Hormony należą do substancji chemicznych o różnej budowie, które wytwarzane są przez gruczoły dokrewne. Hormony krążą we krwi i regulują wiele procesów zachodzący w organizmnie człowieka.
Prawidłowa gospodarka hormonalna jest warunkiem sprawnego funkcjonowania organizmu. Za produkcję hormonów odpowiedzialne są gruczoły dokrewne, do których zaliczamy: przysadkę, szyszynkę, tarczycę, przytarczyce, grasicę, trzustkę, nadnercza oraz jajniki i jądra – w zależności od płci. Organy te wydzielają hormony bezpośrednio do krwi, a następnie wraz z nią są transportowane po całym organizmie. Jednakże działają jedynie na konkretne komórki w konkretnych narządach. Komórki takie muszą posiadać odpowiednie receptory błonowe mające zdolność do przyłączania cząsteczek danego hormonu. Zaburzenia hormonalne w znacznym stopniu rozregulowują działanie wielu procesów zachodzących w organizmie i są przyczyną różnych chorób hormonalnych i zespołów zaburzeń hormonalnych.
Cały układ hormonalny i wszystkie gruczoły dokrewne funkcjonują na zasadzie samoregulacji odbywającej się w oparciu o sprzężenia zwrotne dodatnie i ujemne. Najważniejszą i nadrzędną strukturą kontrolującą gospodarkę hormonalną jest podwzgórze. Jest to jedna ze struktur mózgowia, która produkuje oksytocynę i wazopresynę oraz hormony wpływające i regulujące pracę przysadki. Przysadka także stanowi część mózgowia, jej gruczołowa część wydziela hormon wzrostu – somatotropinę. Jej nadmiar powoduje gigantyzm, niedobór – karłowatość. Rolą przysadki jest uwalnianie także innych hormonów, tzw. tropowych, które regulują funkcjonowanie innych gruczołów dokrewnych. Do hormonów tych zaliczamy np. gonadotropiny. Szyszynka położona w międzymózgowiu odpowiada za wydzielanie melanotropiny – hormonu, który reguluje procesy snu i czuwania, a także opóźnia dojrzewanie biologiczne. Tarczyca zlokalizowana jest na szyi, w okolicy przedtchawiczej. Głównym hormonem przez nią produkowanym jest tyroksyna. Odpowiada ona za wzrost zużycia tlenu i zwiększenie tempa procesów metabolicznych. Przy jej nadmiarze rozwija się nadczynność tarczycy, przy niedoborach – niedoczynność tarczycy. W okolicy górnych biegunów tarczycy zlokalizowane są małe gruczoły zwane przytarczycami. Odpowiadają one za produkcję parathormonu regulującego poziom wapnia we krwi i w kościach. Trzustka położona jest w jamie brzusznej w pobliżu dwunastnicy. W jej skład wchodzą tzw. wyspy Langerhansa odpowiedzialne za regulowanie poziomu glukozy we krwi. Trzustka produkuje glukagon (podwyższa poziom cukru) i insulinę (obniża poziom cukru). Nadnercza przylegające do nerek zbudowane są z warstwy wewnętrznej i zewnętrznej. Wewnętrzna warstwa odpowiada za produkcję adrenaliny i noradrenaliny. Zewnętrzna odpowiedzialna jest za produkcję kortyzolu, który reguluje metabolizm białek, lipidów i węglowodanów. Hormony płciowe produkowane są przez jądra i jajniki. Jądra u mężczyzn wydzielają testosteron odpowiedzialny za rozwój cech męskich, produkcję plemników i popęd płciowy. Hormony żeńskie produkują jajniki. Hormony kobiece odpowiadają za regulację cyklu menstruacyjnego oraz rozwój żeńskich cech płciowych. Jajniki odpowiadają też za produkcję progesteronu – hormonu koniecznego do podtrzymywania ciąży.
W związku z tym, że hormony regulują wiele procesów, warto wiedzieć, jaki jest poziom hormonów i jak zbadać hormony. Badania na hormony wykonywane są na podstawie analizy krwi, która pobierana jest w gabinecie zabiegowym. Przy zaburzeniach hormonalnych objawy są bardzo różne, dlatego ostatecznie to lekarz powinien decydować poziom jakich hormonów należy określić, aby zdiagnozować chorobę. Zmiany hormonalne najczęściej diagnozowane dotyczą tarczycy i hormonów żeńskich. Badanie hormonów tarczycy obejmuje TSH, fT3 i fT4. TSH to hormon tropowy produkowany przez przysadkę, pozostałe dwa to hormony produkowane przez tarczycę. Ich prawidłowy poziom warunkuje tzw. eutyreozę, czyli równowagę hormonalną tarczycy. Badanie hormonów płciowych zleca najczęściej ginekolog, w przypadku występowania zaburzeń cyklu menstruacyjnego. Badanie hormonów kobiecych obejmuje estrogeny, progesteron i prolaktynę. Badania hormonalne mogą być wykonywane w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia i wówczas są bezpłatne. Można je również wykonać odpłatnie. Przy badaniach hormonalnych cena zależy od ilości wykonywanych badań i tego, które hormony chcemy zbadać. Ceny wahają się więc od kilkunastu do kilkuset złotych.
