Nadczynność tarczycy – przyczyny, objawy, dieta i leczenie

Nadczynność tarczycy, czyli hipertyreoza to zaburzenie funkcjonowania gruczołu, któremu towarzyszy nadmierna synteza hormonów tarczycy – trójjodotyroniny oraz tyroksyny. Nadczynności tarczycy towarzyszy występowanie licznych zaburzeń w funkcjonowaniu narządów i układów, dając charakterystyczne objawy nadczynności tarczycy. Leczenie nadczynności tarczycy jest koniecznością i wymaga stosowania jodu radioaktywnego oraz leków tyreostatycznych.

Nadczynność tarczycy – przyczyny

Nadczynność tarczycy jest to stan, w którym wyprodukowała ona więcej hormonów, niż organizm potrzebuje, przez co zaburzają one jego prawidłowe funkcjonowanie. Subkliniczna nadczynność tarczycy jest stanem łagodnego nadmiaru hormonów tarczycy. Przebiega bezobjawowo, a w badaniach laboratoryjnych charakteryzuje ją obniżenie poziomu TSH, lecz brak odchyleń w zakresie hormonów tarczycy (fT3 i fT4). Pod pojęciem nadczynności tarczycy, czyli jawnej klinicznie postaci choroby, rozumie się istotny wzrost stężenia hormonów tarczycy. Hormony tarczycy są związkami jodu, dlatego do ich działania konieczne jest utrzymywanie tego pierwiastka w organizmie na zbilansowanym poziomie. Jego nadmiar pobudza tarczycę do wzmożonej pracy oraz nadprodukcji FT3 i FT4. Ten stan nazywa się hipertyreozą, czyli nadczynnością tarczycy. Do wzmożonej aktywności może dojść również z powodu patologii dotyczących samego narządu. Najczęstszą przyczyną jest produkcja przeciwciał przeciwko tarczycy, charakterystyczna dla choroby Gravesa-Basedowa. Choroba Gravesa – Basedowa to schorzenie autoimmunologiczne, w przebiegu którego dochodzi do syntezy autoprzeciwciał przeciwko receptorom dla TSH. Przeciwciała te aktywują receptory dla hormonu tyreotropowego, co prowadzi do wzmożonej syntezy hormonów tarczycy.

Praca tarczycy może być pobudzana również przez inne narządy, na przykład przysadkę mózgową, która poprzez wydzielanie zwiększonej ilości TSH wpływa na jej funkcjonowanie. Do takiej sytuacji przyczynia się stres, ciąża, zaburzenia hormonalne w okresie dojrzewania lub guzy przysadki. Jest to wtórna nadczynność tarczycy.

Nadczynność tarczycy w ciąży

Nadczynność tarczycy w ciąży jest dość częstym zjawiskiem. Powodują ją duże zmiany w układzie hormonalnym kobiety. Gonadotropina kosmówkowa, która pojawia się w organizmie po zapłodnieniu, ma działanie zbliżone do TSH, dlatego produkcja hormonów tarczycowych wzrasta. Należy kontrolować ich poziom, aby nie doszło do groźnych dla płodu i ciężarnej powikłań.

Nadczynność tarczycy – objawy

Objawy nadczynności tarczycy wynikają ze zbyt wysokiego poziomu hormonów tarczycy. Hormony te regulują przebieg licznych procesów metabolicznych, wpływają na funkcjonowanie układu nerwowego czy sercowo-naczyniowego. Nie dziwi zatem, że nadczynności tarczycy towarzyszy występowanie licznych symptomów. Objawy nadczynności tarczycy u dzieci oraz objawy nadczynności tarczycy u dorosłych są bardzo podobne. Najczęściej występujące objawy nadczynności tarczycy to:

• spadek masy ciała,
• rozdrażnienie i nerwowość,
• kłopoty ze snem,
• nasilona potliwość,
• sucha i gorąca skóra,
• problemy z koncentracją,
• pogorszenie tolerancji organizmu na wyższe temperatury,
• nasilony apetyt,
• biegunki,
• zaburzenia miesiączkowania,
• wytrzeszcz oczu,
• powiększenie gruczołu tarczowego (wole),
• kołatanie serca,
• wzrost ciśnienia krwi,
• osłabienie siły mięśniowej,
• drżenie rąk,
• łamliwość paznokci i wypadanie włosów.

Gdy pojawia się nadczynność tarczycy w ciąży, objawy są typowe dla tego schorzenia, a konsekwencjami nieleczonej nadczynności tarczycy mogą być: niska masa urodzeniowa czy zaburzenia funkcjonowania tarczycy u płodu.

W przypadku nieleczonej nadczynności tarczycy może dojść do rozwoju groźnego powikłania – przełomu tarczycowego. Najbardziej charakterystyczne objawy to wzrost temperatury ciała, tętno przekraczające 140/min., biegunki, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia orientacji i splątanie, śpiączka. Przełomowi tarczycowemu może towarzyszyć niewydolność krążenia i około połowa przypadków kończy się śmiercią.

Nadczynność tarczycy a zajście w ciążę

Nadczynność tarczycy może utrudniać zajście w ciążę, gdyż może zaburzać przebieg cyklu miesięcznego. Ponadto nadczynność tarczycy może zakłócać prawidłowy rozwój płodu, sprzyjając głębokiemu upośledzeniu umysłowemu dziecka czy nadczynności tarczycy. Nadczynność tarczycy w ciąży może mieć charakter tyreotoksykozy ciążowej bądź typowej nadczynności tarczycy. Tyreotoksykoza ciężarnych rozwija się w czasie ciąży jako konsekwencja podobieństwa strukturalnego gonadotropiny kosmówkowej wydzielanej w czasie ciąży i hormonu TSH. Tyreotoksykoza ciążowa nie wymaga leczenia i ustępuje samoistnie. Natomiast ciężarne dotknięte typową nadczynnością tarczycy powinny stale pozostawać pod opieką lekarza, który wdroży odpowiednie leczenie.

Nadczynność tarczycy – badania ułatwiające rozpoznanie choroby

Gdy pojawią się niepokojące objawy nadczynności tarczycy, warto od razu udać się do endokrynologa. Lekarz przepisze serię badań laboratoryjnych i obrazowych. Konieczne będzie oznaczenie stężenia we krwi frakcji wolnej hormonów tarczycy, czyli fT3, fT4(wolnej tyroksyny i wolnej trójjodotyroniny), jak również produkowanego przez przysadkę mózgową hormonu tyreotropowego TSH. Tego typu badania wykonywane są z krwi. Pomocniczo można także wykonać oznaczenie miana przeciwciał – antyTSHR (przeciwko receptorom dla TSH), antyTPO (przeciwko tyreoperoksydazie) oraz antyTg (przeciwko tyreoglobulinie). W diagnostyce stosuje się również ultrasonografię (USG) tarczycy, a jeśli w badaniu palpacyjnym wyczuwalne są guzki, może być konieczne skierowanie na biopsję tarczycy, aby sprawdzić, czy nie mają złośliwego charakteru. Bardziej specjalistyczne badania obrazowe tarczycy to scyntygrafia tarczycy, a także tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny.

Leczenie nadczynności tarczycy

Leczenie nadczynności tarczycy może mieć kilka postaci i jest zależne głównie od tego, jaka przyczyna wywołała chorobę. Bardzo popularne jest leczenie nadczynności tarczycy jodem. Polega ono na przyjęciu jodu promieniotwórczego doustnie. Jego działanie polega na niszczeniu komórek tarczycy. Z reguły trwa kilka miesięcy i uznaje się je za dość skuteczne – w bardzo wielu przypadkach udaje się pokonać nadczynność tarczycy. Leczenie jodem radioaktywnym nie jest jednak przeznaczone dla kobiet w ciąży lub tych planujących potomstwo w najbliższym czasie. Z planowaniem poczęcia należy odczekać przynajmniej 6 miesięcy po zakończeniu terapii.

Kolejnym sposobem na leczenie nadczynności tarczycy jest przyjmowanie leków tyreostatycznych (przeciwtarczycowych). Leki te należy brać dość długo, ponieważ ich właściwe działanie rozpoczyna się dopiero po kilku tygodniach przyjmowania. Polega ono na hamowaniu wydzielania hormonów, takich jak T3 i T4. Leki tyreostatyczne mają również dobry wpływ na niektóre objawy niedoczynności tarczycy – łagodzą drżenie rąk i szybkie bicie serca. Niestety mają też swoje skutki uboczne – bóle stawów, świąd skóry lub agranulocytoza. Ten ostatni termin oznacza dość poważne powikłanie, polegające na toksycznym uszkodzeniu szpiku kostnego. Organizm traci wtedy odporność, dlatego trzeba bardzo uważać na objawy infekcji, grypy czy przeziębienia – każdy taki przypadek musi być niezwłocznie konsultowany z lekarzem.

Nadczynność tarczycy – dieta i leczenie naturalne

Jest wiele naturalnych metod leczenia nadczynności tarczycy. Jednym z nich jest leczenie nadczynności tarczycy ziołami. Wśród nich najchętniej i najczęściej stosowane są:

• melisa – słynie z działania uspokajającego. Blokuje niektóre hormony tarczycy,
• echinacea – wzmacnia odporność,
• imbir – ma mnóstwo cynku i potasu, co wspiera optymalną pracę tarczycy,
• pięciornik biały – to ziele znane jest od wieków i przyjęło się w medycynie ludowej jako złoty środek na problemy z tarczycą; działa normalizująco na wydzielanie jej hormonów; stosuje się go przy niedoborze jodu w organizmie, zaburzeniach hormonalnych i aby łagodzić skutki promieniowania jonizującego. Nie można go jednak stosować przy niedoczynności tarczycy.

W chorobie takiej, jak nadczynność tarczycy, leczenie naturalne nie może zastąpić leczenia, które zostanie opracowane przez lekarza. Można je stosować jedynie jako wsparcie leczenia właściwego – oczywiście po uprzedniej konsultacji z endokrynologiem.

Dieta w nadczynności tarczycy powinna być zbilansowana pod kątem zawartości makro – i mikroskładników, a także kalorii. Ma to na celu zapobieganie wyniszczeniu organizmu i nadmiernej utracie ciała towarzyszącej chorobie. Optymalny rozkład makroskładników to 50 – 70 proc. węglowodanów, około 15 proc. białka oraz 20 – 35 proc. tłuszczów. Najistotniejsze dla funkcjonowania tarczycy składniki diety to:

• wapń,
• witamina D3,
• kwasy omega-3,
• jod,
• antyoksydanty (witaminy E i C, polifenole, beta karoten).

W diecie powinny dominować produkty jak najmniej przetworzone, a unikać należy fast – foodów, słodyczy oraz napojów słodzonych.

Bibliografia:

1. Tańska K., Gietka – Czernel M., Ciąża u kobiety z nadczynnością tarczycy; Post N Med. 2017, 30(12)
2. Kravets I., Hyperthyroidism: Diagnosis and treatment; Am Fam Physican, 2016 Mar, 93(5)