Benzen – jakie ma właściwości. Jak działa na zdrowie i czy jest szkodliwy?

Benzen to bardzo groźna substancja dla człowieka, a szczególnie dla kobiet w ciąży. W skrajnych przypadkach może doprowadzić nawet do śmierci. Nie bez powodu mówi się, że jest to „truciciel, którego nie widać”. Co warto wiedzieć o tym związku? Gdzie można go znaleźć i jak wyglądają objawy zatrucia benzenem? W tym artykule znajdziesz odpowiedź.

Co to jest benzen? Właściwości benzenu 

Co to jest benzen? To organiczny związek chemiczny należący do grupy arenów, określany też mianem „benzolu”. Jednocześnie jest to najprostszy węglowodór aromatyczny, o wzorze C6H6. Znany jest z tego, że jest on dobrym rozpuszczalnikiem tłuszczy, podczas gdy sam słabo rozpuszcza się w wodzie, lepiej natomiast w rozpuszczalnikach organicznych. 

Jeśli chodzi o właściwości benzenu, warto powiedzieć o tym, że występuje on w formie bezbarwnej i łatwopalnej cieczy (w temperaturze pokojowej), która jest lżejsza od wody i która spala się żółtym płomieniem. Jednocześnie ma on dużą lotność i potrafi tworzyć wysokie stężenia w powietrzu. A jeśli występuje w sporej ilości, wyczuwalny jest jego specyficzny zapach. W wysokim stężeniu grozi on nawet ryzykiem wybuchu. 

Benzen negatywnie wpływa na środowisko i ludzkie zdrowie. W przypadku narażenia na tę substancję w warunkach przemysłowych lub w wyniku kontaktu z niektórymi produktami chemicznymi, może dojść do zatruć, poważnych chorób, a w skrajnych przypadkach – nawet do zgonów (kiedy jesteśmy długo narażeni na ów związek). Nie można zapomnieć o tym, że to trucizna o właściwościach rakotwórczych.

Gdzie występuje benzen? 

Benzen występuje głównie w ropie naftowej i smołach węglowych – często do jego emisji dochodzi w wyniku procesów przetwórstwa ropy naftowej. Uwalnia się on także w dymie (papierosowym, drzewnym, węglowym) oraz spalinach samochodowych. Benzen może parować również na stacjach benzynowych. Pewne ilości tego związku znajdują się w chemii budowlanej, która jest obecna w naszych mieszkaniach, a więc w tynkach, farbach, lakierach, klejach oraz różnych innych, tego typu substancjach. 

To wszystko sprawia, że generalnie oddychamy powietrzem, w którym znajduje się niewielka ilość benzenu, nie jest ona jednak szkodliwa. Uznaje się, że dopuszczalna ilość tego związku w powietrzu powinna wynosić 5 µg/m3. Jeżeli jest ona wyższa, rekomenduje się krótsze przebywanie na tym obszarze lub całkowite unikanie przebywania w owej przestrzeni – dotyczy to zwłaszcza kobiet w ciąży, osób starszych, a także i dzieci. Jak się okazuje, w naszym kraju stężenie benzenu w powietrzu jest nawet kilkanaście razy niższe od podanej wyżej dawki, dlatego nie trzeba się bać, wychodząc na zewnątrz. 

Jak można się zatruć benzolem? 

Benzenem najłatwiej zatruć się poprzez wdychanie, czasem może on jednak np. w formie ciekłej przeniknąć przez skórę. Czasem znajduje się on również w żywności, jednak zatrucia tego typu nie występują zbyt często. Do zatruć nierzadko dochodzi z kolei w przemyśle, przy czym najbardziej ryzykowne procesy technologiczne to te, w których występuje duża powierzchnia parowania owego związku chemicznego. Na zatrucia benzenem narażone są zatem najbardziej te osoby, które pracują w takich gałęziach przemysłu, jak: 

• przemysł farmaceutyczny, 
• przemysł chemiczny, 
• przemysł tworzyw sztucznych, 
• przemysł farb i lakierów, 
• przemysł gumowy. 

Jak podają badania, w Polsce na większe zatrucie benzenem narażonych jest około 8 tys. osób, co w praktyce oznacza, że nie zdarza się ono zbyt często. Jeśli chodzi o dopuszczalne stężenie tego związku w miejscach pracy, najwyższe wynosi 10 mg/m3, natomiast najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe – 40 mg/m3. W takich przypadkach owa substancja stanowi duże zagrożenie zarówno dla zdrowia, jak i życia człowieka.

Objawy zatrucia benzenem 

Benzen jest bardzo groźny dla zdrowia. Doprowadza on do destrukcji ośrodkowego układu nerwowego, a także uszkodzenia szpiku kostnego. Co więcej, może on przyczynić się do powstania białaczki. 

Jeśli chodzi o niewielkie zatrucia doustne (np. w wyniku wypicia tej substancji) lub inhalacyjne benzenem, mogą pojawić się takie symptomy, jak: 

• bóle i zawroty głowy, 
• mdłości i wymioty, 
• euforia, 
• osłabienie. 

Zatrucia wynikające z większego narażenia na benzen powodują z kolei takie objawy, jak: 

• płytki i szybki oddech, 
• problemy z widzeniem, 
• zaburzenia rytmu serca, 
• drżenie kończyn, 
• utrata przytomności, 
• śpiączka (często z majaczeniami). 

Przewlekłe zatrucia benzenem, zwykle inhalacyjne, wiążą się z następującymi symptomami: 

• senność lub nadmierna pobudliwość, 
• bóle głowy, 
• zmniejszenie apetytu, 
• anemia, 
• aplazja szpiku (czasem), 
• krwawe wybroczyny (o długim czasie krwawienia), 
• białaczka, 
• krwawienia (np. z dziąseł i nosa), 
• siniejąca skóra, 
• dłuższe miesiączki, 
• dłuższe krwawienia na skutek skaleczeń i różnych zabiegów. 

Ażeby jednak doszło do białaczki, należy przez całe życie przebywać miejscu, w którym stężenie benzenu wynosi 1,7 µg/m3 – nie ma zatem takiego ryzyka np. w przypadku jednorazowego zatrucia ową substancją. 

Czasem, w bardzo trudnych przypadkach, przy przewlekłym zatruciu benzenem, pojawia się zwyrodnienie tłuszczowe mięśnia sercowego, wątroby i nadnerczy. Dochodzi też niekiedy do rozległych wewnątrzustrojowych zmian krwotocznych, a nawet do zgonu. Toksyczna dawka benzenu wynosi 0,5 ÷ 1 g/kg masy ciała (tj. 0,5 ÷ 1,1 ml/kg), ale żeby doszło do śmierci, jej stężenie musi być dziesięciokrotnie wyższe. 

W przypadku skażenia skóry benzenem pojawiają się na niej poniższe symptomy: 

• podrażnienie, 
• złuszczenie (w tym złuszczające zapalenie skóry), 
• pękanie, 
• rumienie, 
• pęcherze, 
• świąd, 
• obrzęki, 
• przesuszenie, zaczerwienienie. 

Kiedy ciekły benzen dostanie się do oczu, pojawiają się takie objawy, jak: 

• zapalenie spojówek, 
• ból oczu, 
• łzawienie.

Benzen w żywności i kosmetykach  

Zdarza się, że benzen występuje w żywności i kosmetykach, mimo że uznawany jest w nich za substancję szkodliwą. Często można w tego typu produktach znaleźć benzoesan sodu, czyli popularny konserwant. Informacje o nim znajdują się na opakowaniach pod nazwą E211. Jest to o tyle istotne, że jeżeli jedzenie czy kosmetyki nie są odpowiednio przechowywane, pod wpływem światła i ciepła powstaje benzen. Wydziela się on również z pewnych opakowań na wynos.

Leczenie w przypadku zatrucia benzenem 

Jeżeli zauważysz u siebie lub innej osoby objawy zatrucia benzenem, koniecznie zadzwoń po pomoc medyczną. Jeśli doszło do wdychania oparów benzenu, należy wyjść lub wyprowadzić daną osobę na świeże powietrze. W przypadku, gdy doszło do spożycia tego związku, lekarze powinni podać parafinę bądź wykonać płukanie żołądka. 

Źródła: 

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4360999/ (dostęp: 15.02.23) 
2. https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Benzene (dostęp: 15.02.23)