się ten artykuł?
Skale oceny biopsychospołecznej wprowadzono, by łatwiej i dokładniej ocenić ograniczenia dysfunkcji osób starszych. Skala podstawowa ADL określa zdolność radzenia sobie z codziennymi czynnościami w środowisku domowym. Są także skale, które wypełnia się, by ocenić bardziej zaawansowane możliwości, np. prowadzenia gospodarstwa domowego. W praktyce geriatrycznej można również spotkać się ze skalą Barthel używaną do kwalifikacji pacjenta do ośrodka opieki długoterminowej.
Całościowa ocena geriatryczna – skale w praktyce geriatrycznej
Pacjenci starsi, często obciążeni wielochorobowością i zaburzeniami ze spektrum otępienia, wymagają właściwej oceny czynności samoobsługowych celem określenia potrzeb opiekuńczych i rehabilitacyjnych. Całościowa ocena geriatryczna jest niezbędna by odpowiednio ocenić aspekt biologiczny, społeczny i psychiczny osoby starszej. W geriatrii wymienia się cztery podstawowe grupy skal.
Pierwszą grupę stanowią skale oceny stanu fizycznego, które uwzględniają schorzenia, ich zaawansowanie i stopień dysfunkcji fizycznej u chorego.
Druga grupa ocenia stan czynnościowy, czyli radzenie sobie chorego w podstawowych i złożonych czynnościach życia codziennego. Dzięki tej grupie można oszacować konieczność ewentualnej opieki, kwalifikacji do rehabilitacji. Są również stosowane do celów orzecznictwa.
Kolejna grupa skal obejmuje ocenę stanu umysłowego pacjenta i funkcji poznawczych. Pozwalają ocenić stopień depresji, otępienia czy afektu.
Ostatnią grupę stanowią skale sytuacji socjalno-środowiskowej, które określają potrzebę chorego do różnego stopnia pomocy, w tym długoterminowej.
Skala ADL, czyli skala podstawowych czynności dnia codziennego
Skala ADL, z ang. Activities of Daily Living, to inaczej skala Katza. Służy ona do oceny podstawowych czynności z życia codziennego chorego. Dzięki niej można kwalifikować pacjenta do określonych grup: pełna sprawność, umiarkowana niesprawność i ciężka niesprawność. Skala ta obejmuje ocenę samodzielności w zakresie 6 podstawowych czynności życiowych:
- kąpanie się,
- ubieranie się i rozbieranie,
- korzystanie z toalety,
- wstawanie z łóżka,
- jedzenie,
- kontrolowane oddawanie moczu i stolca.
W zakresie każdej z tych czynności pacjent lub personel medyczny ocenia czy chory jest samodzielny czy nie. Jeśli tak, otrzymuje 1 punkt, a jeśli nie, to 0. Ostatecznie chory może uzyskać 0-6 punktów. Interpretacja wyniku przedstawia się następująco:
- 5-6 punktów uzyskują osoby sprawne;
- 3-4 osoby z umiarkowaną sprawnością;
- 2 lub niżej – pacjent niesprawny.
Skala I-ADL a wyższe czynności chorego
Według Lawtona to skala oceniające wyższe czynności pacjenta. Ponadto należy zaznaczyć, że nie jest to skala jednorazowej, uniwersalnej oceny. Jest to skala odnosząca się do jednego chorego i mogąca służyć jako ocenę regresji lub progresji zmian w ośrodkowym układzie nerwowym. Pacjent musi odpowiedzieć na pytania, czy radzi sobie z jakąś czynnością sam (3 pkt), z niewielką pomocą (2 pkt) czy zupełnie nie jest w stanie wykonywać danych czynności (1 pkt)
Pytania skali I-ADL:
- Czy potrafisz korzystać z telefonu?
- Czy jesteś w stanie dotrzeć do miejsc poza odległością spaceru, np. komunikacją miejską?
- Czy wychodzisz na zakupy po artykuły spożywcze?
- Czy możesz samodzielnie przygotowywać sobie posiłki?
- Czy możesz samodzielnie wykonywać prace domowe, np. sprzątanie?
- Czy możesz samodzielnie dokonywać drobnych napraw w domu, majsterkować?
- Czy możesz samodzielnie wyprać swoje rzeczy?
- Czy samodzielnie przyjmujesz leki?
Pacjent otrzymuje określoną ilość punktów, a następnie regularnie podlega ponownym ocenom według tych samych pytań. Jeśli ilość punktów zaczyna się zmniejszać, może to oznaczać, że u chorego doszło do istotnego pogorszenia stanu ogólnego.
Skala Barthel a skala ADL
Skala Barthel jest bardzo popularną skalą przy kwalifikacji pacjenta do ośrodka opieki długoterminowej. Na pierwszy rzut oka może bardzo przypominać skalę ADL, jednak jest to ocena zdecydowanie bardziej zaawansowana. Skala Barthel oceniana jest głownie przez lekarzy, pielęgniarki środowiskowe czy opiekunów medycznych, a więc osoby wykwalifikowane.
Źródła:
- Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.): Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Podręcznik dla lekarzy i studentów. Wyd. ViaMedica, Gdańsk 2006
- Galus K, Kocemba J. MSD, Geriatria. Urban & Partner Wrocław 1999; 2:252-253
Podoba Ci się ten artykuł?
Polecamy
„Mamy wysyp samozwańczych diagnoz pt. ‘mam ADHD, bo zrobiłam sobie test i tak mi wyszło’. Tylko to tak nie działa” – mówi psycholożka Renata Sikorska
Prof. Paweł Zagożdżon: „Rację mają i krytycy, którzy stwierdzają, że nie ma klinicznych dowodów na to, że leki przeciwdepresyjne są skuteczne, jak i eksperci, którzy mówią, że leki dają dobre efekty w terapii”
Emocjonalne kazirodztwo. Co się dzieje, kiedy dziecko wchodzi w rolę partnera swojego rodzica, mówi Sandra Kłos
