Wszystko, co musisz wiedzieć o cyklu miesiączkowym

Cykl miesiączkowy wywiera ogromny wpływ na życie każdej kobiety. Towarzyszące mu zmiany hormonalne oddziałują bezpośrednio na twoje samopoczucie fizyczne i psychiczne. Co więcej, czasem okres pojawia się regularnie, ale kiedy indziej bywa bardziej problematyczny. Dzięki dokładnym obserwacjom swojego ciała możesz jednak mieć nad nim większą kontrolę. Z artykułu dowiesz się, czym jest cykl miesiączkowy oraz jakie przemiany hormonalne go warunkują, a także, w jaki sposób możesz go lepiej poznać.

Co to jest cykl miesiączkowy?

Cykl menstruacyjny to proces, który nieustannie toczy się w ciele kobiety od okresu dojrzewania aż do menopauzy. Polega on na cyklicznych zmianach stężeń hormonów, których celem jest przygotowanie organizmu do zapłodnienia i ciąży, a jeśli do nich nie dojdzie, oczyszczenie go w postaci krwawienia. Jak wygląda cykl miesiączkowy? W jego przebiegu wyróżnia się dwie fazy oraz dwa ważne wydarzenia. Są to: 

• menstruacja – w jej trakcie złuszcza się pogrubiona w poprzednim cyklu wyściółka macicy, która była przygotowywana na przyjęcie zarodka; potocznie nazywana okresem, 
• faza folikularna (pęcherzykowa) – w tym czasie wzrastają pęcherzyki w jajniku. Finalnie zostaje wybrany jeden, w którym dojrzewa komórka jajowa, 
• owulacja – moment uwolnienia komórki jajowej z jajnika, 
• faza lutealna (wydzielnicza) – organizm przygotowuje się na ewentualną ciążę. Jeśli do niej nie dojdzie, rozpoczyna się nowy cykl. 

Cykl miesiączkowy zaczyna się w pierwszy dzień krwawienia menstruacyjnego. To umowny początek, ponieważ w każdym miesiącu zachodzą zmiany przygotowujące organizm na kolejny cykl. Sam okres trwa zwykle 4-8 dni, z czego najbardziej intensywne są najczęściej pierwsze 2. doby. Koniec cyklu menstruacyjnego przypada na dzień poprzedzający kolejną miesiączkę. 

Cykl miesiączkowy – hormony i ich wpływ na organizm 

Na początku cyklu poziom progesteronu i estrogenu jest niski. Na twój organizm w większym niż zwykle stopniu wpływają męskie hormony płciowe – androgeny, których niewielkie ilości obecne są także w organizmie kobiety. Mogą one wywołać zmiany zapalne skóry czy szybsze przetłuszczanie się włosów, ponieważ zwiększają wytwarzanie sebum przez gruczoły łojowe. Początek fazy folikularnej to także miesiączka, towarzyszą jej różne dolegliwości. Często występują wtedy np. skurcze macicy wywołane przez prostaglandyny, których celem jest pobudzenie złuszczania się niepotrzebnej już wyściółki. 

Po kilku pierwszych dniach cyklu miesiączkowego hormony znowu zaczynają rosnąć. Podnosi się poziom estrogenu, który ma bardzo korzystny wpływ na organizm – poprawia wygląd skóry oraz ogólne samopoczucie. Estrogeny zwiększają twoją pewność siebie, poprawiają koncentrację i dodają energii. 

Pod sam koniec fazy folikularnej ich poziom dramatycznie wzrasta, co jest sygnałem dla wyrzucenia dużych ilości innego hormonu – luteinizującego (LH). Wydarzenie to inicjuje owulację, której również towarzyszy doskonałe samopoczucie, a także wysokie libido. To sprytny mechanizm ewolucyjny – ochota na seks rośnie najbardziej w dniach, w których jest najwyższa szansa na zapłodnienie. 

Po owulacji stężenie estrogenów spada, rośnie za to progesteron, który dotychczas utrzymywał się na stosunkowo niskim poziomie. Jego celem jest przygotowanie macicy na przyjęcie ewentualnego zarodka, więc w fazie lutealnej znacznie pogrubia się jej wyściółka. Niestety spadek poziomu estrogenów oraz wzrost progesteronu odpowiadają za pogorszenie samopoczucia, oraz sporą liczbę objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Na tym etapie zaczyna też rosnąć wpływ androgenów, które również się do tego przyczyniają. Dolegliwości, jakie mogą wtedy wystąpić, to m.in.: 

• ból głowy, 
• nasilenie zmian trądzikowych, 
• wahania nastroju, 
• zmęczenie, 
• drażliwość, 
• zgaga, 
• pogorszenie koncentracji, 
• zatrzymywanie się wody w organizmie. 

W połowie fazy lutealnej wzrasta nieco poziom estrogenu, który pobudza produkcję hormonu folikulotropowego (FSH). Odpowiada on za pobudzenie pęcherzyków w jajniku do wzrostu, żeby zdążyły rozwinąć się przed kolejną owulacją. Jeśli nie doszło do zapłodnienia, pod sam koniec cyklu menstruacyjnego poziom progesteronu i estrogenu gwałtownie spada – to sygnał dla rozpoczęcia krwawienia. 

Ile trwa cykl miesiączkowy? 

Gdyby pytanie dotyczyło tego, ile powinien trwać cykl miesiączkowy, książkowa odpowiedź brzmiałaby 28 dni. Jednak w praktyce występują znacznie odstępstwa od tej reguły. Za prawidłową uznaje się długość cyklu miesiączkowego w zakresie od 24. do 38. dni. To indywidualna kwestia, na którą dodatkowo wpływa wiele czynników zewnętrznych. Ponadto najdłuższy i najkrótszy cykl menstruacyjny mogą różnić się od 2. do nawet 20. dni i dalej uznaje się je za regularne.

Najbardziej podatna na wpływ czynników zewnętrznych, a tym samym zmiany czasu jej trwania, jest faza folikularna. Standardowo trwa ok. 14-21 dni, ale np. palenie papierosów może ją skracać, ponieważ przyspiesza tempo wzrostu pęcherzyków w jajniku. Z kolei aktywność fizyczna opóźnia ich dojrzewanie, więc wydłuża fazę folikularną. Od jej długości zależy to, kiedy nastąpi owulacja, która zapoczątkowuje fazę lutealną. Ta ostatnia jest najmniej narażona na zmiany i zwykle zajmuje ok. 14 dni cyklu miesiączkowego. 

Jak obliczyć cykl miesiączkowy? 

Czasem dobrze byłoby wiedzieć z wyprzedzeniem, w jakich terminach wypadnie okres. Mogłabyś dostosować do tego chociażby wakacyjne plany. Ponadto dla par starających się o dziecko istotna jest świadomość, kiedy wypadają dni płodne i szansa na ciążę jest największa. Dlatego ważna jest obserwacja własnego ciała i zmian, jakie zachodzą w nim pod wpływem hormonów. A jak liczymy cykl miesiączkowy? 

Sama menstruacja wyznacza jego początek i jednocześnie rozpoczyna fazę folikularną. Zakładając, że cykl trwa 28 dni, jego pierwszy etap zajmie ok. połowę tego czasu, czyli 14 dni. Potem następuje owulacja i z jajnika uwalnia się gotowa do zapłodnienia komórka jajowa. 

Za płodne uznaje się czas od 7. dni przed owulacją, do 2-3. po niej. Wynika to z faktu, że plemniki mogą przeżyć w drogach rodnych kobiety nawet do tygodnia, z kolei komórka jajowa zwykle funkcjonuje dobę. Mniej więcej 14 dni po owulacji pojawia się kolejne krwawienie miesiączkowe. 

Kalendarz cyklu miesiączkowego 

Powyższa obliczenia są dobre jedynie w przypadku, kiedy okres przychodzi regularnie co 28 dni. Nie uwzględniają indywidualnych różnic w długości cyklu, które mogą zachodzić w poszczególnych miesiącach. Do obliczenia dni płodnych możesz skorzystać z kalkulatorów cyklu miesiączkowego dostępnych w internecie, jednak one również często są za mało precyzyjne. Dlatego znacznie lepszym sposobem jest prowadzenie kalendarza cyklu miesiączkowego. Sprawdzi się on zwłaszcza wtedy, kiedy twoje okresy nie pojawiają się w idealnych odstępach czasu. 

W takim kalendarzu zaznaczasz nie tylko terminy kolejnych miesiączek, chociaż to oczywiście podstawowa kwestia. Jednak oprócz tego warto zapisywać w nim towarzyszące ci w czasie cyklu objawy – samopoczucie, temperaturę, wygląd śluzu szyjkowego itp. Twoje ciało daje ci wskazówki, które pozwalają określić, w którym momencie cyklu jesteś. Ich regularne notowanie sprawi, że lepiej poznasz swój organizm i nauczysz się wyłapywać sygnały, jakie ci wysyła. 

Temperatura w cyklu miesiączkowym 

Jak już wiesz, zmiany hormonalne w trakcie cyklu wpływają na temperaturę ciała. Do jej pomiarów służą specjalne, czułe termometry elektroniczne. Gdyby spojrzeć na wykres, temperatura w cyklu miesiączkowym skacze w momencie owulacji o ok. 0,5॰C i utrzymuje się na tym poziomie do 3. dni, a następnie nieznacznie spada. Nie powraca jednak do poziomu z fazy folikularnej aż do momentu tuż przed kolejną menstruacją, kiedy obniża się poziom progesteronu. 

Cykl menstruacyjny a śluz szyjkowy 

Wygląd śluzu to również ważny sygnał dla określenia momentu cyklu miesiączkowego, w jakim się znajdujesz. W fazie folikularnej jest on kleisty i mętny. Podczas owulacji staje się rzadszy, śliski i przejrzysty, ponieważ jego celem jest ułatwienie plemnikom dostania się do komórki jajowej. W fazie lutealnej śluz gęstnieje i przyjmuje białawy kolor, a jego objętość spada. 

Inne objawy charakterystyczne w cyklu miesiączkowym 

Niektóre kobiety są w stanie dokładnie określić moment owulacji. Odczuwają wtedy ból w podbrzuszu po lewej lub prawej stronie – jest on spowodowany pęknięciem pęcherzyka i uwolnieniem komórki jajowej. Prowadząc kalendarz cyklu miesiączkowego, warto też opisywać w nim wszystkie objawy, nawet pozornie niezwiązane z cyklem. Być może zauważysz powtarzający się schemat, który będzie dla ciebie wskazówką w kolejnych miesiącach. W ten sposób łatwiej wychwycisz także niepokojące symptomy, które wcześniej się nie pojawiały. 

Z czego wynikają zaburzenia cyklu miesiączkowego? 

Zaburzenia cyklu miesiączkowego to dość częsty problem, ponieważ stężenia hormonów są wrażliwe na różne czynniki. Oprócz wspomnianych wyżej papierosów czy aktywności fizycznej, na długość okresu wpływają też: 

• zaburzenia hormonalne, które towarzyszą np. zespołowi policystycznych jajników, 
• choroby przebiegające z gorączką, 
• niektóre schorzenia, np. depresja, nerwica, 
• ostry i przewlekły stres, 
• zmiana klimatu albo strefy czasowej, 
• przyjmowanie niektórych leków, np. antydepresantów. 

Najczęstsze zaburzenia cyklu miesiączkowego obejmują całkowity brak menstruacji lub nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych. Brak okresu określa się wtedy, kiedy nie pojawia się on przez 3 miesiące u pacjentek z regularnymi cyklami miesiączkowymi lub przez 6 miesięcy w przypadku nieregularnych krwawień. W pierwszej kolejności trzeba oczywiście wykluczyć ciążę, jeśli jednak test wyszedł negatywny, niezbędna jest wizyta u lekarza. 

Z kolei nieprawidłowe krwawienia z macicy towarzyszą zwykle bezowulacyjnym cyklom miesiączkowym. W ich trakcie estrogen jest normalnie wytwarzany, jednak komórka jajowa nie uwalnia się z jajnika, więc nie rośnie stężenie progesteronu w fazie lutealnej. Wyściółka macicy nadmiernie przerasta i w końcu złuszcza się samoistnie, ale w zły sposób. 

Każdej kobiecie czasem przytrafi się nieregularny cykl menstruacyjny. Jeśli jest to jednorazowe wydarzenie, nie masz się czym przejmować. Jeżeli jednak okres zaskakuje cię za każdym razem, warto porozmawiać o tym z lekarzem i poszukać przyczyny tych zaburzeń. Na wizytę zabierz ze sobą kalendarz cyklu miesiączkowego – sumiennie spisane daty i objawy z pewnością ułatwią postawienie diagnozy. 

Bibliografia: 

1. https://www.msdmanuals.com/professional/gynecology-and-obstetrics/female-reproductive-endocrinology/female-reproductive-endocrinology#v1061582 [dostęp 20.02.2024]. 
2. https://www.msdmanuals.com/professional/gynecology-and-obstetrics/menstrual-abnormalities/introduction-to-menstrual-abnormalities?query=menstrual%20cycle [dostęp 20.02.2024]. 
3. https://europepmc.org/article/nbk/nbk279054#__NBK279054_dtls__ [dostęp 20.02.2024]. 
4. Liu Y., Gold E. B., Lasley B. L., Johnson W. O., Factors affecting menstrual cycle characteristics, American journal of epidemiology 2004, 160(2): 131-140.