Zaburzenia afektywne – typologia, przyczyny, objawy

Zaburzenia afektywne to szeroka i skomplikowana grupa wchodząca w skład zaburzeń nastroju. Te z kolei wiążą się przede wszystkim z depresją i stanami obniżonego samopoczucia, choć należy pamiętać również o odwrotnych objawach – stanie podwyższonej aktywności, nieuzasadnionego optymizmu.

Zaburzenia afektywne mają skomplikowaną etiopatogenezę. Czynniki wpływające na rozwój zaburzeń nastroju często wiążą się z narażeniem na permanentny stres, znaczenie mają również czynniki genetyczne oraz zaburzenia czynności osi neuroendokrynnych.

Zaburzenia afektywne – podział

Zaburzenia afektywne to inaczej zaburzenia nastroju. Ich podstawowych objawem jest stan podwyższonego lub obniżonego nastroju utrzymujący się przez dłuższy czas. Sam afekt jest natomiast rozumiany jako stan emocjonalny, którego pacjent doświadcza w danym momencie. Może być nie tylko dostosowany do sytuacji bądź odstający od niej. Wyróżnia się także afekty osłabione, labine i sztywne, które pozwalają opisywać różnego typu reakcje na otaczający pacjenta świat. Zaburzenia nastroju obejmują bardzo różne typy zaburzeń afektywnych. Według klasyfikacji ICD-10 wyróżnia się:

• epizod maniakalny (F30),
• zaburzenia afektywne dwubiegunowe ChAD I i ChAD II (F31),
• epizod depresyjny (F32),
• zaburzenie afektywne jednobiegunowe – zaburzenia depresyjne nawracające (F33),
• uporczywe zaburzenia nastroju, afektywne (F34), w tym cyklotymię (F 34.0) oraz dystymię (F34.1),
• inne zaburzenia nastroju, afektywne (F38),
• zaburzenia nastroju, afektywne, nieokreślone (F39).

Osobną grupę stanowi sezonowe zaburzenie afektywne, którego nie wyróżnia się jednak w klasyfikacji ICD-10.

Zaburzenia afektywne jednobiegunowe

Zaburzenia afektywne jednobiegunowe określa się mianem depresji nawracającej. Cierpi na nią około 6% populacji, a ryzyko wystąpienia choroby wynosi od 5 do 25%. W wystąpieniu depresji ma znaczenie współistnienie trzech czynników: predyspozycji genetycznych, fizycznego stanu organizmu oraz sytuacji stresowych. Według koncepcji katecholaminowej oraz serotoninowej predyspozycja genetyczna do wystąpienia zaburzeń afektywnych wiąże się przede wszystkim z pracą genów związanych z metabolizmem serotoniny, dopaminy, noradrenaliny. Kolejną przyczyną zaburzeń afektywnych jednobiegunowych mogą być zaburzenia neuroendokrynne związane z pracą układu limbicznego, podwzgórza, przysadki i nadnerczy, które prowadzą do nadmiernej aktywności „osi stresu”. To z kolei przyczynia się do nieprawidłowego zwiększonego wydzielania kortyzolu i kortykoliberyny. To tylko niektóre z możliwych biologicznych przyczyn zaburzeń afektywnych. Duże znaczenie mają oczywiście stresowe wydarzenia z życia, zarówno wczesnego dzieciństwa (utrata rodziców, długa rozłąka z nimi, traumatyczne wydarzenia), jak i dorosłego życia (utrata bliskiej osoby, problemy z pracy, trudności z przystosowaniem się do nowego miejsca, pogorszenie relacji interpersonalnych).

Zaburzenia afektywne jednobiegunowe – objawy

Objawy zaburzeń afektywnych w przypadku nawracającej depresji obejmują:

• obniżenie nastroju – smutek, przygnębienie, anhedonia,
• obniżenie napędu psychoruchowego – spowolnienie myślenia, wrażenie obniżonej sprawności intelektualnej, spowolnienie ruchowe (nawet stupor), brak energii, stałe uczucie osłabienia,
• zaburzenia rytmu dobowego i objawy somatyczne – wczesne budzenie się, płytki, przerywany sen, znaczna senność w ciągu dnia, bóle głowy, ubytek masy ciała.

Zaburzenia dwubiegunowe afektywne

Afektywne zaburzenia nastroju mogą przyjmować także formę dwubiegunową – ChAD typu I (możliwe także ChAD I ze stanami maniakalnymi) oraz ChAD typu II, spektrum ChAD. Na chorobę tę cierpi około 1% populacji. Na jej rozwój mają wpływ podobne czynniki, jak w przypadku depresji nawracającej, tyle że dwubiegunowe zaburzenia afektywne silniej wiążą się z czynnikami biologicznymi (w tym genetycznymi). Stan manii jest natomiast związany z nadmierną stymulacją dopaminergiczną i noradrenergiczną. Mniejsze znaczenie mają czynniki stresowe.

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe – objawy

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe określane są często chorobą o dwóch twarzach. W przeszłości używano określeń choroba lub psychoza maniakalno-depresyjna oraz cyklofrenia.

Podstawowym objawem dwubiegunowych zaburzeń afektywnych jest występowanie epizodów depresji, manii, hipomanii oraz mieszanych. Pomiędzy tymi okresami zwykle występują pauzy – okresy remisji związane z całkowitym brakiem objawów lub licznymi objawami o małym nasileniu.

Sezonowe zaburzenia afektywne

Sezonowe zaburzenia afektywne to rodzaj zaburzeń afektywnych, w których podkreśla się udział rytmów biologicznych. Zaburzenia afektywne sezonowe przebiegają najczęściej pod postacią dwubiegunowych zaburzeń afektywnych typu II. Podstawowe objawy to wzmożona senność, brak energii, osłabienie, zwiększone zapotrzebowanie na węglowodany, przyrost masy ciała. Sezonowe zaburzenia afektywne diagnozuje się, gdy:

• wystąpiły trzy lub więcej epizodów zaburzeń (hipomaniakalnych, maniakalnych, depresyjnych) z początkiem określonej pory roku w ciągu kolejnych trzech lub więcej lat,
• objawy ustępują w określonej porze roku,
• liczba epizodów sezonowych jest większa niż liczba epizodów niesezonowych.