Choroba afektywna dwubiegunowa – przyczyny, objawy, leczenie

Choroba afektywna dwubiegunowa to poważne schorzenie psychiczne, które wymaga specjalistycznego leczenia pod okiem psychiatry. Ma ogromny wpływ na jakość życia osoby, która się z nią boryka. Jakie są objawy ChAD? Jak przebiega leczenie? Dlaczego ludzie cierpią na chorobę afektywną dwubiegunową?

ChAD – co to jest?  

W terminologii medycznej ChAD to choroba afektywna dwubiegunowa, zwana także zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym i dwubiegunówką. W przeszłości określana była jako cyklofrenia lub psychoza maniakalno-depresyjna. Jest związana z występowaniem faz depresji, manii, hipomanii lub epizodów mieszanych. Pomiędzy poszczególnymi fazami pojawia się remisja, czyli brak jakichkolwiek objawów lub pojawienie się nielicznych oznak chorobowych o bardzo małym nasileniu. Częstotliwość występowania poszczególnych faz jest uzależniona od indywidualnego przypadku. 

ChAD diagnozuje się najczęściej u młodych osób, poniżej 35. roku życia. Ma ona charakter nawracający i przewlekły, co negatywnie wpływa na wszystkie dziedziny życia chorego. Dlatego konieczne jest jak najszybsze podjęcie leczenia i dobór odpowiednich lekarstw, które pomogą walczyć ze skutkami dwubiegunówki. 

Choroba afektywna dwubiegunowa – rodzaje 

Wyróżnia się kilka podstawowch typów choroby afektywnej dwubiegunowej, z których każdy wiąże się ze zmianami nastroju, poziomu energii i aktywności. Są to: 

• Zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu I. Zgodnie z definicją w tym rodzaju ChAD epizody maniakalne trwają co najmniej siedem dni (przez większość dnia lub prawie codziennie) lub objawy maniakalne są tak ciężkie, że konieczna jest opieka szpitalna. Zwykle występują również oddzielne epizody depresyjne trwające co najmniej dwa tygodnie.  Mogą też pojawić się zaburzenia nastroju o cechach mieszanych (jednocześnie z objawami depresji i manii). 
• Zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu II. Pojawiają się epizody depresyjne oraz epizod hipomaniakalny trwający co najmniej 4 dni. W tym typie stany depresyjne mogą być ciężkie, natomiast objawy hipomanii są łagodne. U chorych obserwuje się również okresy całkowicie bezobjawowe. 
• Choroba afektywna dwubiegunowa ze szybką zmianą faz. Częściej występuje u kobiet i jest trudna do rozpoznania u młodych osób. Diagnozuje się ją, gdy u chorego okresy depresji lub manii występują 4 lub więcej razy w ciągu roku. Remisje są krótkie lub nie występują wcale. 
• Choroba afektywna dwubiegunowa z bardzo szybką zmianą faz. Rodzaj ChAD wyodrębniony w 1996 roku, charakteryzujący się bardzo krótkimi okresami objawów choroby dwubiegunowej i okołodobową zmianą faz. 

Choroba afektywna dwubiegunowa – przyczyny

Mimo wielu badań naukowcy i specjaliści z dziedziny psychiatrii nie są w stanie jednoznacznie stwierdzić, co jest przyczyną choroby afektywnej dwubiegunowej. Do głównych czynników, które mają znaczenie w występowaniu ChAD zalicza się: 

• czynniki biologiczne, w tym czynniki genetyczne – choroba afektywna dwubiegunowa jest dziedziczna, ale nawet w przypadku występowania ChAD u obydwu rodziców, dziecko nie musi zachorować; inne przyczyny wystąpienia schorzenia to zaburzenia funkcjonowania osi podwgórze-przysadka-nadnercza, zaburzenia równowagi neuroprzekaźników w mózgu, choroby somatyczne;
• czynniki środowiskowe i psychologiczne, np. stres, traumatyczne przeżycia z dzieciństwa takie jak przemoc czy doświadczenie straty.

Choroba afektywna dwubiegunowa – objawy

Pierwsze objawy ChAD najczęściej pojawiają się około 20-30 roku życia. Cechą charakterystyczną choroby afektywnej dwubiegunowej jest to, że stany depresyjne pojawiają się zamiennie ze stanami silnego pobudzenia. Pomiędzy obydwoma rodzajami zaburzeń może występować okres bezobjawowy. W dwubiegunowości każda faza schorzenia wyróżnia się innymi objawami. O depresji może świadczyć nagły spadek energii, wycofanie się z dotychczasowych aktywności, zaburzenia snu. Z kolei podczas fazy maniakalnej oraz hipomaniakalnej chory jest pełen energii, gotowy do działania, nie odczuwa potrzeby odpoczynku ani snu, nie daje dojść do słowa innym, ma wysoką samoocenę, przez co łatwo popada w konflikty. 

Choroba afektywna dwubiegunowa u dzieci 

Na chorobę afektywną dwubiegunową chorują nie tylko dorośli, ale i dzieci. Szacuje się, że u 40-60% pacjentów objawy ChAD występują poniżej 20 roku życia. Dwubiegunówkę stwierdza się u 1% nastolatków. Rozpoznanie schorzenia u dzieci jest stosunkowo trudne i obarczone ryzykiem postawienia błędnej diagnozy. Z tego względu u młodych osób, które cierpią na przewlekłą drażliwość, niemożność kontrolowania złości powstającej w odpowiedzi na zwykłe bodźce oraz symptomami przypominającymi manię stwierdza się zaburzenie o destrukcyjnej regulacji nastroju (DMDD). Młody pacjent powinien zostać objęty stałą opieką lekarską, dzięki której będzie możliwa ocena objawów występujących w kolejnych latach.

Dzieci z chorobą afektywną dwubiegunową są, w zależności od występującego w danym czasie stanu, nadaktywne i impulsywne, mają zmienny nastrój i wahania energii. Czasem cierpią na bezsenność i moczenie nocne. Symptomy, które powinny zaniepokoić rodziców, pojawiające się na wczesnym etapie choroby, to: częsta drażliwość, wahania nastroju, napady złości i płaczu i dysforia. Choroba dwubiegunowa daje też objawy psychotyczne w postaci zaburzeń wielkościowych i planowanej agresji. 

 Kryteria diagnostyczne ChAD u dzieci i dorosłych są takie same. Lekarz stawiający diagnozę musi wykluczyć u dziecka choroby o podobnym przebiegu, w tym ADHD, zaburzenia lękowe i depresję. W leczeniu stosuje się leki normotymiczne oraz różne rodzaje psychoterapii. 

Choroba afektywna dwubiegunowa – diagnoza 

Ze względu na podobieństwo ChAD do innych chorób o tle psychicznym, u osób dorosłych diagnoza jest opóźniona w czasie o średnio 5-10 lat. Aby poznać obiektywny obraz choroby, lekarz powinien przeprowadzić wywiad nie tylko z pacjentem, ale i jego rodziną. Rozpoznanie stawia się, gdy u pacjenta miały miejsce co najmniej 2 nawroty, w tym co najmniej jeden epizod manii/hipomanii lub epizod mieszany. Konieczne jest wykluczenie innych chorób powodujących stany maniakalne (m.in. migreny, nadczynności tarczycy, zespołu Cushinga, stwardnienia rozsianego, schizofrenii) oraz objawy depresyjne (choroby Cushinga, choroby Alzheimera, cukrzycy, nowotworów, padaczki, niedoczynności lub nadczynności tarczycy). Lekarze przeprowadzają też test na chorobę dwubiegunową u osób ze zdiagnozowaną depresją. Stosowane kwestionariusze to: Kwestionariusz Zaburzeń Nastroju oraz Kwestionariusz Objawów Hipomaniakalnych. 

Choroba dwubiegunowa – leczenie 

Choroba afektywna dwubiegunowa wymaga regularnych wizyt u psychiatry i profesjonalnej opieki specjalisty. Ze względu na to, że ChAD jest przypadłością przewlekłą i nawracającą, wymaga leczenia przez kilka, kilkanaście lat, a czasem trwa przez całe życie. Choroba afektywna dwubiegunowa nie jest wyleczalna, ale podjęte działania terapeutyczne pomagają w wydłużeniu okresu remisji. 

Zaplanowane przez specjalistę leczenie powinno być kompleksowe. To znaczy, że osobom z bipolarnością powinny zostać przepisane indywidualnie dobrane lekarstwa, a ponadto chory powinien mieć dostęp do psychoedukacji i psychoterapii. 

Do leków stosowanych w terapii ChAD zalicza się: 

• leki I generacji: lit działający na oba bieguny choroby, karbamazepina, kwas walproinowy; 
• leki II generacji: lamotrygina, kwetiapina, aripiprazol, olanzapina, risperidon, klozapina; 
• leki przeciwdepresyjne: mirtazapina, wenlafaksyna, citaprolam.

Zdarza się, że objawy związane z chorobą afektywną dwubiegunową są na tyle silne i poważne, że chory nie jest w stanie poradzić sobie z nimi samodzielnie. Wówczas konieczna jest hospitalizacja. Dochodzi do niej w momencie, kiedy osoba cierpiąca na ChAD ma częste myśli samobójcze i przejawia zachowania samobójcze lub jest agresywna i stwarza zagrożenie nie tylko dla siebie, ale również dla osób w najbliższym otoczeniu. 

O tym warto pamiętać!

ChAD, czyli tzw. dwubiegunówka jest jednym z tych schorzeń, które nieleczone mogą zniszczyć życie chorej osoby. Choroba afektywna dwubiegunowa w wielu przypadkach ma negatywny wpływ na związek, relacje rodzinne i życie zawodowe. Dlatego w przypadku zauważenia jakichkolwiek objawów konieczna jest specjalistyczna konsultacja. Nie należy jej odkładać czy też wstydzić się skorzystania z wizyty u psychiatry. Na szali jest bowiem szczęśliwe życie i zdrowie, o które należy dbać. Jeśli chory jest leczony, rokowania przy chorobie afektywnej dwubiegunowej są pomyślne. 

Bibliografia:

1. Aleksandra Gorostowicz, Marcin Siwek, „Trudności w diagnostyce choroby afektywnej dwubiegunowej”, Psychiatr Psychol Klin 2018, 18 (1), p. 61–73.
2. Julia Poleska, „Od depresji do manii – choroba afektywna dwubiegunowa”, Praca poglądowa w ramach specjalizacji z farmacji aptecznej, Poznań 2018.