Mukopolisacharydoza – bardzo rzadka choroba metaboliczna

Mukopolisacharydoza (MPS) to bardzo rzadka choroba wrodzona związana z zaburzeniami przemiany materii. Jest skomplikowana w diagnozie, a z powodu tego, że występuje zaledwie u 1. na 25 tys. noworodków, niewielu lekarzy pediatrów ma wystarczające doświadczenie, aby stwierdzić patologię u małego pacjenta. Co warto wiedzieć na temat tego schorzenia?

Mukopolisacharydoza oczami lekarza

Mukopolisacharydoza (MPS) to wrodzona choroba metaboliczna o podłożu genetycznym. Chore dziecko rodzi się z tendencją do gromadzenia się tzw. mukopolisacharydów w różnych tkankach organizmu, co prowadzi do licznych ogólnoustrojowych patologii. Dlatego też mukopolisacharydozę określa się niekiedy jako grupę chorób.

Mukopolisacharydy, czyli związki odpowiedzialne za rozwój objawów MPS

Jak wspominano, za rozwój MPS odpowiedzialne są mukopolisacharydy, czyli związki będące częścią składową tkanki łącznej tworzącej m.in. skórę, chrząstki czy ścięgna. U zdrowych osób związki te są bez przerwy rozkładane i budowane na nowo, a cały proces inicjowany jest w lizosomach (to specjalistyczna organella komórkowa). W tych strukturach znajdują się z koeli enzymy, czyli biokatalizatory odpowiedzialne za przebieg oraz regulację wszystkich procesów życiowych w organizmie.

U dzieci, które rodzą się z mukopolisacharydozą, brakuje jednego z enzymów odpowiedzialnych za rozkładanie mukopolisacharydów. To sprawia, że lizosomy nie są w stanie ich rozłożyć, a resztki związków zostają w organelli, podczas gdy kolejne wciąż napływają. Nagły wzrost masy i objętości lizosomu sprawia, że zaczyna on zaburzać pracę innych struktur komórki, uciskając je i przesuwając. Takie patologie na poziomie komórkowym wpływają na pracę całego organizmu.

Mukopolisacharydoza – objawy

W efekcie upośledzonej funkcji lizosomu, który nie zawiera pełnego zestawu enzymów, dochodzi do:

• powiększenia śledziony i wątroby (hepatosplenomegalia),
• pogrubienia rysów twarzy,
• deformacji w obrębie układu kostno-szkieletowego,
• obniżonej sprawności ruchowej,
• upośledzenia umysłowego,
• rozwoju przepuklin,
• zgrubienia skóry na całym ciele.

Wymienione powyżej objawy mukopolisacharydozy to pierwsze widoczne efekty tej choroby metabolicznej. Są one jednak mało swoiste i mogą się wiązać z innymi patologiami, które zwykle pierwsze przychodzą pediatrom do głowy. Diagnostyka jest więc długa i często nie prowadzi do żadnych rezultatów.

Typy mukopolisacharydozy

Opisywane zaburzenia metaboliczne mogą oddziaływać na różne układy i funkcje organizmu, dlatego przebieg choroby różni się w zależności od pacjenta. Poza tym, w przypadku mukopolisacharydozę stwierdza się w sytuacji braku lub upośledzenia enzymu potrzebnego do prawidłowego rozłożenia mukopolisacharydów, ale potrzeba ich aż 20. Dlatego patologię dzieli się najczęściej w sposób następujący:

• mukopolisacharydoza typu 1.,
• mukopolisacharydoza typu 2.,
• mukopolisacharydoza typu 3.,
• mukopolisacharydoza typu 4.,
• mukopolisacharydoza typu 5.,
• mukopolisacharydoza typu 6.,
• mukopolisacharydoza typu 7.

Wyróżnia się także podtyp 2. i 3. A, B, C, D, a także podtyp 4. A i B. Tak szczegółowy podział jest potrzebny, ponieważ w zależności od tego, którego enzymu dotyczy dysfunkcja, dziecko będzie doświadczać innych problemów czy zaburzeń funkcjonowania organizmu.

Mukopolisacharydoza – typ 1

Mukopolisacharydoza typu 1 (in. zespół Hurler) jest najcięższą postacią choroby. W jej przebiegu dochodzi do upośledzenia fizycznego i umysłowego. Cały organizm jest mocno obciążony, a przeżywalność pacjentów w tym przypadku nie daje dużych nadziei rodzicom.

Mukopolisacharydoza – typ 2

Mukopolisacharydoza typu 2 (in. zespół Huntera) odróżnia się od innych typów sposobem dziedziczenia – częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet. W tym przypadku rokowania są nieco lepsze, a pacjenci dożywają pełnoletniości. Charakterystycznym objawem są tutaj zmiany skórne w postaci małych grudek widocznych na plecach, ramionach i łopatkach.

Mukopolisacharydoza – typ 3

Mukopolisacharydoza typu 3 (in. zespół Sanfilippo) charakteryzuje się opóźnieniem wystąpienia objawów. Dziecko do 3. roku życia rozwija się naturalnie, po czym gwałtownie zaczyna cofać się w rozwoju. Przebieg jest podobny do innych chorób, np. autyzmu.

Mukopolisacharydoza – rokowania

Została zdiagnozowana mukopolisacharydoza? Długość życia jest zależna od typu schorzenia. Najgorszą postacią jest typ 1 – w takiej sytuacji dziecko nie dożywa zwykle 10. roku życia. Typ 3 również nie gwarantuje osiągnięcia przeżywalności (dzieci umierają ok. 13-14. roku życia). Z kolei typ 2 daje szansę nawet na 22-letnie przeżycie. Niezależnie od typu choroby, musisz mieć świadomość, że choroba ta jest bardzo poważna i w zasadzie w każdym przypadku prowadzi do przedwczesnego zgonu.

Diagnoza mukopolisacharydozy

Diagnoza mukopolisacharydozy opiera się zwykle na początku na wykluczeniu innych schorzeń, które mogłyby być przyczyną widocznych objawów. W celu potwierdzenia patologii oznacza się ilość i rodzaj mukopolisacharydów w moczu. U zdrowych osób w próbce wyróżnia się jedynie siarczan chondroityny, a u tych chorujących na MPS widać np.:

• siarczan dermatanu,
• siarczan heparanu,
• siarczan keratanu.

Takie wyniki stanowią podstawę do pogłębionej diagnostyki, która polega na oznaczeniu enzymów na podstawie próbki krwi lub w hodowli komórek skóry pacjenta. Niekiedy lekarz zleca dodatkowo badania genetyczne, pozwalające na określenie mutacji prowadzącej do zaburzenia produkcji enzymu.

Mukopolisacharydozę można zdiagnozować także u płodu, pobierając płyn owodniowy podczas amniocentezy. Badanie takie przeprowadza się w 14-16. tyg. ciąży. Jest to zabieg inwazyjny, więc wykonuje się go wyłącznie w sytuacji wyraźnego wskazania. W przypadku stwierdzenia patologii, prawo polskie dopuszcza wykonanie aborcji.

Czy leczenie mukopolisacharydozy jest możliwe?

Mukopolisacharydoza to choroba nieuleczalna. Testuje się w leczeniu terapię genową, dotychczas nie dała ona jednak wyraźnych rezultatów. Możliwe jest natomiast spowolnienie postępu patologii dzięki następującym metodom:

• przeszczep szpiku (okazuje się skuteczny w przypadku zespołu Huntera),
• zastępcza terapia enzymatyczna (cotygodniowe dożylne podawanie oczyszczonego enzymu, stosowana w typach 1., 2. i 6.).

U chorych wykorzystuje się także leczenie objawowe, które ma na celu zminimalizowanie przykrych dolegliwości i ułatwienie codziennego życia pacjentom oraz ich opiekunom czy rodzicom. Jest ona dostosowana do odczuwanych symptomów i może obejmować np. gimnastykę, chirurgię, odpowiednią dietę czy farmakoterapię.

Bibliografia:

1. Bodzioch M., Łapicka-Bodzioch K., Mukopolisacharydoza typu 1, Medycyna Praktyczna. Neurologia 2015, 2, 43-49.
2. Kamyk-Wawryszuk A., Potrzeby edukacyjne dzieci w wieku przedszkolnym z niesamoistnym opóźnieniem rozwoju mowy i z rozpoznaną chorobą rzadką. Studia przypadków chłopców z zespołem Cri du Chat i mukopolisacharydozą typu III, Instytut Badań Rdukacyjnych 2018, 4, 108-124.
3. Mahon L. V., Lomax M., Grant S., Cross E., Hare d. J., Wraith J. E., Jones S., Bigger B., Langford-Smith K., Canal M., Assessment of Sleep in Children with Mucopolysaccharidosis Type III, Plos One 2014.
4. Piętak E., Opieka nad dzieckiem z mukopolisacharydozą, praca licencjacka, Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, 2018.