Czym jest aleksytymia i jakie są jej przyczyny?

Aleksytymia to niezwykle trudna do zrozumienia dolegliwość, polegająca na braku zdolności do rozumienia własnych emocji, a także uczuć innych ludzi, przez co utrudnione jest nawiązywanie jakichkolwiek relacji i kontaktów towarzyskich. Sprawdź, jakie są przyczyny, objawy i możliwości leczenia aleksytymii.  

Przyczyny aleksytymii

Aleksytymia wciąż jest tajemniczym schorzeniem, którego przyczyny nie zostały do końca poznane. Zjawisko to dla wielu osób jest w ogóle niezrozumiałe, ponieważ brak możliwości rozumienia emocji własnych i innych ludzi może budzić prawdziwy niepokój. Ludzie dotknięci aleksytymią są postrzegani w społeczeństwie jako jednostki bez uczuć, z którymi bardzo trudno nawiązuje się kontakty towarzyskie, a wchodzenie w związki miłosne i relacje przyjacielskie jest praktycznie nierealne. Naukowcy podejrzewają wiele różnych czynników, które mogą być przyczynami aleksytymii, a do najważniejszych można zakwalifikować: 

• brak miłości w dzieciństwie; 
• brak wyjaśnienia przez rodziców, czym są emocje i jak je odczuwać, rozumieć oraz analizować; 
• urazy w trakcie porodu; 
• niedorozwój mózgu; 
• przeżycia traumatyczne w dzieciństwie; 
• agresywna i nieprzyjazna atmosfera w domu rodzinnym.  

Nie ma pewności co do tego, czy aleksytymia jest schorzeniem wrodzonym, czy też nabywanym z czasem, w związku z  wychowaniem w nieodpowiednim środowisku, w którym atmosfera jest agresywna, gdzie brakuje miłości i nauki rozumienia emocji.  

Aleksytymia – objawy 

Aleksytymia może wiązać się z występowaniem wielu symptomów, do których należą między innymi: 

• brak rozwinięcia emocjonalnego, przez co człowiek nie jest w stanie odczuwać i rozumieć własnych emocji; 
• niezrozumienie emocji i uczuć innych ludzi; 
• brak zdolności do modulacji swojego głosu w warunkach adekwatnych do otoczenia i emocji innych ludzi; 
• nieumiejętność snucia marzeń oraz planów; 
• obojętność na różne sprawy takie jak zagrożenie, stres, radość i inne; 
• problemy z odróżnieniem potrzeb fizjologicznych od psychologicznych.  

Co ważne, aleksytymik postrzega wszelkie doznania jako te typowo fizyczne. Przykładowo, dreszcze są u niego kojarzone tylko z marznięciem, a nie na przykład z lękiem lub podnieceniem. Odczuwanie wyłącznie doznań somatycznych jest niezwykle niezrozumiałe dla otoczenia aleksytymika. 

Najczęściej aleksytymia w znacznym stopniu utrudnia funkcjonowanie w społeczeństwie. Nie chodzi tylko o kwestie relacji miłosnych i rodzinnych, ale także sprawy zawodowe oraz osobiste. Problemem może być na przykład nieunikanie zagrożenia i stresów, a także niemożność odczuwania radości razem z innymi, przeżywanie sukcesów. Niestety, zgodnie ze statystykami nawet co 10. kobieta i co 5. mężczyzna, nie rozumieją uczuć innych ludzi i własnych emocji.  

Inne badania wykazały, że problem ten dotyczy 10% kobiet i 17% mężczyzn. Panowie zresztą częściej postrzegani są jako ci, którzy nie potrafią wyrażać uczuć lub rozumieć ich. Według stereotypów nie zakochują się naprawdę i niechętnie tworzą związki romantyczne. To zjawisko można więc częściowo tłumaczyć właśnie aleksytymią.  

Czasami w mediach problem ten określany jest emocjonalnym analfabetyzmem i oznacza brak odpowiednich kompetencji emocjonalnych. Zdarza się, że aleksytymia nie jest chroniczna, tylko przejściowa. W tym przypadku chodzi o sytuację, w której jednostka na jakiś czas traci zdolność rozumienia i odczuwania emocji ze względu na trudne doświadczenia życiowe, takie jak traumy czy ciężkie przeżycia.  

Aleksytymia w związku 

Bardzo dużym problemem jest stworzenie związku z osobą z aleksytymią. W końcu jednostka, która nie odczuwa własnych emocji i nie rozumie uczuć innych ludzi, nie jest w stanie doświadczać miłości, przywiązania, zaangażowania, radości, smutku. Tym samym stworzenie relacji jest praktycznie niemożliwe. Takie związki są pełne chłodu, pustki emocjonalnej, a czasami również samotności. Niestety dla drugiej osoby taka relacja może być przyczyną ogromnego cierpienia ze względu na brak odwzajemnionych uczuć, a także rozumienia emocji.  

Wiele osób w ogóle nie wchodzi w związku z osobami z aleksytymią, ponieważ powoduje to zbyt wiele problemów i negatywnych odczuć. Inni szybko rezygnują z tego typu relacji, a bardzo niewielki odsetek decyduje się na próby nauczenia drugiej osoby rozumienia emocji oraz zwykle zachęcają ją do wizyty u odpowiedniego specjalisty.  

Dla zdecydowanej grupy ludzi jednak związek z osobą z aleksytymią nie ma sensu, a ważniejsze jest branie pod uwagę własnego dobra i zadowolenia z życia. Dobrą opcją w takiej sytuacji jest stworzenie relacji przez dwie osoby z aleksytymią, ponieważ w ten sposób nie ma cierpienia i bólu w związku, chociaż rodzi się pytanie, czy ma on sens. 

Czy można leczyć aleksytymię?

Leczenie aleksytymii jest niezwykle trudne, ponieważ właściwie nie da się nauczyć człowieka odczuwania emocji własnych i innych ludzi. Zwykle jednak polecana jest psychoterapia, która może łączyć w sobie elementy z zakresu psychoedukacji oraz terapii poznawczo-behawioralnej. Dla osób będących w związkach przydatna może być terapia par, umożliwiająca zrozumienie siebie nawzajem.  

Niestety nie każdy aleksytymik chce zdecydować się na terapię, zwłaszcza że wiele osób w ogóle nie dostrzega swojego problemu. Niektórzy wolą z kolei nie odczuwać emocji, ponieważ kojarzą im się one z bólem, cierpieniem i traumami – zwykle ma to miejsce w przypadku, kiedy problem jest nabyty.  

Dodatkowym problemem jest czas leczenia, który zwykle wynosi minimum 2 lub 3 lata. Szczególne znaczenie ma więc odpowiednia motywacja i znalezienie specjalisty o wysokim poziomie wiedzy z zakresu tego zaburzenia. Ważne jest także wsparcie ze strony bliskich osób, w tym rodziny.  

Czasami przydatne jest spotkanie z rodzicami danego pacjenta, nawet w sytuacji, gdy osoba ta jest już dorosła. Chodzi tutaj szczególnie o kwestie wychowania i przekazania pewnych wzorców oraz sposobów postępowania w dzieciństwie. Najlepszym rozwiązaniem jest więc połączenie terapii, edukacji i dodatkowych zadań dla pacjenta. 

Bibliografia: 

1. Ginalska K.,  Aleksytymia a schematy poznawcze, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J–Paedagogia-Psychologia 2020, 33: 191-203. 
2. Larionow P., Preece D. A., Mudło-Głagolska K.,  Kwestionariusz aleksytymii Perth: arkusz testowy oraz instrukcja do obliczania wyników, 2022.  
3. Płońska D., Hnat L., Grzesiewska J., Czernikiewicz A., Aleksytymia-ciągle wiele pytań. Część II. Aleksytymia w wybranych zaburzeniach psychicznych i somatycznych, Psychiatria 2006, 3: 8-14. 
4. Tomalski R., Aleksytymia i dysocjacja. Psychoterapia 2008, 145: 35-43.