Jak działa oftalmoskop i w jakich sytuacjach bada się nim dno oka?

Oftalmoskop to jeden z najpowszechniej używanych przyrządów medycznych w okulistyce. Dzięki temu urządzeniu można dokładnie zbadać dno oka w celu wykrycia jego chorób, ale też i cukrzycy.

Budowa oftalmoskopu

Pierwszy oftalmoskop powstał w połowie XIX wieku. Od tego czasu urządzenie było udoskonalane przez naukowców, m.in. przez polskiego wynalazcę i lekarza okulistę Ksawerego Gałęzowskiego. Każdy model oftalmoskopu, inaczej nazywanym wziernikiem okulistycznym, posiada źródło światła, zestaw soczewek korygujących i pryzmat lub lusterko, które ma zadanie odchylać wiązkę światła. Urządzenie może być również wyposażone w specjalne filtry i przesłony umożliwiające dokładniejsze obejrzenie danych struktur dna oka. Cena oftalmoskopu różni się w zależności od modelu – najprostsze urządzenia kosztują kilkaset złotych, a najbardziej zaawansowane nawet kilkanaście tysięcy złotych.

Oftalmoskop pośredni i bezpośredni

Oftalmoskop pośredni to rodzaj wziernika, na którym źródło światła jest przymocowane do specjalnego kasku, który nakłada się badanej osobie na głowę. Urządzenie ma też soczewki i filtry. Pacjent siada przed przyrządem w wyprostowanej pozycji. Podczas badania okulista przybliża do oka soczewkę, która nigdy nie styka się z powierzchnią oka. Dzięki zastosowanej optyce lekarz ma dokładny wgląd w dno oka – obraz widziany przez optyka jest odwrócony i powiększony. Zaletą wziernika pośredniego jest to, że pozwala on na przestrzenne obejrzenie dna oka. Oftalmoskop to urządzenie sporych rozmiarów, jednak łatwo można zmieniać jego pozycję. Oftalmoskopia pośrednia to jedno z najczęściej wykonywanych badań okulistycznych.

Oftalmoskop bezpośredni również zawiera źródło światła i system soczewek. Okulista kieruje światło na kolejne struktury dna oka – ciało szkliste, tarczę nerwu wzrokowego, naczynia krwionośne, obwodową część siatkówki i na plamkę. Skierowanie światła wziernika na plamkę może wywołać dyskomfort u badanego, ponieważ badanie powoduje nieprzyjemne i nienaturalne olśnienia. Wziernik może posiadać też różnego rodzaju filtry, które pozwalają na łatwiejsze oglądanie poszczególnych struktur dna oka. Obraz widziany przez okulistę jest powiększony i nieodwrócony. Specjalista bada jednym okiem, więc obraz dna oka pacjenta jest dwuwymiarowy. Zaletą wziernika bezpośredniego, który nazywa się również oftalmoskopem kieszonkowym, są jego niewielkie rozmiary, lekarz może więc go swobodnie przenosić i badać pacjentów przy łóżku.

Kiedy wykonać oftalmoskopię?

Badanie dna oka za pomocą oftalmoskopu należy do standardowych czynności wykonywanych w gabinecie okulistycznym. Osobom do 40. roku życia zaleca się wykonywanie badania co 5 lat, osoby starsze powinny zgłaszać się do okulisty co 1–2 lata. Dzięki badaniu za pomocą wziernika lekarz jest w stanie określić stan naczyń krwionośnych, siatkówki i nerwu wzrokowego i może wykryć większość schorzeń dna oka, w tym choroby plamki żółtej, odklejanie siatkówki, zapalenie błony naczyniowej, zapalenie nerwu wzrokowego czy jaskrę. Okulista jest też w stanie zdiagnozować początkowe stadium miażdżycy, cukrzycy czy nadciśnienia tętniczego.

Przed wykonaniem oftalmoskopii należy poinformować lekarza o aktualnych chorobach i przyjmowanych lekach. Badanie za pomocą wziernika optycznego jest poprzedzone zaaplikowaniem pacjentowi specjalnych kropli rozszerzających źrenice, dzięki czemu możliwy jest ogląd większej części dna oka. Po około 15 minutach okulista kieruje światło płynące z oftalmoskopu kolejno na jedno i drugie oko. W trakcie badania pacjent powinien patrzeć nieruchomo przed siebie i w miarę możliwości powstrzymywać się od mrugania. Lekarz może również poprosić badaną osobę o spojrzenie w konkretnym kierunku. Przy wykorzystaniu oftalmoskopu pośredniego należy trzymać nieruchomo głowę na specjalnych podpórkach. Oftalmoskopia jest całkowicie bezbolesna, pacjent może jedynie odczuwać nieprzyjemne olśnienia podczas badania plamki.

Postępowanie po badaniu oftalmoskopem

Do około 3 godzin po badaniu widziany obraz może być rozmyty – to skutek zastosowania środka rozszerzającego źrenicę. Dodatkowo może pojawić się zaczerwienienie oka, ból głowy, nudności i światłowstręt. Na badanie warto więc przynieść ze sobą okulary przeciwsłoneczne, które przydadzą się w drodze powrotnej. Bezpośrednio po oftalmoskopii nie można prowadzić pojazdów mechanicznych.

Badanie jest bezpieczne dla oka, ponieważ wykorzystuje ono światło widzialne. Oftalmoskopia może być powtarzana wielokrotnie bez obawy o stan zdrowia i niepożądane skutki uboczne. Jeśli jednak po badaniu zaczerwienienie oka utrzymuje się dłużej niż dobę lub jeśli pojawi się wydzielina ropna, należy bezzwłocznie zgłosić się do lekarza.