Czy można uchronić się przed kleszczowym zapaleniem mózgu?
Kiedy spędzasz czas wolny na łonie natury, nie myślisz o niebezpiecznych tego konsekwencjach. Jest przecież tak przyjemnie… Jednak dla blisko 300 osób w Polsce każdego roku kończy się to kleszczowym zapaleniem mózgu. Chorobą, która wywołuje poważne zaburzenia neurologiczne. Jak się przed nią uchronić? Co może wskazywać na zainfekowanie organizmu?
Co warto wiedzieć o kleszczowym zapaleniu mózgu?
Ocieplenie klimatu i zwiększona aktywność ludzi na otwartej przestrzeni (w parkach, lasach i na obszarach porośniętych trawami) sprzyjają atakom kleszczy. Należy przy tym zaznaczyć, że nie każdy kleszcz przenosi groźne choroby. Nie chodzi jednak wyłącznie o różnice gatunkowe. Do zakażenia kleszczowym zapaleniem mózgu dochodzi tylko wtedy, kiedy napotkasz osobnika będącego nosicielem wirusa.
Kleszczowe zapalenie mózgu to bardzo poważna choroba układu nerwowego. U 35-58 proc. zakażonych dochodzi do poważnych powikłań, a 2 proc. pacjentów umiera. Im wcześniej choroba zostanie rozpoznana, tym szybciej lekarze będą mogli wdrożyć leczenie, które zahamuje jej postęp. To z kolei znacząco zwiększa szanse na przeżycie.
Przebieg kleszczowego zapalenia mózgu u dorosłych
Okres wylęgania choroby u dorosłych trwa 8-17 dni. W około 80 proc. przypadków kleszczowe zapalenie mózgu kończy się na pierwszej fazie, po czym pacjent zdrowieje. U pozostałych zakażenie przebiega dwufazowo. Objawy charakterystyczne dla pierwszego i drugiego etapu przedstawione zostały w poniższej tabeli:
| Faza kleszczowego zapalenia mózgu | Charakterystyczne objawy |
| Faza pierwsza (trwa 1-8 dni) | Objawy podobne do infekcji, a więc:
|
| Faza druga (po przerwie 1-33 dni od zakończenia fazy pierwszej i chwilowej poprawie stanu zdrowia) | Dochodzi do zaatakowania ośrodkowego układu nerwowego i występują:
|
Przebieg kleszczowego zapalenia opon mózgowych u dzieci
U dzieci okres wylęgania choroby trwa zwykle 12 dni. Przebiega najczęściej dwuetapowo, lecz łagodniej. Ciężka postać kleszczowego zapalenia mózgu zagrażająca życiu diagnozowana jest u 1/3 przypadków. Natomiast objawy neurologiczne występują u zaledwie 5 proc. zakażonych.
Do transmisji wirusa z kleszcza na gospodarza dochodzi w ciągu kilku minut po ukłuciu, ponieważ – w odróżnieniu od krętków Borrelia – TBEV bytuje w gruczołach ślinowych kleszczy, a nie w jego układzie pokarmowym. Namnażanie wirusa rozpoczyna się w miejscu ukłucia w komórkach dendrytycznych skóry. Z nich wirus wędruje do okolicznych węzłów chłonnych, z których rozprzestrzenia się po całym organizmie. [...] Wirus kleszczowego zapalenia mózgu przenika do mleka zakażonych ssaków i jest odporny na niskie pH treści żołądka, co umożliwia zakażenie wirusem drogą pokarmową (tzw. epidemie mleczne). Obecność wirusa najczęściej stwierdza się w mleku kóz i owiec, rzadziej w mleku krowim. Do inaktywacji wirusa dochodzi w procesie pasteryzacji.
Czy istnieje test na kleszczowe zapalenie mózgu?
Jeśli w po upływie tygodnia od wbicia się kleszcza poczujesz, że „coś cię bierze”, może to oznaczać pierwszą fazę kleszczowego zapalenia mózgu, dla której charakterystyczne są objawy grypopodobne. Jeśli wykonasz na tym etapie badania krwi (morfologię i tzw. próby wątrobowe), lekarz najpewniej stwierdzi leukopenię (obniżoną liczebność białych krwinek), małopłytkowość i nieco większą aktywność aminotransferaz.
Testem, który pozwala zdiagnozować chorobę, jest natomiast oznaczenie we krwi przeciwciał specyficznych dla antygenów wirusa kleszczowego zapalenia mózgu. Takie badanie warto również wykonać przed planowanym szczepieniem. Być może należysz do grona osób, które przeszły chorobę jednofazowo i nabyły dzięki temu trwałą odporność.
Jak dużym zagrożeniem są kleszcze?
Na całym świecie żyje blisko 1000 różnych rodzajów kleszczy. W Polsce spotkasz zaledwie 19 gatunków. Nie wszystkie są jednak groźne. Których zatem należy się bać? Zdecydowanie kleszczy twardych:
- kleszcza pospolitego,
- kleszcza łąkowego,
- kleszcza psiego,
- kleszcza jeżowego.
Mogą przenosić groźne choroby takie jak babeszjoza, anaplazmoza, borelioza czy omawiane właśnie kleszczowe zapalenie mózgu. Ich głównymi żywicielami są zwierzęta (np. psy, jeże), jednak atakują również ludzi. Co jednak ciekawe, wcale nie zeskakują na nas z traw czy niskich krzewów, ale… są do nich przyciągane – poddają się oddziaływaniu pola elektrostatycznego.
Dlatego człowiek działa na kleszcze jak magnes. Jak wynika z badań England, Lihoui i Roberta opublikowanych w czasopiśmie „Current Biology”, mogą dotrzeć do obiektu oddalonego o kilka centymetrów. Nie musisz więc wchodzić w gęste trawy, by zostać żywicielem tego pajęczaka.
Zachorowanie na KZM często wiąże się z długotrwałą niezdolnością do pracy. U ponad 20% pacjentów
leczonych w szpitalu z powodu KZM okres niezdolności do pracy przekracza 100 dni, a u 6,7% – 180 dni. U ok. 40–60% osób z KZM, u których doszło do zajęcia OUN, obserwuje się powikłania związane z długotrwałą hospitalizacją (zwłaszcza wynikające z konieczności intubacji), takie jak szpitalne zapalenie płuc. Powikłania po KZM generują koszty ponoszone nie tylko przez system opieki zdrowotnej (tj. bezpośrednie), ale także przez amych pacjentów, ich rodziny i pracodawców (tj. pośrednie), które trudno oszacować. Obliczono natomiast, że pojedyncze zachorowanie przyczynia się do utraty 3,1 roku życia skorygowanych niesprawnością (disease-djusted life-years – DALY), głównie ze względu na długo utrzymujące się lub trwałe powikłania neurologiczne. U 30% pacjentów przewlekłe zaburzenia neurologiczne po przebytym KZM skutkują umiarkowanym lub znacznym obniżeniem jakości życia.
Czy szczepienie na kleszczowe zapalenie mózgu ma sens?
Jeśli wbije ci się kleszcz zainfekowany przez wirusa kleszczowego zapalenia mózgu, patogen przeniesie się na ciebie natychmiast po przebiciu przez skórę. To dlatego, że bytuje w jego skórze. Jedyną skuteczną ochroną jest więc przyjęcie szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Jest ono zalecane przez Program Szczepień Ochronnych w Polsce.
Podawane są trzy dawki podstawowe, a potem co 3-5 lat dawki przypominające. Każda kosztuje od 100 do 200 zł, w zależności od wybranego preparatu (w Polsce są dostępne dwa warianty szczepionki). Po jej przyjęciu zyskujesz aż 95 proc. pewności, że nie dojdzie do zakażenia po wbiciu się zainfekowanego kleszcza.
Skutki uboczne szczepienia na kleszczowe zapalenie mózgu
Niepożądane skutki uboczne zdarzają się w przypadku przyjęcia każdej szczepionki czy leku. Najczęściej przykre dolegliwości, które nie zmniejszają skuteczności szczepienia, występują po przyjęciu pierwszej dawki. Są to:
- ból i zaczerwienienie w miejscu wkłucia,
- osłabienie,
- ból mięśni i stawów,
- ból głowy,
- gorączka do 38 st. Celsjusza,
- nudności i wymioty.
Bibliografia:
- England S., Lihou K., Robert D., Report Static electricity passively attracts ticks onto hosts, Current Biology 2024, nr 33, s. 3041-3047.
- Kuchar E., Zajkowska J., Flisiak R., Mastalerz-Migas A., Rosińska M., Szenborn L., Wdówik P., Walusiak-Skorupa J., Epidemiologia, diagnostyka i profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu w Polsce i wybranych krajach europejskich – stanowisko polskiej grupy ekspertów, Medycyna Pracy 2021, s. 72(2), s. 193-210.
- Paradowska-Stankiewicz I., Zbrzeźniak J., Kleszczowe zapalenie mózgu w Polsce i na świecie. Ocena sytuacji epidemiologicznej KZM w Polsce w latach 2015-2019 w oparciu o dane pochodzące z nadzoru epidemiologicznego, Warszawa 2021.
się ten artykuł?
