Testy Serologiczne – na czym polegają i kiedy się je wykonuje?

Powszechnie wykorzystywane w diagnostyce laboratoryjnej testy serologiczne pozwalają stwierdzić, czy we krwi lub innym materiale biologicznym pobranym od pacjenta występują określone antygeny lub przeciwciała. W tym artykule wyjaśniamy, jak działają takie testy i w jakich sytuacjach mogą znaleźć zastosowanie.

Na czym polega test serologiczny?

Rozpocznijmy od wyjaśnienia dwóch pojęć – antygenu i przeciwciała. Wiedza o tym, czym one są umożliwi Ci zrozumienie, na jakiej zasadzie działają testy serologiczne.

Antygenami nazywamy cząstki, których organizm nie rozpoznaje jako własnych. Ich obecność w organizmie powoduje odpowiedź układu odpornościowego nastawioną przeciwko nim. Antygenami mogą być m.in. bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki, pyłki roślin i żywność. Ważną cechą każdego antygenu jest zdolność wiązania z przeciwciałami – białkami wytwarzanymi w wyniku kontaktu z antygenem. Przeciwciała wyprodukowane przez organizm w odpowiedzi na dany antygen nie „działają” na inne obce cząstki – są zawsze dla niego specyficzne.

To właśnie dzięki tej właściwości badania serologiczne mogą dać nam informacje przydatne w diagnostyce chorób. Sprawdzając poziom tych specyficznych przeciwciał we krwi możemy się dowiedzieć m.in. czy przebyliśmy zakażenie danym patogenem (np. wirusem, bakterią). Poziom przeciwciał będzie w takiej sytuacji wysoki (ponieważ w odpowiedzi na kontakt z tym antygenem organizm je produkuje).

Organizm może wytwarzać przeciwciała zaliczane do 5 klas: IgM, IgG, IgA, IgE oraz IgD. Przeciwciała IgM wytwarzane są jako pierwsze po kontakcie z antygenem. Następnie zwiększa się produkcja przeciwciał IgG.

Testy serologicznych wykorzystuje się:

• w diagnostyce mikrobiologicznej – do wykrywania czynnika (bakterii, wirusa, grzyba) wywołującego chorobę,
• w rozpoznawaniu chorób pasożytniczych,
• w diagnostyce chorób autoimmunologicznych (w których organizm zaczyna postrzegać własne tkanki jako antygeny i wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko nim), m.in. chorobie Hashimoto, celiakii,
• w diagnostyce nadwrażliwości i alergii, np. na białka zawarte w żywności, pyłki drzew (w przebiegu tych chorób w reakcji na czynnik zewnętrzny organizm rozpoczyna niewspółmiernie nasiloną, nieprawidłową odpowiedź immunologiczną, czemu towarzyszy wytwarzanie określonych przeciwciał),
• w transfuzjologii krwi (do określenia, czy na krwinkach czerwonych we krwi dawcy nie ma antygenów, przeciwko którym może skierować się układ odpornościowy biorcy),
• w diagnostyce konfliktu serologicznego.

W dalszej części artykułu przyjrzymy się bliżej konkretnym zastosowaniom badań serologicznych w praktyce.

Testy serologiczne – mikrobiologia

Przykładem, który może pomóc zrozumieć, kiedy określone testy serologiczne są przydatne (a kiedy ich wynik niewiele nam powie) jest diagnostyka zapalenia żołądka i choroby wrzodowej. Zapalenie żołądka może wystąpić u wszystkich osób zakażonych bakterią Helicobacter pylori. U 70-80% chorych z chorobą wrzodową stwierdza się obecność tej bakterii.

Dodatni wynik testu serologicznego na obecność przeciwciał skierowanych przeciwko Helicobacter pylori w surowicy krwi i ślinie potwierdza, że pacjent miał kontakt z tą bakterią. Wynik nie pozwala jednak na stwierdzenie, czy u danej osoby występuje aktywne zakażenie, ponieważ podwyższony poziom przeciwciał może utrzymywać się we krwi nawet 6-12 miesięcy po wyeliminowaniu antygenu. Za pomocą tego badania nie jesteśmy więc w stanie odróżnić toczącej się infekcji od przebytej.

Przydatne do wykrycia aktywnego zakażenia (i oceny skuteczności leczenia) jest natomiast badanie obecności samego antygenu bakterii Helicobacter pylori. Brak antygenu w kale potwierdza (z bardzo dużym prawdopodobieństwem), że w przewodzie pokarmowym nie ma tego patogenu.

Wykonywanie badań na obecność przeciwciał jest typowym sposobem postępowania w diagnostyce wirusowego zapalenia wątroby typu C. Ujemny wynik testu serologicznego na obecność HCV – wirusa wywołującego chorobę, u większości pacjentów jest wystarczający, by wykluczyć obecność tego schorzenia.

Źródła:

1. Boroń-Kaczmarska A., Wiercińska-Drapało A. (2017) Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
2. Lasek W., Gołąb J., Jakóbisiak M., Stokłosa T. (2017) Immunologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.