Leki immunosupresyjne – czym są i jak działają na organizm?

Leki immunosupresyjne to farmaceutyki stosowane w celu obniżenia odpowiedzi odpornościowej organizmu. Znajdują one zastosowanie przede wszystkim u chorych po przeszczepieniu narządów, a także cierpiących na choroby autoimmunologiczne czy alergie. Leczenie immunosupresyjne może być stosowane stale lub tylko przez określony czas. Leki immunosupresyjne mogą być stosowane w postaci tabletek doustnych, iniekcji czy preparatów aplikowanych miejscowo na skórę. Jak każde leki, także immunosupresanty mogą wywoływać skutki uboczne, istnieją ponadto przeciwwskazania do ich stosowania.

Rodzaje leków immunosupresyjnych

Leki immunosupresyjne stosowane są w celu wywołania zjawiska immunosupresji, czyli obniżenia odporności pacjenta. Wydawać mogłoby się, że takie działanie jest nielogiczne – wszak zazwyczaj dążymy do wspomagania funkcjonowania układu immunologicznego. Jednak istnieją sytuacje kliniczne, które wymagają stłumienia odporności organizmu – mowa m. in. o przeszczepach narządów oraz chorobach autoimmunologicznych.

Jakie są najczęściej stosowane immunosupresyjne leki? Lista tego typu farmaceutyków jest długa. W terapii immunosupresyjnej stosowane są następujące grupy leków immunosupresyjnych:

• leki cytostatyczne (cyklofosfamid, azatiopryna) wpływające na procesy podziałów komórkowych; tego typu leki znajdują zastosowanie po przeszczepieniu narządów oraz szpiku kostnego, a także w przebiegu łuszczycy, reumatoidalnego zapalenia stawów
• inhibitory kinazy serynowo – treoninowej (sirolimus, ewerolimus), blokujące aktywność enzymu mTOR; kinaza mTOR, czyli kinaza serynowo – treoninowa reguluje procesy proliferacji komórek, ich wzrostu oraz syntezy materiału genetycznego; inhibitory kinazy mTOR znajdują zastosowanie w terapii nowotworów trzustki, nerki i piersi, a ponadto zapobiegają odrzuceniu przeszczepionych narządów
• inhibitory kalcyneuryny (cyklosporyna, takrolimus) blokują aktywność białka kalcyneuryny, przez co wpływają na ograniczenie aktywności limfocytów T; leki te wykorzystywane są w leczeniu ostrego odrzucenia przeszczepu, a także  w profilaktyce odrzucenia przeszczepionych narządów; ponadto leki immunosupresyjne z tej grupy okazują się być skuteczne w zapobieganiu reakcji „przeszczep przeciw gospodarzowi” po przeszczepieniu szpiku kostnego
• glikokortykosteroidy (prednizon, metyloprednizon), których działanie sprowadza się do modyfikowania działania układu immunologicznego, działania przeciwzapalnego, przeciwalergicznego oraz immunosupresyjnego; glikokortykosteroidy zapobiegają odrzuceniu przeszczepu, a także łagodzą przebieg schorzeń autoimmunologicznych i alergicznych
• przeciwciała monoklonalne (basiliksimab) pozyskiwane metodą inżynierii genetycznej i wykorzystywane w profilaktyce ostrego odrzucenia nerki
• pozostałe leki immunosupresyjne (sole kwasu mykofenolanowego), hamujące aktywność limfocytów B i T oraz stosowane w zapobieganiu ostremu odrzuceniu przeszczepu.

Leki immunosupresyjne po przeszczepie narządów

Jednym z najczęstszych zastosowań leków immunosupresyjnych jest zapobieganie odrzuceniu przeszczepu narządu. Przeszczepiony narząd może być traktowany przez organizm biorcy jako ciało obce, co może prowadzić do aktywowania układu odpornościowego w celu zniszczenia obcej tkanki. Taka reakcja organizmu może prowadzić do odrzucenia przeszczepu o charakterze ostrym lub przewlekłym. W celu zapobiegania odrzuceniu przeszczepu konieczne jest stłumienie aktywności układu immunologicznego – i w tym celu stosowane są leki immunosupresyjne. Leki te mogą być stosowane okresowo lub stale; konieczne jest monitorowanie funkcjonowania przeszczepionego narządu i – w miarę możliwości – redukowanie dawek leków immunosupresyjnych. Niekiedy jednak konieczne jest stosowanie leków immunosupresyjnych do końca życia.

Najczęściej stosowane leki immunosupresyjne po przeszczepie nerki czy innych narządów to inhibitory kalcyneuryny, inhibitory mTOR, sole kwasu mykofenolanowego oraz glikokortykosteroidy. Zazwyczaj równocześnie stosowanych jest kilka leków, a rodzaj terapii immunosupresyjnej i czas jej trwania zależny jest od rodzaju przeszczepianego narządu, istnienia współistniejących schorzeń oraz stopnia ryzyka immunologicznego.

Leki immunosupresyjne w chorobach autoimmunologicznych

Istotą schorzeń autoimmunologicznych jest nieprawidłowa aktywność układu immunologicznego – dochodzi do syntezy autoprzeciwciał, czyli przeciwciał skierowanych przeciwko własnym tkankom organizmu. Leczenie immunosupresyjne ma na celu ograniczenie syntezy autoprzeciwciał, a tym samym – złagodzenie objawów choroby i postępującego uszkodzenia tkanek. Leki immunosupresyjne stosowane są w przebiegu takich schorzeń autoimmunologicznych jak:

• łuszczycowe zapalenie stawów
• reumatoidalne zapalenie stawów
• atopowe zapalenie skóry
• choroba Leśniowskiego – Crohna
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• pęcherzyca
• toczeń rumieniowaty układowy

Leki immunosupresyjne – skutki uboczne

Przyjmowanie leków immunosupresyjnych wiąże się z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Jednym z najczęstszych jest oczywiście większa podatność na infekcje wirusowe, bakteryjne oraz grzybicze, co wynika ze stłumienia naturalnej odporności organizmu. Wówczas groźne mogą okazać się nawet te patogeny, które zazwyczaj nie wywołują żadnych infekcji bądź prowadzą do rozwoju infekcji o łagodnym przebiegu. Inne powikłania po stosowaniu leczenia immunosupresyjnego to wzrost ryzyka niektórych nowotworów, zwłaszcza szyjki macicy, pęcherza moczowego, skóry czy wątroby oraz nerek. Ponadto zwiększa się ryzyko rozwoju takich schorzeń przewlekłych jak cukrzyca typu 2, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, wrzody żołądka czy uszkodzenia wątroby oraz nerek.

Immunosupresyjne leki – przeciwwskazania

Najważniejszym przeciwwskazaniem do stosowania leków immunosupresyjnych jest ciąża oraz karmienie piersią. W przypadku terapii inhibitorami kinazy mTOR konieczne jest stosowanie przez kobiety antykoncepcji hormonalnej, co wynika z potencjalnego negatywnego wpływu leków na płód. Takie postępowanie konieczne jest w czasie stosowania leku oraz przez dwa – trzy miesiące po zakończeniu terapii.

Bibliografia:

Hartono Ch. i in., Immunosuppressive drug therapy; Cold Spring Harb Perspect Med., 2013, Sept, 3 (9)

Allison T., Immunosuppressive therapy in transplantation; Nurs Clin North Am, 51 (1)