się ten artykuł?
Czy pamiętasz, jak po kilkugodzinnej przerwie między posiłkami albo intensywnym treningu dopadł cię ogromny głód, ręce drżały, a ciało mocniej się pociło? To typowe objawy spadku glukozy. Jeśli jej stężenie spadnie poniżej 70 mg/dl, mowa jest o hipoglikemii. Ta, bardzo zaawansowana, może nawet zagrażać życiu. Co jest przyczyną hipoglikemii? Jak zbadać, czy zmagasz się z tym problemem?
Kiedy masz do czynienia z hipoglikemią?
Przedrostek hipo pochodzi z języka greckiego i w dosłownym tłumaczeniu oznacza coś o mniejszym nasileniu. Biorąc pod uwagę, że glikemia jest wskaźnikiem poziomu cukru we krwi, hipoglikemia odnosi się do obniżonego poziomu związku. Nie chodzi jednak po prostu o spadek cukru, ale o patologiczny jego poziom, utrzymujący się poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l). Tylko wówczas, wedle zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, można mówić o hipoglikemii.
Patologia ta wywołuje to szereg poważnych objawów, które jednocześnie ustępują niemal natychmiast po przyjęciu glukozy. Organizm nie pozostaje obojętny na takie spadki. W pierwszym etapie (faza alarmowa) uruchomione zostają mechanizmy obronne, dążące do ustabilizowania stanu (m.in. zmniejsza się wydzielanie insuliny przez trzustkę, a zaczyna się produkcja glukagonu, natomiast nadnercza uwalniają adrenalinę). W fazie neuroglikopenii rozwija się tzw. głód komórkowy w mózgu, dla którego glukoza jest głównym paliwem.
Analizując model żywienia pacjentów zgłaszających objawy niedocukrzenia, można zaobserwować brak regularności w spożywaniu posiłków (przerwy powyżej 5−6 godzin), pomijanie śniadań i spożywanie zbyt dużych objętościowo porcji w porze wieczornej. Posiłki charakteryzują się nieprawidłową kompozycją, przede wszystkim zbyt dużym udziałem węglowodanów łatwoprzyswajalnych. Symptomy niedocukrzenia mogą również występować po spożyciu alkoholu i słodkich napojów oraz przekąsek bogatych w węglowodany. Mogą je indukować także: podwyższona aktywność układu sympatycznego, nieprawidłowa wartość ciśnienia tętniczego oraz indywidualna wrażliwość organizmu na obniżenie glikemii i następującej kontregulacji w wydzielaniu glukagonu i insuliny.
Jak objawia się hipoglikemia?
Objawy hipoglikemii są tym silniej odczuwane, im szybszy jest spadek cukru. Pojawiają się m.in.:
- głód,
- wzmożone pocenie się,
- drżenie mięśni,
- blady odcień skóry,
- kołatanie serca,
- niepokój,
- bóle i zawroty głowy.
Przy glikemii na poziomie 60-30 mg/dl (3,3-1,6 mmol/l) występują objawy ze strony układu nerwowego:
- zaburzenie mowy i wzroku,
- trudności z koncentracją,
- zaburzenia czucia,
- problemy z koordynacją ruchową,
- drgawki,
- pobudzenie i zachowania agresywne.
Skrajna hipoglikemia przy poziomie glukozy 30 mg/dl (1,6 mmol/l) stwarza zagrożenie dla życia. Powoduje stopniowo utratę świadomości, śpiączkę aż wreszcie następuje zgon pacjenta.
Jakie są przyczyny hipoglikemii?
Zaburzenia gospodarki glukozy przywodzą natychmiastowe skojarzenie z cukrzycą. Jednak nie można sprowadzać tej patologii do jednej tylko choroby. Spadek glukozy poniżej 70 mg/dl może być też sprowokowany czynnikami niezwiązanymi z cukrzycą.
Hipoglikemia w cukrzycy typu 1.
Hipoglikemia jest częstym powikłaniem cukrzycy typu 1. W przypadku tej choroby komórki beta trzustki atakowane są przez układ odpornościowy, stopniowo je niszcząc i czyniąc organ niewydolnym. Jest to więc schorzenie autoimmunologiczne. Każdego roku u 100 pacjentów z cukrzycą typu 1. hipoglikemia wystąpi aż 110 razy w przypadku tych, którzy chorują nie dłużej niż 5 lat i aż 320 razy u 100 chorych zmagających się z patologią co najmniej 15 lat.
Naturalnie występuje tu hiperglikemia, czyli podwyższony poziom cukru we krwi, którego trzustka nie jest w stanie zagospodarować. Dlaczego więc dochodzi do hipoglikemii? To efekt terapii insuliną, której uszkodzona trzustka nie jest w stanie uwalniać. Do tego insulina podawana zewnętrznie nie podlega mechanizmom regulacji zwrotnej, stąd tak wyraźna reakcja organizmu.
Hipoglikemia w cukrzycy typu 2.
Cukrzyca typu 2. to powikłanie otyłości, niewłaściwego sposobu odżywiania i braku aktywności fizycznej. W efekcie trzustka musi produkować zwiększoną ilość insuliny. Lata takiej wytężonej pracy doprowadzają do uodpornienia się tkanek na jej działanie. Do tego, wraz z zaawansowaniem choroby zostaje uszkodzonych wiele nerwów obwodowych. Trudno jest wówczas rozpoznać moment spadku glukozy, kiedy konieczne byłoby zjedzenie posiłku, aby ustabilizować jej poziom.
Hipoglikemia w cukrzycy typu 2. może mieć związek z hiperinsulinemią (polekową lub spowodowaną przez guzy trzustki). Innymi przyczynami hipoglikemii mogą być tu:
- niedobory hormonów kontrregulacyjnych spadku glukozy,
- guzy zlokalizowane poza trzustką,
- zaburzenia metaboliczne.
Hipoglikemia bez cukrzycy
Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, hipoglikemia występuje również u osób, które nie chorują na cukrzycę. Prawdopodobnie i tobie dane było jej doświadczyć, chociażby w przypadku:
- intensywnego wysiłku fizycznego,
- picia dużych ilości alkoholu,
- biegunki (bardzo intensywnej i długotrwałej).
Mniej oczywistą przyczyną spadku poziomu glukozy poniżej 70 mg/dl jest tzw. hipoglikemia reaktywna. Polega na gwałtownym obniżeniu poziomu cukru w ciągu 3-5 godzin po posiłku. Przyczyniają się do tego:
- nieregularne przyjmowanie pokarmu,
- spożywanie nadmiernej ilości węglowodanów,
- unikanie aktywności fizycznej.
Warto również wspomnieć o patologiach, w których przebiegu występuje hipoglikemia. Są to:
- nadczynność tarczycy (nadprodukcja trójjodotyroniny i tyroksyny sprzyja zaburzeniom gospodarki węglowodanowej),
- niewydolność nadnerczy (są ważne dla stabilizowania poziomu glukozy),
- insulinoma (nowotwór powstały z komórek beta trzustki, który wydziela insulinę),
- niewydolność wątroby (odpowiada za magazynowanie glukozy przekształconej do postaci glikogenu i jej zwrotne przekształcanie, aby wykorzystać zasoby odłożonego paliwa),
- niedoczynność przysadki mózgowej (prowadzi do zaburzeń metabolicznych).
Nie ustalono jednoznacznie progu glikemii, który definiuje hipoglikemię u osób bez cukrzycy – wartości podawane w piśmiennictwie wynoszą od 40 do 70 mg/dl. Jednym z rodzajów hipoglikemii u osób bez cukrzycy jest hipoglikemia reaktywna, która została po raz pierwszy opisana przez Seale Harrisa w roku 1924, jako następstwo insulinooporności i hiperinsulinizmu. Do chwili obecnej nie poznano jednak w pełni etiologii tego zaburzenia. Do rozpoznania hipoglikemii reaktywnej, konieczne jest spełnienie wszystkich kryteriów triady Wipple’a: spadek stężenia glukozy w surowicy krwi, wystąpienie objawów świadczących o niedocukrzeniu, ustąpienie symptomów związanych ze zbyt niskim stężeniem glukozy po spożyciu posiłku.
Jakie badania pozwalają zdiagnozować hipoglikemię?
Pierwszym sygnałem hipoglikemii są charakterystyczne objawy nagłego spadku glukozy. Jeśli to efekt zbyt dużego odstępu od ostatniego posiłku czy intensywnego wysiłku fizycznego, wystarczy, że coś zjesz, aby ustabilizować poziom cukru. Jeśli jest to jednak objaw poważnej choroby, konieczne będzie jej leczenie, aby zapobiec groźnym powikłaniom zaburzeń glikemii w przyszłości.
Aby potwierdzić, że odczuwane symptomy mają związek z hipoglikemią, wykonaj badanie krwi pod kątem poziomu glukozy. W przypadku chorych na cukrzycę dodatkowym narzędziem diagnostycznymi jest doustny test obciążenia glukozą (tzw. krzywa cukrowa). Oba badania pozwalają kontrolować chorobę i na bieżąco modyfikować metody leczenia.
Bibliografia:
- Fowler M., Hipoglikemia, Diabetologia po Dyplomie 2009, t. 6, nr 1, s. 55-58.
- Hall M., Walicka M., Traczyk I., Hipoglikemia reaktywna jako choroba XXI wieku w ujęciu interdyscyplinarny, Wiadomości Lekarskie 2020, t. LXXIII, nr 2, s. 384-389.
- Kania L., Hipoglikemia w cukrzycy typu 1, Postępy Nauk Medycznych 2017, nr XXX(02), s. 95-98.
- Otto-Buczkowska, E., Hipoglikemia u chorych z cukrzycą typu 2 – czy jest problemem?, Forum Medycyny Rodzinnej 2017, t. 11, nr 6, s. 237-244.
- Wierzchowiecka A., Zozulińska-Ziółkiewicz D., Hipoglikemia w cukrzycy typu 1, Diabetologia Praktyczna 2011, t. 12, nr 6, s. 210-215.
