Wodogłowie – jak się objawia? Czy wodogłowie może się cofnąć?

Do rozwoju wodogłowia dochodzi w wyniku zaburzeń przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego. Schorzenie wymaga specjalistycznego leczenia, inaczej może skutkować poważnymi zaburzeniami rozwojowymi i trwałymi zmianami w mózgu, a w efekcie niepełnosprawnością. Poznaj przyczyny, objawy i metody leczenia wodogłowia, czytając artykuł. 

Czym jest wodogłowie?

Wodogłowie (in. wodomózgowie, hydrocefalia) to stan zwiększonej objętości płynu mózgowo-rdzeniowego w układzie komorowym mózgu. Płyn mózgowo-rdzeniowy jest bezbarwną cieczą wytwarzaną w splotach naczyniówkowych. Krąży w przestrzeni podpajęczynówkowej mózgu i rdzenia kręgowego. Odgrywa kluczową rolę w utrzymywaniu homeostazy i w prawidłowym funkcjonowaniu neuronów:

• zaopatruje komórki nerwowe w składniki odżywcze,
• chroni mózg przed uszkodzeniami mechanicznymi,
• reguluje poziom ciśnienia wewnątrzczaszkowego.

W warunkach fizjologicznych występuje równowaga między wytwarzaniem, przemieszczaniem oraz wchłanianiem płynu mózgowo-rdzeniowego. Na skutek różnego rodzaju patologii, kiedy balans między produkcją płynu a jego absorbcją zostaje naruszony lub pojawia się przeszkoda blokująca jego krążenie, dochodzi do rozwoju wodogłowia. 

Rodzaje wodogłowia u dzieci i dorosłych

Ze względu na etiologię (przyczynę powstania) wodogłowie dzielimy na nabyte i wrodzone. Wodogłowie u płodu (wrodzone) powodowane jest najczęściej czynnikami genetycznymi i chorobami wrodzonymi, np. zespołem Arnolda-Chiariego, rozszczepem kręgosłupa, przepukliną oponowo-rdzeniową. Wodogłowie nabyte może wynikać z infekcji zapalnych w obrębie mózgowia, krwotoku mózgowego, nowotworów mózgu itp. Istnieje również podział na:

• wodogłowie niekomunikujące (obstrukcyjne) – przyczyną jest przeszkoda na drodze krążenia PMR. W konsekwencji dochodzi do zastoju płynu i powiększenia komór mózgu,
• wodogłowie komunikujące (nieobstrykcyjne) – przyczyną jest upośledzenie wchłaniania lub nadprodukcja płynu mózgowo-rdzeniowego,
• wodogłowie normotensyjne (normociśnieniowe) – określane także jako zespół Hakima. Przebiega z powiększeniem komór mózgu bez wzrostu ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego.

W kwalifikacji ICD-10 wodogłowie jest podzielone w zależności od przyczyny jego wystąpienia, a podstawowe oznaczenia to Q03 (wodogłowie wrodzone) oraz G91 (wodogłowie nabyte).

Objawy wodogłowia u niemowląt i dzieci

Objawy wodogłowia związane są z dynamiką jego narastania. U noworodków i niemowląt do ok. 18 miesiąca życia są inne niż u starszych dzieci i osób dorosłych. Wynika to z niewykształconej w pełni budowy anatomicznej głowy. Wśród symptomów należy wymienić:

• powiększony obwód głowy przekraczający prawidłowe wartości centyli dla danego wieku i płci,
• widoczne napięcie i tętnienie ciemiączka,
• poszerzenie szwów czaszkowych,
• zespół Parinauda – stałe spojrzenie w dół,
• deficyty neurologiczne i opóźnienie rozwoju psychoruchowego,
• rozdrażnienie i płaczliwość.

Wodogłowie u dorosłych i dzieci oraz jego objawy

W przypadku, kiedy wodogłowie dotyczy starszych dzieci lub dorosłych, obserwuje się wzrost ciśnienia śródczaszkowego, czego konsekwencją są wymioty oraz silne bóle głowy. W badaniu okulistycznym na dnie oka widoczny może być obrzęk tarczy nerwu wzrokowego. Oprócz tego mogą występować objawy takie jak:  

• nietrzymanie moczu,
• otępienie,
• zaburzenia koordynacji ruchowej.

Wodogłowie u osób starszych objawia się dokładnie w ten sam sposób.

Jakie są przyczyny wodogłowia?

Przyczyny wodogłowia uzależnione są od jego typu. Wśród najczęstszych wymienia się:

• czynniki genetyczne i środowiskowe (wodogłowie wrodzone),
• wady cewy nerwowej – rozszczep kręgosłupa, torbiele pajęczynówki,
• guzy mózgu, które powodują ucisk na tkankę mózgową i utrudniają odpływ PMR,
• krwotoki wewnątrzczaszkowe,
• urazy wewnątrzczaszkowe,
• stany zapalne mózgu (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych).

Diagnoza wodogłowia opiera się na badaniu USG

Wodogłowie na etapie życia płodowego można wykryć ok. 20. tygodnia ciąży za pomocą ultrasonografii (USG). Przy podejrzeniu wodogłowia u niemowląt w pierwszej kolejności wykonuje się usg przezciemiączkowe. Dzieci poddawane są ocenie wielkości hydrocefalii za pomocą regularnego mierzenia obwodu głowy i porównywania wymiarów z siatką centylową.

W późniejszym czasie diagnostykę można poszerzyć o badanie tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (MRI). W przypadku starszych dzieci i dorosłych ważne są objawy kliniczne oraz badania obrazowe – również TK lub MRI. Dodatkowo pacjent poddawany jest badaniu dna oka oraz cysternografii (ocenie krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego).

Leczenie wodogłowia i rokowania

Wodogłowie nie może się samoistnie wchłonąć. Jego leczenie opiera się na przeprowadzeniu zabiegu chirurgicznego, którego celem jest utworzenie stałego przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego między przestrzeniami mózgowymi a innymi obszarami w ciele.

Operacje neurochirurgiczne polegają na wprowadzeniu specjalnych układów zastawkowych, które kontrolują objętość przemieszczanego płynu oraz ciśnienie w układzie komorowym. Dzięki temu płyn bez przeszkód przepływa z układu komorowego do jamy otrzewnowej. Terapia farmakologiczna może być wdrażana w łagodzeniu objawów, jednak leki na dłuższą metę nie są skuteczne.

Nieleczone wodogłowie u płodu może doprowadzić do zahamowania jego rozwoju, a w konsekwencji obumarcia. Objawy choroby można cofnąć, wdrażając leczenie wewnątrzmaciczne. Jedną z metod są nakłucia komory bocznej mózgu przez powłoki brzuszne i ścianę macicy matki. Decyzję o przeprowadzeniu zabiegu zawsze podejmuje zespół specjalistów.

Dzieci z wodogłowiem przy braku odpowiedniej terapii bardzo często nie dożywają dorosłości. Ok. 50% z nich umiera przed ukończeniem 3. roku życia, a 80% przed osiągnięciem pełnoletności. Systematyczne monitorowanie schorzenia i właściwe leczenie daje nawet 90% szans na przeżycie i pozwala powrócić do pełnego zdrowia. 

Bibliografia:

1. Marek M., Macionga A. i in., Wodogłowie – obraz typowo radiologiczny?, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, 2022. 
2. Skrobol K., Myszka A., Krzyżewski R. i in., Profil zaburzeń poznawczych u pacjentów z idiopatycznym wodogłowiem normotensyjnym, Aktualności Neurologiczne 2019, 19, 4, s. 168-173. 
3. Zakrzewski K., Wodogłowie i inne zaburzenia krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego u dzieci, wyd. Czelej, Lublin 2007.