Jak przyjmować tabletki, by działały najlepiej? Pozycja ciała ma ogromne znaczenie

Połykając tabletkę, zazwyczaj zastanawiamy się głównie, czy to odpowiednia pora, czym ją popić i czy zażyć ją przed czy po posiłku. Skupiamy się na czynnikach, które mogą wpływać na jej działanie. Tymczasem istnieje jeszcze jeden, często pomijany element, mający wpływ na wchłanianie leku – mianowicie pozycja ciała podczas połykania tabletki.

Jak ułożenie ciała wpływa na wchłanianie leków?

Według badania opublikowanego w czasopiśmie Physics of Fluids, a przeprowadzonego przez naukowców z Johns Hopkins University, w czasie przyjmowania pastylki doustnie postawa i pozycja ciała mają duży wpływ na tempo wchłaniania leku.

Do badania zespół naukowców wykorzystał model oparty na realistycznej anatomii i budowie żołądka, nazwany „StomachSim”. Dzięki zastosowaniu zasad fizyki i biomechaniki symulator może odwzorować to, co dzieje się w ludzkim żołądku podczas trawienia jedzenia lub – w tym przypadku – zażywania leku.

Zespół przetestował cztery pozycje ciała podczas przyjmowania leków doustnie:

• stojąc/siedząc prosto,
• leżąc na plecach,
• leżąc na prawym boku,
• leżąc na lewym boku.

Symulacja pokazała, że najlepszą pozycją do przyjmowania tabletek jest leżenie na prawym boku, ponieważ pozwala lekowi spłynąć do najgłębszej części żołądka. Tam tabletki rozpuszczają się dwa razy szybciej niż podczas tego, gdy przyjmowane są w pozycji siedzącej. Z kolei leżenie na lewym boku lub przechylanie się w lewo okazało się najgorsze – wchłanianie tabletek trwało nawet do pięciu razy dłużej w porównaniu z przyjmowaniem w pozycji wyprostowanej.

Biorąc pod uwagę najnowsze badania naukowców, zapytaliśmy farmaceuty, jakie leki mogą być szczególnie wrażliwe na zmianę pozycji ciała podczas ich połykania.

– Pozycja ciała podczas połykania leku ma szczególne znaczenie w dwóch głównych kontekstach: zapobiegania uszkodzeniom przełyku oraz optymalizacji wchłaniania leku. Leki, które są szczególnie wrażliwe na pozycję ciała ze względu na ryzyko wywołania zapalenia przełyku, to te, które mogą powodować miejscowe podrażnienie, a nawet owrzodzenie, jeśli utkną w przełyku – mówi Joanna Tomowiak (@aptecore/).

Ekspertka wymienia, jakie leki należą do tej grupy. Są to:

• preparaty żelaza,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne, w tym aspiryna,
• bisfosfoniany, np. alendronian,
• chemioterapeutyki, np. daktynomycyna, metotreksat, 5-fluorouracyl,
• antybiotyki, zwłaszcza tetracykliny (w tym doksycyklina), klindamycyna,
• preparaty potasu.

– Dla tych leków kluczowe jest przyjmowanie ich w pozycji pionowej (siedzącej lub stojącej) i pozostanie w niej przez 15–30 minut, aby grawitacja wspomogła szybkie przejście tabletki do żołądka – tłumaczy specjalistka i dodaje, że istnieją także leki, których wchłanianie i biodostępność mogą być wrażliwe na zmianę pozycji ciała – i tutaj pozycje sprzyjające szybkiemu opróżnianiu żołądka (stojąca, siedząca) przyspieszają wchłanianie leków, takich jak paracetamol, nifedypina, amoksycylina czy teofilina.

Tabletki i grawitacja

Pozycja ciała ma duży wpływ na rozpuszczanie tabletek, ponieważ żołądek jest asymetryczny. Narząd ten wygina się od lewej do prawej strony ciała. Tabletka jest też nieco cięższa od zawartości żołądka (ta składa się głównie z wody).

Tabletka pod wpływem grawitacji przesuwa się w dół, a to, gdzie trafi w żołądku, zależy od tego, czy stoimy, siedzimy czy leżymy i w którą stronę się pochylamy. Większość tabletek nie zaczyna jednak działać, dopóki żołądek nie uwolni zawartości kapsułki do jelita. W sytuacji, gdy tabletka trafi blisko dolnej części żołądka, szybciej się rozpuści i przejdzie do jelita cienkiego.

W żołądku tabletka zwykle rozcieńcza się w płynie, a następnie przechodzi przez przewód pokarmowy. Większość leków wchłania się w jelicie cienkim. Czas, jaki spędzają tabletki w poszczególnych częściach przewodu pokarmowego, może wpływać na ich wchłanianie.

To naturalne, że pod wpływem grawitacji i specyficznego kształtu żołądka pozycja, w której przyjmujemy tabletkę, wpływa na to, jak przemieszcza się ona w układzie pokarmowym.

Czy po zażyciu leku w określonej pozycji powinno się przez chwilę zostać w tej pozycji, czy można od razu wstać i się przemieszczać? Zapytaliśmy naszą ekspertkę.

– W przypadku leków, które mogą powodować zapalenie przełyku (wymienionych wyżej), zaleca się pozostanie w pozycji pionowej (siedzącej lub stojącej) przez co najmniej 15–30 minut po połknięciu tabletki lub kapsułki. Ma to na celu zapewnienie, że lek z pomocą grawitacji bezpiecznie dotrze do żołądka. W codziennej praktyce dla pacjentów mobilnych, którzy wykonują różne czynności, wpływ pozycji ciała jest ograniczony, ponieważ ich postawa ciągle się zmienia. Jednakże dla pacjentów obłożnie chorych utrzymanie odpowiedniej pozycji po zażyciu leku może mieć istotne znaczenie kliniczne – wyjaśnia farmaceutka.

Ekspertka dodaje również, że w przypadku pacjentów, którzy nie mogą utrzymać pozycji pionowej, zaleca się stosowanie leków w formie płynnej, do rozgryzania lub rozpuszczalnej w jamie ustnej.

Czynniki wpływające na wchłanianie 

Wiedząc już, jakie znaczenie ma odpowiednia pozycja dla przyjmowania tabletki, zasięgnęliśmy opinii farmaceutki odnośnie do innych czynników wpływających na wchłanianie przyjmowanych tabletek. W rozmowie z Hello Zdrowie Joanna Tomowiak zauważa, że istotne jest również to, czy przyjmujemy lek z pokarmem, czy na pusty żołądek.

– Gdy żołądek jest pusty, a lek popity jest wodą, głównymi czynnikami napędzającymi opróżnianie żołądka są: objętość płynu i grawitacja. W tej sytuacji pozycja siedząca lub stojąca znacząco przyspieszają przejście leku do jelita. Źródła wspominają także pozycję leżącą na prawym boku. Z kolei gdy lek jest przyjmowany z pokarmem – zwłaszcza stałym lub wysokokalorycznym, mechanizm opróżniania żołądka zmienia się. Decydującym czynnikiem stają się wówczas receptory w jelicie cienkim, które reagują na składniki odżywcze i spowalniają opróżnianie żołądka, aby umożliwić trawienie – tłumaczy.

Farmaceutka podsumowuje, że ten mechanizm w dużej mierze uniezależnia proces opróżniania od pozycji ciała. W rezultacie, przyjmowanie leku z jedzeniem lub płynami odżywczymi zmniejsza lub całkowicie znosi wpływ pozycji ciała na szybkość wchłaniania.

Wchłanianie leków a stan zdrowia przewodu pokarmowego

Stan zdrowia przewodu pokarmowego (np. choroby żołądka, refluks, gastropareza) może znacząco modyfikować wpływ pozycji ciała na wchłanianie leku. Ekspertka opisuje te zależności na konkretnych przykładach.

• Choroby przełyku i górnego odcinka przewodu pokarmowego: schorzenia takie, jak refluks, zwężenie przełyku, wrzody żołądka czy dwunastnicy, zwiększają ryzyko zatrzymania tabletki w przełyku. W takich przypadkach pozycja ciała ma jeszcze większe znaczenie, aby zapobiec zapaleniu przełyku.
• Gastropareza: jest to przewlekłe zaburzenie motoryki żołądka, które prowadzi do opóźnionego opróżniania żołądka. Symulacje komputerowe wykazały, że gastropareza znacząco zmniejsza rozpuszczanie się pigułki oraz opróżnianie substancji czynnej do dwunastnicy. Co więcej, w żołądkach gastroparetycznych może dochodzić do refluksu dwunastniczo-żołądkowego. Modele te sugerują, że u pacjentów z gastroparezą opróżnianie żołądka jest tak zaburzone, że wpływ pozycji ciała może być mniej istotny niż sama choroba, która staje się głównym czynnikiem ograniczającym biodostępność leku. W takich przypadkach poprawa tylko jednego parametru (np. częstotliwości skurczów) może nie być wystarczająca do przywrócenia prawidłowego opróżniania.
• Zaburzenia motoryki przełyku: podeszły wiek może wiązać się ze zmniejszoną wydajnością motoryki przełyku, a pozycja leżąca (horyzontalna) eliminuje wspomagające działanie grawitacji w transporcie leku.

Podsumowując, istniejące choroby przewodu pokarmowego mogą nasilać negatywne skutki niewłaściwej pozycji ciała lub same w sobie być dominującym czynnikiem wpływającym na losy leku w organizmie, niezależnie od postawy pacjenta.

Źródła:

1. „Learning From History: How to Swallow a Pill”, Chittaranjan Andrade, MD J Clin Psychiatry 2013;74(10):e949-e951
2. Saleem F, Sharma A. Drug-Induced Esophagitis. [Updated 2023 Jun 20]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK549818/
3. Lee, J H et al. “Computational modeling of drug dissolution in the human stomach: Effects of posture and gastroparesis on drug bioavailability.” Physics of fluids (Woodbury, N.Y. : 1994) vol. 34,8 (2022): 081904
4. Queckenberg, Christian, and Uwe Fuhr. “Influence of posture on pharmacokinetics.” European journal of clinical pharmacology vol. 65,2 (2009): 109-19.
5. 11 stomach-soothing steps for heartburn”, Harvard Health Publishing, 2023 https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/11-stomach-soothing-steps-for-heartburn#:~:text=1,Leave%20enough%20time%20for [dostęp 30.09.2025]
6. https://en.lifestyle.fit/news/Healthy-life/take-pills-proper-posture/