Choroby tarczycy – objawy, charakterystyka i leczenie. Jak rozpoznać nadczynność i niedoczynność?

Tarczyca jest bardzo ważnym gruczołem w organizmie. Wydzielane przez nią hormony mają ogromny wpływ m.in. na płodność, masę ciała, rozwój kości oraz funkcjonowanie układu pokarmowego i serca. Występujące przy nadczynności lub niedoczynności tarczycy objawy są mało charakterystyczne, dlatego przez długi czas mogą być ignorowane przez pacjenta. Z chorobami gruczołu tarczowego borykają się głównie kobiety; mężczyźni i dzieci chorują dużo rzadziej. Jakie badania wykonać na tarczycę? 

Tarczyca – położenie i funkcje 

Aby zrozumieć choroby gruczołu tarczowego, warto wiedzieć, gdzie tarczyca jest zlokalizowana i jakie pełni funkcje. Tarczyca jest gruczołem dokrewnym o kształcie przypominającym motyla i jest położona poniżej krtani. Jej praca uzależniona jest od przysadki mózgowej, której sygnały pobudzają ją do produkcji hormonów – trójjodotyroniny (FT3), wolnej tyroksyny (FT4) i kalcytoniny. Mają one wpływ na poszczególne funkcje w organizmie. 

Trójjodotyronina wpływa na układ nerwowy. Reguluje metabolizm węglowodanów, białek, tłuszczów oraz mięśni. Tyroksyna z kolei jest odpowiedzialna za płodność i wchłanianie glukozy, a kalcytonina za kości. Do prawidłowej pracy tych hormonów potrzebna jest tyreotropina (TSH), która wysyła sygnały z przysadki mózgowej do tarczycy. Można śmiało stwierdzić, że gruczoł tarczowy reguluje funkcjonowanie niemal wszystkich układów w organizmie. 

U osoby, która ma problemy z tarczycą, objawy mogą być z początku niezauważalne lub są bagatelizowane z powodu podobieństwa do innych schorzeń. Przyczyna powstania chorób tarczycy wiąże się z nadmiarem lub niedoborem hormonów, a czynnikami temu sprzyjającymi są: niedobór jodu, szkodliwe promieniowanie albo predyspozycje genetyczne. 

Choroby tarczycy – objawy 

Objawy chorej tarczycy bywają niepozorne niepozorne. Ich podobieństwo do innych schorzeń znacznie utrudnia rozpoznanie. W związku z niedoborem lub nadmiarem hormonów wyróżnia się: 

• Niedoczynność tarczycy – objawy wiążą się z niedostateczną produkcją hormonów tarczycowych. U chorych niedobór manifestuje się pod postacią spowolnienia metabolizmu (w tym przyrostu wagi), niskiego ciśnienia tętniczego, przewlekłych zaparć, bólów mięśniowych, szorstkości i suchości skóry, łamliwości włosów i paznokci. Objawy psychiczne niedoczynności tarczycy to: ciągłe zmęczenie, senność, trudności ze skupieniem uwagi, wahania nastroju, a nawet stany depresyjne. Symptomy mogą występować pojedynczo lub grupowo. 
• Nadczynność tarczycy – objawy dają o sobie znać, gdy w organizmie jest nadmiar hormonów tarczycowych. Chory jest drażliwy, bardzo nerwowy, ma kołatania serca (napadowe migotanie przedsionków) drżenia rąk i kłopoty z koncentracją. U niektórych osób mogą wystąpić nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu pokarmowego. 
• Rak tarczycy – objawy nowotworu gruczołu tarczowego ujawniają się dopiero w zaawansowanym stadium choroby. Są to: duszności, wrażenie ucisku w gardle i trudności w połykaniu pokarmów. 
• Zapalenie tarczycy – objawy choroby Hashimoto są widoczne dopiero podczas badania ultrasonograficznego (USG). W obrazie widać rozległy stan zapalny, a we krwi są obecne przeciwciała tarczycowe. Hashimoto to autoimmunologiczne (limfocytarne) zapalenie tarczycy, które jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Chorzy z Hashimoto często przybierają na wadze pomimo stosowania racjonalnej diety, a przy tym nie mają apetytu i skarżą się na nadwrażliwość na zimno. Do objawów psychicznych choroby Hashimoto należą: częste zmiany nastroju, depresja, zaburzenia pamięci i koncentracji, problemy ze snem, ciągłe zmęczenie i osłabienie. 
• Powiększona tarczyca – objawy nie zawsze występują; wole tarczycy może u niektórych osób powodować ból w przedniej części szyi, obrzęk oraz ucisk na drogi oddechowe skutkujący dusznością, chrypką i trudnościami z przełykaniem. 

Nie wszystkie objawy chorób tarczycy są widoczne gołym okiem. Do prawidłowego rozpoznania potrzebna jest szczegółowa diagnostyka. 

Choroby tarczycy – badania 

Prawidłowe rozpoznanie objawów tarczycy zależy od wyników badań laboratoryjnych i obrazowych. Chory musi wykonać badania na poziom hormonów i przeciwciał tarczycowych oraz określić stężenie jodu we krwi. W postawieniu diagnozy pomocne są także badania obrazowe. 

Normy badań tarczycy 

W przypadku podejrzenia zaburzeń pracy tarczycy bada się stężenie: 

• TSH – to hormon tyreotropowy, stymulujący tarczycę do produkcji hormonów; norma wynosi 0,27–4,2 µU/ml; u kobiet w ciąży normy TSH są następujące: I trymestr 0,01 – 2,32 μIU/ml, II trymestr 0,1 – 2,35 μIU/ml, III trymestr 0,1 – 2,65 μIU/ml; 
• fT3 – norma: 3,1-6,80 pmol/l; 
• fT4 –  norma: 12,0-22,0 pmol/l; 
• przeciwciała anty-TPO – norma: <34 IU/ml; 
• przeciwciała anty-TG – norma: ≤115 IU/ml; 
• przeciwciała anty-TSHR norma: do 1 IU/l; 
• kalcytonina  – prawidłowe stężenie u kobiet wynosi ≤ 14 ng/l, u mężczyzn ≤ 19 ng/l; 
• tyreoglobulina – norma: 1–30 µg/l; 
• jod w moczu – norma: 100-299 µg/l; 
• cholesterol całkowity norma: ≤ 190nmg/dl. 

Uzyskane wyniki badań należy porównywać do wartości referencyjnych podanych przez laboratorium przeprowadzające analizę. 

Rodzaje badań tarczycy 

Jakie badania na tarczycę są wykonywane najczęściej? W diagnostyce chorób tarczycy oprócz badań laboratoryjnych wykorzystuje się również badania obrazowe. Podstawowym z nich jest badanie ultrasonograficzne, dzięki któremu możliwe jest wykrycie guzków i wola. Ponadto za pomocą USG ocenia się przepływ krwi w gruczole tarczowym, a to umożliwia wykluczenie nadczynności tarczycy w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa. Jedną z bardzo przydatnych technik USG jest elastografia, która pozwala na wykrycie zmian złośliwych. 

Niektóre osoby, zwłaszcza z dodatnim wywiadem rodzinnym i ze stwierdzoną obecnością guzków w tarczycy, muszą wykonać biopsję lub scyntygrafię. W badaniu scyntygraficznym wykorzystuje się izotopy promieniotwórcze: technet metastabilny (Tc99m) lub izotopy jodu. Oceniana jest aktywność symportera sodowo-jodowego, a emitowane przez izotopy promieniowanie wychwytuje kamera scyntygraficzna. Im większe nagromadzenie izotopu, tym wyższa aktywność danego obszaru gruczołu tarczycowego. Wskazaniem do badań scyntygraficznych jest min.: diagnostyka wrodzonej niedoczynności tarczycy, różnicowanie przyczyn nadczynności tarczycy czy monitorowanie chorób nowotworów. 

Choroby tarczycy – leczenie 

Leczenie objawów chorej tarczycy zależy od rodzaju choroby i opiera się przede wszystkim na farmakoterapii.  

Leczenie niedoczynności tarczycy 

W niedoczynności tarczycy pacjentom zaleca się przyjmowanie leków zawierających syntetyczne hormony tarczycowe. Są to preparaty lewotyroksyny, które wpływają na normalizację stężenia TSH. Leczenie zwykle trwa przez całe życie i wymaga stałych kontroli u endokrynologa. 

Leczenie nadczynności tarczycy 

U osób z nadczynnością tarczycy stosuje się tyreostatyki, które zapobiegają gromadzeniu się jodków w gruczole tarczycowym. Wykorzystywane są też beta-blokery obniżające poziom hormonów tarczycowych we krwi. Osoby z guzkami na tarczycy muszą wykonywać regularne badania laboratoryjne i obrazowe oraz przyjmować leki, które hamują dalszy rozwój guzków. Jeśli istnieje podejrzenie nowotworu, konieczna jest operacja. Zabieg usunięcia tarczycy lub jej części wykonuje się w znieczuleniu ogólnym. Chory musi pozostać w szpitalu przez kilka dni.