudowany system domowej opieki paliatywnej.

Formy opieki paliatywnej

Formy opieki paliatywnej w Polsce to opieka hospicyjna i domowa. Opieka paliatywna może być realizowana w domu lub w hospicjum. Zaangażowani są w nią specjaliści z różnych dziedzin – rehabilitanci, pielęgniarki, lekarze, psychologowie, osoby duchowne, a także wolontariusze. Mają oni za zadanie zaspokoić potrzeby osoby chorej na wszystkich płaszczyznach jej funkcjonowania – somatycznej, psychologicznej, duchowej. 

Dla kogo jest przeznaczona opieka paliatywna?

Opieka paliatywna to opieka, którą są obejmowane osoby w każdym wieku, chorujące na ciężkie nowotwory, różne postaci demencji czy choroby neurodegradacyjne, np. na alzheimera. Na oddziałach opieki paliatywnej znajdują się więc osoby umierające, ale nie tylko. Olbrzymią część pacjentów stanowią osoby, wymagające stałego i specjalistycznego leczenia długotrwałych skutków choroby, na przykład:

• bólu,
• obrzęków limfatycznych,
• ogólnego wyniszczenia organizmu.

Na czym polega opieka paliatywna?

Opieka paliatywna ma na celu poprawę jakości życia chorych i ich rodzin. Bardzo ważnym elementem paliatywnej opieki nad chorym jest łagodzenie bólu i usprawnianie funkcji życiowych, np. oddychania. 

To forma opieki kompleksowej, która ma nie tylko pomóc znieść fizyczne cierpienie; przede wszystkim ból, lecz także inne problemy somatyczne, psychologiczne i duchowe.

Opieka paliatywna w domu

Liczne badania wykazują, że osoby umierające chcą spędzić ostatnie chwile życia w znanym sobie środowisku, czyli w domu, w otoczeniu rodziny. O ile jest to możliwe, choremu należy zapewnić takie warunki. W domowej opiece paliatywnej bardzo ważne jest, aby rodzina była czynnie zaangażowana w codzienną troskę o chorego. Zespół składający się z pracownika socjalnego, pielęgniarki, rehabilitanta, lekarza i osoby duchownej jedynie odwiedza chorego co jakiś czas. Główną opiekę sprawuje rodzina. Jej członkowie uczeni są procesów pielęgnacyjnych w opiece paliatywnej. Rodzina poznaje zasady zmiany opatrunków, toalety, profilaktyki przeciwodleżynowej, obsługi pomp infuzyjnych czy podawania leków podskórnie lub doustnie.

Ważna jest również umiejętność zmian pozycji chorego oraz znajomość profilaktyki zapobiegającej zaparciom. Działania te mają za zadanie utrzymanie jak najlepszego fizycznego samopoczucia u osoby chorej. Dobrze, jeśli cała rodzina jest objęta opieką psychologa, ponieważ zajmowanie się ukochaną osobą w ciężkim stanie jest obciążające psychicznie. Również sam chory lepiej przejdzie przez proces umierania pod opieką psychologa (o ile oczywiście jego możliwości poznawcze na to pozwalają).

Opieka paliatywna z perspektywy członka rodziny

Chciałabym się podzielić osobistymi doświadczeniami w opiece paliatywnej. Mam nadzieję, że będą one wartościowe dla osób zmagających się z chorobą bliskich. W wieku 24 lat wraz z innymi członkami rodziny opiekowałam się moim 77-letnim dziadkiem, który cierpiał na zaawansowaną postać miażdżycy. Od dnia, kiedy dziadek został objęty opieką paliatywną, do jego śmierci minął rok. Nie jestem osobą związaną z medycyną, dlatego wielu rzeczy musiałam się nauczyć. Opanowanie podstaw opieki paliatywnej nie było dla mnie problemem. Od zawsze łączyła mnie z dziadkiem bardzo silna więź i to właśnie dzięki niej nie miałam większych oporów, aby wykonywać coś, co normalnie wywoływałoby we mnie obrzydzenie.

Nauczyłam się więc:

• zmiany pieluch,
• wykonywania toalety,
• pielęgnacji miejsc narażonych na odleżyny,
• podłączania kroplówki,
• wykonywania prostych ćwiczeń rehabilitacyjnych.

Podczas opieki paliatywnej nad umierającym dziadkiem nie miałam problemu nawet z trudnymi i nieprzyjemnymi obowiązkami. Z perspektywy wnuczki gorsze dla mnie było obserwowanie, jak dziadek powoli odchodzi. W tym trudnym czasie sama korzystałam z opieki psychologa, co było dla mnie niezwykle pomocne. Najgorszy był dzień, kiedy dziadek przestał mnie poznawać. Przez cały okres opieki miałam wewnętrzną potrzebę obdarzania dziadka czułością – często głaskałam go po głowie i mówiłam do niego pieszczotliwie. W chwilach, kiedy miał przebłyski świadomości, był bardzo z tego zadowolony i również nie szczędził mi czułych słów. Z psychologicznej strony czas ten był dla mnie bardzo trudny, ale również ubogacający. Zaczęłam bardziej doceniać wartość ludzkiego życia i relacji rodzinnych. W opiece paliatywnej pomagali nam księża, lekarz, rehabilitant i pielęgniarka. Doświadczenie umierania dziadka bardzo zbliżyło naszą rodzinę i pomimo jego utraty wszyscy mamy poczucie, że wykonaliśmy kawał dobrej roboty – dziadek odszedł w otoczeniu ukochanych osób, modlitwy i bez bólu.