Czym jest nadczynność tarczycy? Jakie są jej objawy?

Nadczynność tarczycy to choroba endokrynologiczna wywołana nadmiarem hormonów tarczycy. Pacjenci z nadczynnością tarczycy skarżą się na takie objawy jak wzmożona potliwość, wypadanie włosów, osłabienie mięśni, kołatanie serca czy zwiększenie apetytu. Jakie są przyczyny nadczynności tarczycy i na czym polega leczenie tej choroby? Sprawdź, jaką dietę stosować przy nadczynności tarczycy. 

Co to jest nadczynność tarczycy?

Nadczynność tarczycy, określana też jako hipertyreoza, to choroba, w której dochodzi do zwiększonego wydzielania hormonów tarczycy T3 (trijodotyroniny) i T4 (tyroksyny). Schorzenie to występuje u 1-1,5% populacji osób dorosłych, przy czym zdecydowana większość przypadków dotyczy kobiet. Nadczynność tarczycy u dzieci pojawia się 20 razy rzadziej niż u dorosłych. Wyróżnia się dwa rodzaje nadczynności tarczycy:  

• postać jawna nadczynności tarczycy,  
• postać utajona (subkliniczna nadczynność tarczycy).  

Postać jawna charakteryzuje się zwiększonym stężeniem wolnych hormonów tarczycy w surowicy i obecnością objawów klinicznych choroby. W postaci utajonej (subklinicznej) może występować prawidłowe stężenie hormonów tarczycy w surowicy, natomiast dochodzi do spadku stężenia hormonu TSH. Postać utajona nadczynności tarczycy przebiega bezobjawowo lub z mało nasilonymi objawami. 

Przyczyny nadczynności tarczycy

Nadczynność tarczycy powstaje na skutek wzrostu produkcji hormonów tarczycy, zaburzeń metabolizmu hormonów, nieprawidłowego działania receptorów hormonów oraz w wyniku przedawkowania hormonów. Jedną z najczęstszych przyczyn nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa Basedowa.  

Wspomniana wyżej jednostka to autoimmunologiczne schorzenie tarczycy, w którym produkowane są przeciwciała przeciwko receptorowi TSH (TSRH). W rezultacie dochodzi do pobudzenia czynności komórek pęcherzykowych tarczycy i wzrostu produkcji hormonów tarczycy. Pojawienie się autoprzeciwciał wynika z zaburzeń pracy układu immunologicznego, jednakże mechanizm rozwoju choroby nie został do końca poznany. 

Do czynników ryzyka choroby Gravesa-Basedowa należą m.in. palenie papierosów, narażenie na stres, nadmiar jodu w żywności, niedobór selenu w diecie, infekcje wirusowe i bakteryjne. Na chorobę Gravesa-Basedowa chorują przede wszystkim kobiety w wieku 20-60 lat. Nadczynność tarczycy wywołują również: 

• guzki tarczycy (wole guzkowe toksyczne, guzek autonomiczny), 
• gruczolak przysadki, 
• podostre oraz przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, 
• nadmiar gonadotropiny kosmówkowej (nabłoniak kosmówkowy, tyreotoksykoza ciążowa), 
• nadmierna podaż jodu lub hormonów tarczycy, 
• rak tarczycy. 

Objawy nadczynności tarczycy

U osób z nadczynnością tarczycy pojawiają się różne symptomy chorobowe: 

• objawy psychiczne nadczynności tarczycy, tj. nadpobudliwość emocjonalna, niepokój, drażliwość, płaczliwość, pobudzenie psychoruchowe, lęk, trudności w skupieniu uwagi, bezsenność, zmęczenie, drżenie mięśni, 
• wzmożona potliwość, która wynika z nasilenia termogenezy i pobudzenia gruczołów potowych, 
• objawy skórne nadczynności tarczycy, np. wypadanie włosów, zwiększona łamliwość włosów i paznokci, świąd skóry, 
• zaburzenia metaboliczne, czyli spadek masy ciała przy zwiększonym łaknieniu, nietolerancja glukozy, 
• męczliwość, 
• kołatanie serca, 
• duszności, 
• biegunki, 
• obniżenie libido, 
• zaburzenia miesiączkowania. 

U osób z nadczynnością tarczycy – a w szczególności z chorobą Gravesa-Basedowa – zachodzą zmiany w wyglądzie. Pojawia się poszerzenie szpar powiekowych oraz wytrzeszcz gałek ocznych. Spojówki i powieki mogą być zaczerwienione, dochodzi też do przetłuszczenia i przerzedzenia włosów. Jednym z możliwych objawów nadczynności tarczycy są czerwone plamy na szyi oraz pokrzywka na ciele. 

Diagnostyka nadczynności tarczycy

Przy podejrzeniu nadczynności tarczycy zleca się wykonanie następujących badań laboratoryjnych: 

• morfologia krwi obwodowej, 
• oznaczenie stężenia TSH, fT3, fT4, 
• oznaczenie przeciwciał przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR), 
• lipidogram, 
• białko całkowite, 
• aminotransferaza ALT, 
• fosfataza zasadowa, 
• stężenie wapnia w surowicy. 

Chorzy z jawną nadczynnością tarczycy mają podwyższone stężenie hormonów fT3 i fT4. W pierwotnej nadczynności tarczycy stężenie TSH jest obniżone, natomiast w nadczynności wtórnej podwyższone. Ponadto u niektórych pacjentów z nadczynnością tarczycy obserwuje się zmniejszony poziom cholesterolu LDL, wzrost liczby limfocytów, eozynofilii i monocytów, zwiększenie fosfatazy zasadowej oraz wapnia. 

Ważną rolę w rozpoznaniu nadczynności tarczycy odgrywają badania obrazowe. USG tarczycy umożliwia określenie wielkości tarczycy i jej echostruktury, uwidocznienie zmian ogniskowych tarczycy oraz rozpoznanie wola tarczycy. Do badania wielkości, kształtu i położenia tarczycy służy też scyntygrafia tarczycy. Za pomocą scyntygrafii technetowej diagnozuje się nadczynność tarczycy w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa, wola wieloguzkowego, gruczolaka autonomicznego czy wola guzkowego obojętnego. Do określenia charakteru zmian, tzn. czy zmiana jest łagodna, czy złośliwa, wykorzystuje się biopsję aspiracyjną cienkoigłową celowaną (BACC). 

Leczenie nadczynności tarczycy

Podstawową metodą leczenia nadczynności tarczycy jest leczenie farmakologiczne. Leki na nadczynność tarczycy, czyli tzw. tyreostatyki mają za zadanie hamować syntezę tyroksyny. Preparaty stosowane w nadczynności tarczycy to:  

• tiamazol,  
• metizol,  
• propylotiouracyl, 
•  jod,  
• węglan litu.  

Leki uzupełniające to z kolei beta-blokery, glikokortykosteroidy i leki uspokajające. Radykalną metodą leczenia nadczynności tarczycy jest operacja chirurgiczna. Częściowe lub całkowite usunięcie tarczycy wskazane jest m.in. przy raku tarczycy, nietolerancji leków przeciwtarczycowych oraz umiarkowanej i ciężkiej orbitopatii. Objawy nadczynności tarczycy w ciąży zwykle nie są nasilone, dlatego w wielu przypadkach leczenie nie jest konieczne. W przypadku ciężkiej tyreotoksykozy kobietom w ciąży również podaje się tyreostatyki.  

Nieleczona nadczynność tarczycy może prowadzić do licznych powikłań zdrowotnych. Jednym z nich jest przełom tarczycowy – stan zagrażający życiu pacjenta, prowadzący do niewydolności wielonarządowej. Brak leczenia wiąże się także z wystąpieniem powikłań sercowo-naczyniowych. 

Dieta w nadczynności tarczycy

Dieta przy nadczynności tarczycy wspomaga leczenie farmakologiczne. Ze względu na wzrost metabolizmu, u osób z nadczynnością tarczycy zaleca się zwiększenie podaży energii o 15-25% oraz ilości białka o 110-130 gramów na dobę. Co jeść przy nadczynności tarczycy? W diecie powinny znaleźć się: 

• produkty dostarczające białko – chude mięsa (drób, cielęcina, królik, wołowina), chude sery twarogowe, fermentowane napoje mleczne (jogurt, maślanka kefir), gotowane i pieczone ryby morskie i słodkowodne, 
• produkty zawierające tłuszcze – oliwa z oliwek, masło, 
• produkty bogate w witaminy i minerały – żółte i zielone warzywa (papryka, sałata zielona, cukinia, dynia), owoce (jabłka, brzoskwinie, arbuzy morele, kiwi, mandarynki, pomarańcze), 
• łagodne przyprawy – cytryna, zielona pietruszka, cynamon, wanilia, 
• napoje – woda mineralna, herbaty ziołowe. 

Czego nie jeść przy nadczynności tarczycy? Niewskazane są: 

• tłuste mięsa, wędliny, pasztety i konserwy, 
• pełnotłuste produkty mleczne, 
• wędzone i smażone ryby, 
• smalec, słonina, twarde margaryny, 
• warzywa konserwowe, 
• ostre przyprawy – pieprz, ostra papryka, chili, musztarda, gorczyca, 
• słodzone napoje gazowane, alkohol, mocna kawa i herbata, gorące potrawy i napoje. 

Bibliografia: 

1. Budlewski T., Franek E., Diagnostyka obrazowa chorób tarczycy, Choroby Serca i Naczyń 2009, tom 6, nr 1, 37-41. 
2. Łącka K., Czyżyk A., Leczenie nadczynności tarczycy, Farmacja współczesna 2008, 1: 69-78. 
3. Maj J., Jankowska-Konsur A., Gruber A., Kurek M., Tupikowska M., Zmiany skórne w endokrynopatiach, Family Medicine & Primary Care Review 2013, 15, 3: 458-461.