Konflikt serologiczny – przyczyny, skutki, profilaktyka

Konflikt serologiczny to zjawisko występujące, gdy między krwią matki a płodu zachodzi niezgodność antygenowa w układzie Rh. Może to prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych u dziecka, takich jak choroba hemolityczna noworodka. Jednak dzięki współczesnej medycynie możliwe jest skutecznie zapobieganie i leczenie tego stanu. 

Czym jest konflikt serologiczny? 

Konflikt serologiczny pojawia się, gdy matka posiada krew z czynnikiem Rh ujemnym (Rh-), a płód odziedzicza po ojcu czynnik Rh dodatni (Rh+). W takiej sytuacji organizm kobiety może rozpoznać krwinki czerwone dziecka jako obce i wytworzyć przeciwko nim przeciwciała.  

Proces ten zazwyczaj nie stanowi zagrożenia w przypadku pierwszej ciąży, jednak podczas porodu lub poronienia może dojść do przeniknięcia krwi płodu do krwiobiegu ciężarnej, co inicjuje produkcję przeciwciał anty-D. W kolejnych ciążach, jeśli płód również będzie Rh+, te przeciwciała mogą (ale nie muszą) przeniknąć przez łożysko i zacząć niszczyć krwinki czerwone dziecka, co doprowadzi do choroby hemolitycznej noworodka. 

Do konfliktu serologicznego dochodzi, gdy: 

• matka ma krew Rh-, 
• ojciec ma krew Rh+, 
• płód ma krew Rh+. 

Konsekwencje konfliktu serologicznego 

Dzieci z konfliktu serologicznego mogą doświadczać szeregu powikłań, które zależą od nasilenia reakcji immunologicznej organizmu matki:  

1. W łagodniejszych przypadkach występują w stopniu umiarkowanym niedokrwistość i żółtaczka, które wymagają jedynie obserwacji lub leczenia fototerapią.  
2. W cięższych sytuacjach dochodzi do masowego niszczenia czerwonych krwinek, co prowadzi do niedotlenienia tkanek, a w konsekwencji do uszkodzenia narządów wewnętrznych dziecka.  
3. Skrajnie konflikt serologiczny może doprowadzić do obrzęku uogólnionego płodu, niewydolności wielonaczyniowej, a nawet obumarcia płodu. 

Warto pamiętać, iż konflikt serologiczny nie wiąże się z wadami genetycznymi. Jest to problem immunologiczny wynikający z niezgodności antygenowej pomiędzy matką a płodem, a nie mutacjami. 

Dziedziczenie grup krwi a konflikt serologiczny 

Dziedziczenie grup krwi odbywa się zgodnie z prawami Mendla. Jeśli matka ma krew Rh- a ojciec Rh+, istnieje około 50 proc. szans, że dziecko odziedziczy krew Rh+. W takiej sytuacji może wystąpić konflikt serologiczny. 

Profilaktyka konfliktu serologicznego rekomendowana przez Polskie Towarzystwo Ginekologii polega na podawaniu immunoglobuliny anty-D matkom z krwią Rh-. Zastrzyk ten neutralizuje krwinki Rh+ płodu, które mogły przedostać się do krwiobiegu matki, zapobiegając w ten sposób wytwarzaniu się przeciwciał anty-D. Standardowo immunoglobulinę podaje się: 

• w 28. tygodniu ciąży (rutynowo w przypadku Rh- u matki), 
• w ciągu 72. godzin po porodzie, jeśli noworodek ma krew Rh+, 
• po poronieniu, ciąży pozamacicznej lub w innych sytuacjach, w których mogło dojść do kontaktu krwi matki z krwią płodu. 

Jednocześnie zaleca się podanie immunoglobuliny w przypadku inwazyjnych procedur prenatalnych, takich jak chociażby amniopunkcja. 

Jak sprawdzić ryzyko konfliktu serologicznego? 

Ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego można ocenić na podstawie badań diagnostycznych, które określą grupę krwi i ewentualnie przeciwciała odpornościowe. Już na etapie planowania ciąży warto przeprowadzić odpowiednie testy, aby uniknąć potencjalnych problemów.  

W przypadku kobiet w grupą krwi Rh- kluczowe jest regularne monitorowanie obecności przeciwciał anty-D, ponieważ ich wykrycie może wskazywać na możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego w czasie ciąży. Właściwa diagnostyka i szybkie wdrożenie działań profilaktycznych pozwala skutecznie chronić zdrowie matki i dziecka. Aby w pełni ocenić ryzyko konfliktu serologicznego, należy: 

• oznaczyć grupę krwi matki – jeśli jest Rh-, istnieje potencjalne ryzyko, 
• określić grupę krwi ojca – jeśli ojciec ma Rh+, dziecko może odziedziczyć ten czynnik, 
• wykonać badanie przeciwciał anty-D – jeśli przeciwciała są obecne we krwi matki, istnieje ryzyko wystąpienia konfliktu w aktualnej lub kolejnej ciąży, 
• monitorować stan płodu poprzez badania USG i testy laboratoryjne oceniające rozwój oraz ewentualne oznaki niedokrwistości. 

Bibliografia: 

1. Baczyńska-Strzecha M., Kalinka J., Profilaktyka śródciążowa i okołoporodowa konfliktu serologicznego, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2018, 3(2):64-69. 
2. https://zpe.gov.pl/b/konflikt-serologiczny/PPxmTKTo1 [dostęp 23.02.2025]. 
3. Szydło-Papuga A., Kondycja biologiczna noworodków a konflikt serologiczny, praca magisterska, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, 2011.