„Kości lubią mikrowstrząsy”. Reumatolożka Agata Skwarek-Szewczyk podpowiada, co zrobić, by uniknąć osteoporozy

– Nie tylko dieta i suplementy są ważne. Kluczowe znaczenie w kontekście profilaktyki osteoporozy ma też aktywność fizyczna. Z wiekiem wraz z utratą gęstości mineralnej kości dochodzi również do spadku masy mięśniowej. Trening siłowy pomaga ten proces spowolnić. Silne mięśnie zapewniają lepszą równowagę, zmniejszając ryzyko upadków i urazów – mówi reumatolożka i specjalistka chorób wewnętrznych lek. med. Agata Skwarek-Szewczyk, znana na Instagramie jako @reumatolog_agata. W rozmowie zdradza, jak proste aktywności i zdrowe nawyki mogą zmniejszyć ryzyko osteoporozy. Wyjaśnia też, jakie badania warto wykonywać i jakie są dziś możliwości leczenia tej choroby.

Marta Dragan: W powszechnej świadomości osteoporoza kojarzy się przede wszystkim z wiekiem i menopauzą. Tymczasem choroba dotyka także osoby młodsze, na przykład pacjentki leczone z powodu innych schorzeń przewlekłych. Jakie czynniki ryzyka bywają najbardziej zaskakujące dla pacjentów?

Agata Skwarek-Szewczyk, reumatolog: Osteoporoza nie jest chorobą wyłącznie ludzi starszych. Młode osoby również powinny mieć świadomość ryzyka i podejmować odpowiednie środki zapobiegawcze.

W przypadku młodych osób osteoporoza częściej ma charakter wtórny. Może rozwijać się jako powikłanie po długotrwałym przyjmowaniu glikokortykosteroidów, leków immunosupresyjnych, przeciwpadaczkowych lub leków stosowanych w onkologii, np. przy leczeniu nowotworów piersi. To schorzenie towarzyszy też często chorobom z autoagresji, takim jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy reumatoidalne zapalenie stawów. Ryzyko rozwoju osteoporozy stwarzają takie schorzenia jak cukrzyca, choroby tarczycy, choroby przytarczycy oraz praktycznie większość chorób reumatologicznych – np. toczeń rumieniowaty układowy czy zespół Sjögrena. Osteoporoza może pojawić się również przy zaburzeniach odżywiania, np. w anoreksji.

Czy lekarze informują o tym, że osteoporoza może być skutkiem długotrwałego przyjmowania sterydów i innych leków? Czy to powszechna praktyka?

Coraz więcej lekarzy informuje o tym i coraz częściej zdarza się, że specjaliści celem profilaktyki kierują swoich pacjentów do poradni leczenia osteoporozy. Jeśli pacjent jest pod opieką takiej poradni, to na odpowiednio wczesnym etapie można wykryć, kiedy gęstość mineralna kości spada, osłabia się ich struktura, co może powodować ich kruchość i zwiększoną podatność na złamania. Oczywiście, nie wszyscy lekarze przywiązują odpowiednią uwagę do aspektu profilaktyki osteoporozy przy leczeniu schorzeń ze swojego zakresu specjalności. Widzę tu jednak pewne zmiany, np. w ostatnim czasie specjaliści chorób zakaźnych coraz częściej kierują do mojej poradni pacjentów z wirusem HIV, którzy przyjmują leczenie immunoretrowirusowe. To leczenie, choć skuteczne w zakresie HIV, może zmniejszać gęstość mineralną kości.

W jaki sposób pacjentki leczące się przewlekle na wymienione choroby mogą zabezpieczać się przed osteoporozą? I czy w ogóle jest to możliwe?

Przede wszystkim należy pamiętać o regularnym spożywaniu witaminy D3 i wapnia – czy to pod postacią  suplementów, czy też w ramach odpowiedniej zrównoważonej diety. Czasami może okazać się, że to nie wystarczy i wtedy najlepiej udać się do poradni leczenia osteoporozy, która wykonuje densytometrię. Jest to badanie proste, szybkie i praktycznie bez przeciwwskazań – poza ciążą, ponieważ wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie. Densytometrię najlepiej powtarzać raz w roku u tego samego technika i na tym samym aparacie. Dzięki temu mamy powtarzalność wyników, a ryzyko błędu pomiaru jest mniejsze.

Równie istotny jest ruch. Kości lubią „mikrowstrząsy”, dlatego polecam spacery, nordic walking, a także ćwiczenia równoważne, jak tai-chi. To świetna forma profilaktyki osteoporozy.

A jaki wpływ na rozwój osteoporozy mają używki?

Picie alkoholu, spożywanie nadmiernej ilości kofeiny czy palenie papierosów to są również czynniki zwiększające ryzyko rozwoju choroby. Alkohol przede wszystkim zaburza wchłanianie składników odżywczych, w tym wapnia. Warto też pamiętać, że pod jego wpływem częściej dochodzi do upadków czy potknięć, a to samo w sobie zwiększa ryzyko złamań.

Wiele osób dowiaduje się o osteoporozie dopiero po złamaniu kości. Czy wcześniej istnieją symptomy, które powinny skłonić do diagnostyki?

Jednym z takich sygnałów jest nagły, miejscowo zlokalizowany ból kręgosłupa, szczególnie u osób starszych. Może on świadczyć o samoistnym złamaniu kręgu. Tego rodzaju ból różni się od dolegliwości związanych z przemęczeniem, nadwyrężeniem. Pacjenci często mylą go z bólem korzeniowym, potocznie określając jako „łamanie w plecach”. Idą z tym do ortopedy i dopiero w toku prowadzonej diagnostyki okazuje się, że pacjent doznał złamania kręgosłupa. Urazy, które w normalnych warunkach nie doprowadziłyby do złamania zdrowej kości, wymagają pogłębienia diagnostyki. Najczęstsze lokalizacje złamań osteoporotycznych to szyjka kości udowej, kość promieniowa, miednica, żebra, trzony kręgów i kość ramienna.

Co kobiety przed czterdziestką mogą zrobić już teraz, by wzmocnić swoje kości i uchronić się przed problemami w późniejszym wieku?

Nie tylko dieta i suplementy są ważne. Kluczowe znaczenie ma też aktywność fizyczna. Z wiekiem wraz z utratą gęstości mineralnej kości dochodzi do spadku masy mięśniowej. Trening siłowy i aerobowy pomagają ten proces spowolnić. Kobiety, szczególnie po czterdziestce, powinny zadbać o masę mięśniową, bo to mięśnie chronią i wzmacniają kości. Silne mięśnie zapewniają lepszą równowagę i amortyzację, zmniejszając ryzyko potencjalnych urazów.

Ważna jest też profilaktyka upadków. Osoby z osteoporozą powinny nosić stabilne obuwie na płaskiej podeszwie i usuwać z domu elementy, które mogą być przyczyną potknięć, jak chodniczki czy dywaniki.

Kto powinien profilaktycznie badać gęstość kości, nawet jeśli nie ma objawów?

Na pewno wszystkie kobiety po menopauzie, ale nie tylko. Badanie powinny rozważyć także osoby z zaburzeniami wchłaniania, pacjenci przewlekle przyjmujący sterydy, leki obniżające gęstość mineralną kości czy osoby w trakcie tranzycji, przyjmujące leczenie hormonalne.

Jak często powinniśmy wykonywać densytometrię?

Optymalnie raz w roku. W krótszych odstępach czasu zmiany w gęstości mineralnej kości zwykle są zbyt małe, aby były uchwytne.

W diagnostyce wspieramy się również kalkulatorem FRAX, który pozwala ocenić ryzyko złamań. Najlepiej jednak łączyć obie metody – FRAX i densytometrię. Dzięki temu jesteśmy w stanie dokładniej ocenić stan kości.

Warto wspomnieć także o nowej metodzie diagnostycznej – ultrasonografii REMS. Choć nie ma jej jeszcze w oficjalnych rekomendacjach, to wyniki są obiecujące i powtarzalne. REMS może być szczególnie przydatny u kobiet w ciąży, które nie mogą wykonywać densytometrii.

A jakie są dziś możliwości leczenia osteoporozy?

Mamy szeroką gamę leków – tabletki, preparaty podawane dożylnie i podskórnie. Jesteśmy w stanie zahamować postęp choroby.

Od lipca 2024 dostępny jest też nowy program lekowy B.160 z romosozumabem. To przełom w terapii osteoporozy, bo lek znacznie poprawia gęstość mineralną kości. Oczywiście program ma swoje ograniczenia i jest przeznaczony głównie dla pacjentek, które mają przebyte co najmniej jedno złamanie i dużą utratę masy kostnej. Pomimo wspomnianych ograniczeń, ten program lekowy to ogromny krok naprzód.

Czy leczenie osteoporozy jest terapią przewlekłą na całe życie?

Tak, pacjent powinien być dożywotnio pod opieką poradni leczenia osteoporozy. Skuteczność terapii monitorujemy przede wszystkim densytometrią i analizą tego, czy pacjent nie doznał nowych złamań podczas leczenia.

W swojej praktyce spotyka się pani na co dzień z pacjentami z doświadczeniem osteoporozy. Jak ta choroba wpływa na codzienne życie pacjentek, na ich relacje i też na zdrowie psychiczne?

Osteoporoza jest trudną do przyjęcia chorobą, dlatego że pacjentom kojarzy się ze starością. Nie stawiajmy jednak znaku równości między osteoporozą i starością. Stwierdzenie osteoporozy oznacza jedynie, że trzeba bardziej zadbać o swoje zdrowie. Leczenie naprawdę potrafi poprawić stan kości i przywrócić pacjentom poczucie bezpieczeństwa.

Naturalnym i fizjologicznym procesem jest to, że między 50. a 60 rokiem życia tracimy od 1 do 2 proc. gęstości mineralnej kości w ciągu roku. Z moich obserwacji wynika, że zdecydowanie większy problem z akceptacją tych zmian mają kobiety. Spora część pacjentek potrzebuje wsparcia psychologicznego w aspekcie akceptacji ciała i procesów starzenia. Niestety w ramach konsultacji reumatologicznej nie zawsze jest przestrzeń, by ją kompleksowo zapewnić.

W osteoporozie każde złamanie to nie tylko ból i ograniczenia dla pacjenta, ale także duże wyzwanie dla rodziny. Z dnia na dzień bliscy muszą przejąć opiekę i dostosować swoje życie do nowych okoliczności. Warto zatem wcześniej zadbać o profilaktykę i leczenie osteoporozy, aby uchronić się przed złamaniami i jak najdłużej cieszyć się sprawnością i samodzielnością.