Układ rozrodczy, inaczej płciowy, jest jedną z tych cech, które odróżniają obie płcie. Układ płciowy stanowi zespół zewnętrznych i wewnętrznych narządów, których celem jest zapewnienie ciągłości gatunkowej, czyli rozmnażanie.
Układ rozrodczy człowieka umożliwia zachowanie gatunku. Zarówno anatomia, jak i fizjologia układu płciowego kobiet i mężczyzn znacząco się różni. Układ rozrodczy żeński cechuje się cyklicznymi procesami dojrzewania komórki jajowej, podczas gdy cechą układu rozrodczego męskiego jest stałe produkowanie plemników.
Budowa męskiego układu rozrodczego składa się z prącia, jąder, nasieniowodów, pęcherzyków nasiennych oraz gruczołu krokowego. Do najważniejszych elementów układu rozrodczego mężczyzn, spośród wyżej wymienionych, zalicza się jądra, które należą do gonad. Ich funkcją jest produkowanie i wydzielanie hormonu o nazwie testosteron oraz produkcja plemników. Z wyglądu jądra przypominają dwa spłaszczone orzechy włoskie, które są luźno zawieszone w mosznie, czyli worku skórnym. W przekroju poprzecznym jąder widać ich miąższ, w którym obserwuje się kanaliki nasienne zbudowane z kilku warstw komórek płciowych o różnym stopniu dojrzałości, od spermatogoniów do plemników.
W budowie układu rozrodczego mężczyzn wyróżnia się także najądrza, w których dochodzi do ostatecznego dojrzewania plemników. Tam też magazynowane są plemniki, a następnie wyrzucane wraz z nasieniem podczas ejakulacji lub ulegają rozpadowi. Od najądrzy biegną nasieniowody o długości około 50 cm i sięgają do gruczołu o nazwie pęcherzyk nasienny. W tym miejscu rozpoczyna się przewód wtryskowy uchodzący do cewki moczowej. Cewka pełni u mężczyzn dwie funkcje. Pierwszą z nich jest wyprowadzanie moczu z pęcherza podczas mikcji, a drugą wydalanie nasienia podczas ejakulacji. Prawy i lewy pęcherzyk nasienny odpowiadają za produkcję wydzieliny bogatej w wielocukry i białka, co stanowi źródło odżywcze dla plemników.
Ważne funkcje układu rozrodczego męskiego pełni gruczoł krokowy, inaczej prostata. Produkuje on płyn, w którym pływają plemniki oraz wydziela substancje hormonalne powodujące w pochwie kobiety zwolnienie skurczów macicy, co jest niezbędne do zapłodnienia. Prącie stanowi narząd kopulacyjny zbudowany z ciał jamistych i ciała gąbczastego. W trakcie stosunku płciowego ciała jamiste napełniają się krwią i prącie jest w stanie wzwodu.
W odróżnieniu od męskiego układu rozrodczego narządy płciowe należące do układu rozrodczego kobiety w całości znajdują się wewnątrz ciała. Funkcją tego układu jest kontrolowanie cyklicznych procesów dojrzewania i uwalniania komórek jajowych oraz, w przypadku ciąży, ochrona i odżywianie płodu. Żeńskie gruczoły płciowe, czyli jajniki, zawieszone są na więzadłach w dolnej partii jamy brzusznej. W lewym lub w prawym jajniku dochodzi do dojrzewania i pęknięcia pęcherzyka Graafa. Po etapie dojrzewania uwolniony zostaje oocyt II rzędu, który następnie trafia do jajowodu i macicy. W tym miejscu czeka na zapłodnienie przez plemnik.
W budowie żeńskiego układu rozrodczego jajniki odpowiedzialne są za wydzielanie hormonów, których zadaniem jest regulacja cyklu miesięcznego, wyzwalanie popędu płciowego oraz wykształcenie cech żeńskich. Jajniki połączone są z jajowodami – dwoma przewodami o średniej długości około 12 cm. Podczas ich ruchów dochodzi do wychwytu oocytu. Jeśli oocyt znajdzie się poza jajowodami, istnieje ryzyko zapłodnienia w jamie brzusznej. Macica ma kształt gruszki o wielkości do 10 cm, a w jej budowie wyróżnia się trzon oraz szyjkę. Zadaniem macicy jest ochrona rozwijającego się najpierw zarodka, a później płodu. Mięśnie budujące macicę odgrywają kluczową rolę podczas akcji porodowej.
Endometrium, czyli błona śluzowa macicy, jest strukturą, która podlega ciągłym zmianom w trakcie trwania cyklu miesięcznego. Ulega ona wpływom hormonów i wzrasta, pęcznieje oraz łuszczy się w zależności od fazy cyklu. Pochwa pełni głównie funkcję kanału rodnego, przez który dziecko przedostaje się na świat podczas porodu. Długość pochwy oscyluje między 5 a 14 cm. Mianem sromu określa się zewnętrzne narządy płciowe, do których zalicza się: wargi sromowe, łechtaczkę, wzgórek łonowy, gruczoły przedsionkowe oraz przedsionek pochwy. Wzgórek łonowy jest niedużą, zaokrągloną wypukłością tworzoną przez tkankę tłuszczową.
Funkcję receptorów bodźców czuciowych pełni łechtaczka, która stanowi odpowiednik członka u mężczyzn. Gruczoły przedsionkowe większe, nazywane również jako gruczoły Bartoliniego, są małymi, owalnymi strukturami o wielkości ziarenek fasoli. Ich zadaniem jest produkowanie śluzu obecnego podczas podniecenia seksualnego.
