Kiedy dochodzi do zatrucia czadem i co zrobić w takim przypadku?

Czad niekiedy nazywany jest cichym zabójcą i w takim określeniu nie ma wiele przesady. Zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym obserwuje się nawet siedmiokrotny wzrost liczby przypadków zatrucia tym związkiem. Kiedy najczęściej dochodzi do zatrucia czadem? Jak pomóc osobie, która nawdychała się tlenku węgla?

Dlaczego i kiedy dochodzi do zatrucia czadem? 

Czad, zwany inaczej tlenkiem węgla (CO), to bezbarwny i bezwonny gaz, który powstaje w wyniku niepełnego spalania gazu, ale też węgla, koksu lub nafty. Do zatrucia czadem najczęściej dochodzi w miesiącach jesiennych i zimowych, kiedy korzystamy z różnych źródeł ogrzewania. Niesprawna wentylacja pomieszczeń prowadzi do wzrostu stężenia CO w powietrzu i jego nieświadomego wdychania. Potencjalnych źródeł zatrucia czadem jest jednak znacznie więcej. Zalicza się do nich: 

• dymy pożarowe,
• kuchnie gazowe i piece węglowe,
• grille węglowe,
• dym tytoniowy,
• włączone silniki pojazdów mechanicznych. 

Ze względu na niemożność wykrycia czadu organoleptycznie, o zatrucie jest bardzo łatwo. Wystarczy chwila nieuwagi podczas naprawiania samochodu przy włączonym silniku albo ogrzewanie pomieszczenia z niesprawną wentylacją, aby do organizmu dostała się ilość tlenku węgla, powodująca zaburzenia funkcjonowania organizmu, a nawet utratę przytomności.

Jakie są skutki zatrucia czadem? 

Wysoka toksyczność czadu jest związana z jego bardzo wysokim powinowactwem do hemoglobiny. Łączy się on z nią ponad 250 razy efektywniej niż tlen. W wyniku takiego połączenia powstaje karboksyhemoglobina, niezdolna do przenoszenia tlenu. W ten sposób szybko dochodzi do hipoksji, czyli niedotlenienia organizmu, a ostatecznie „uduszenia się” tkanek. Tlenek węgla łączy się także z całym szeregiem innych enzymów (m.in. mioglobiną i oksydazą cytochromową), upośledzając w ten sposób funkcjonowanie komórek. 

Skutki zatrucia czadem zależą od wielu czynników, w tym stężenia gazu w powietrzu oraz intensywności aktywności oddechowej i czasu ekspozycji na truciznę. Przyjmuje się, że już 0,1% stężenia tlenku węgla stanowi zagrożenie dla życia. Przy szesnastokrotnie większym poziomie zgon następuje w ciągu dwóch godzin. Warto pamiętać, że na działanie CO szczególnie narażone są dzieci (ze względu na szybszy metabolizm), osoby cierpiące na chorobę alkoholową, ale też pacjenci borykający się z chorobami układu oddechowego oraz krążenia.

Jakie są objawy zatrucia czadem? 

Ze względu na wysoką toksyczność, bardzo ważne jest rozpoznanie objawów zatrucia czadem możliwie jak najszybciej. Szczególną uwagę należy zwrócić na: 

• bóle i zawroty głowy,
• nudności,
• chwiejność emocjonalną,
• dezorientację. 

Wydłużona ekspozycja na czad może prowadzić do omdlenia, a także wywołać objawy padaczkowe oraz zaburzenia psychiczne. Wśród innych symptomów wymienia się m.in. ryzyko zawału mięśnia sercowego, uszkodzenie nerek, a nawet uszkodzenie słuchu. Niestety, nie wszystkie zmiany w organizmie okazują się odwracalne.

Pierwsza pomoc i leczenie zatrucia czadem 

Pierwsza pomoc osobie, u której doszło do zatrucia czadem, powinna być przeprowadzona możliwie jak najszybciej. Przede wszystkim należy zabrać poszkodowanego z zagrożonego obszaru, ułożyć w pozycji bocznej ustalonej i zabezpieczyć przed wychłodzeniem. Następnie trzeba bezwzględnie wezwać pogotowie ratunkowe. W oczekiwaniu na przyjazd lekarza warto przewietrzyć pomieszczenia oraz odciąć dopływ gazu. 

Leczenie zatrucia czadem z reguły rozpoczyna się od podania ofierze tlenu normobarycznego 100%, który znacząco skraca okres półtrwania karboksyhemoglobiny (z 240-300 minut do 40-80 minut). Terapię normobaryczną prowadzi się do czasu, aż stężenie karboksyhemoglobiny spadnie poniżej 5%. Aby określić straty w organizmie poszkodowanego, wykonuje się m.in.: 

• oznaczenie stężenia poziomu elektrolitów,  
• oznaczenie stężenia kreatyniny, 
• markery uszkodzenia mięśnia sercowego. 

Warto pamiętać, że możliwym powikłaniem przy zatruciu czadem jest opóźnione uszkodzenie obwodowego układu nerwowego, które może objawiać się problemami z pamięcią i koncentracją po pewnym czasie od wypadku. W razie wątpliwości należy w takiej sytuacji niezwłocznie skontaktować się z neurologiem. 

Jak uniknąć zatrucia czadem? 

Aby uniknąć zatrucia czadem, trzeba bezwzględnie przestrzegać bezpieczeństwa korzystania z urządzeń grzewczych, a także regularnie zlecać przeglądy i naprawy ewentualnych uszkodzeń. Ważne jest wietrzenie pomieszczeń, niezależnie od pory roku i temperatury panującej na zewnątrz. Dobrym pomysłem może okazać się też zakup czujnika czadu. 

To niewielkie urządzenie wyposażone w ogniwo elektrochemiczne, które w czasie rzeczywistym kontroluje skład powietrza. W momencie wykrycia obecności czadu elektroda wyzwala reakcję chemiczną pociągającą za sobą przepływ prądu. Impuls elektryczny uruchamia sygnalizację dźwiękową lub optyczną czujnika. 

Bibliografia: 

1. Kubicka M., i in., Zatrucie czadem – przypadki, patofizjologia, postępowanie, Journal of Education, Health and Sport 2023, 43(1): 221-231. 
2. Sowa M. i in., Zatrucie tlenkiem węgla – drogi narażenia, obraz kliniczny, metody leczenia; Journal of Education, Health and Sport 2015, 5(4): 345-354. 
3. Zwierzyńska E. i in., Zatrucie tlenkiem węgla — problemy diagnostyczne, Polski Przegląd Neurologiczny 2014, tom 10, nr 3.