Osobowość unikająca (APVD) – objawy, przyczyny, leczenie

Osobowość unikająca (AVPD) to trwały wzorzec zachowań związany z zahamowaniem społecznym, poczuciem nieadekwatności i wrażliwością na odrzucenie, który powoduje problemy w sytuacjach zawodowych i związkach.

Czym jest osobowość unikająca?

Osobowość unikająca to zaburzenie charakteryzujące się ekstremalną nieśmiałością i wrażliwością na krytykę ze strony innych. Osobowość unikająca jest zaburzeniem z grupy C, czyli takim, które obejmuje lękowe zaburzenia osobowości.

AVPD często wiąże się z innymi schorzeniami psychicznymi, takimi jak zaburzenia lękowe, w szczególności zespół lęku społecznego. Osoby z tym zaburzeniem wykazują wzorzec unikania ze względu na strach przed odrzuceniem lub dezaprobatą, które odczuwają jako niezwykle bolesne. Choroba dotyka około 2,5 proc. populacji, z mniej więcej taką samą liczbą mężczyzn i kobiet.

Osobowość unikająca – objawy i diagnoza

Osobowość unikająca charakteryzuje się trzema głównymi objawami:

• Zahamowaniem społecznym;
• Poczuciem nieadekwatności, niedorastania do oczekiwań;
• Wrażliwością na krytykę lub odrzucenie.

Aby otrzymać diagnozę, chory musi doświadczyć tych objawów przed osiągnięciem wczesnej dorosłości. Muszą również wystąpić co najmniej cztery z innych objawów osobowości unikającej:

• Unikanie w pracy czynności wymagających kontaktu międzyludzkiego ze względu na strach przed krytyką lub odrzuceniem;
• Niechęć do interakcji z innymi, jeśli nie chory nie ma pewności, że otrzyma pozytywną odpowiedź;
• Lęk przed intymnymi związkami z powodu wstydu;
• Zaabsorbowanie krytyką w sytuacjach społecznych;
• Poczucie nieadekwatności i zahamowań w nowych sytuacjach społecznych;
• Postrzeganie siebie jako nieudolnego, nieatrakcyjnego i gorszego;
• Niechęć do podejmowania ryzyka lub angażowania się w czynności, które mogą wywołać zakłopotanie.

Diagnoza wymaga oceny psychologicznej wykonanej przez specjalistę zdrowia psychicznego.

Przyczyny osobowości unikającej

Naukowcy nie do końca rozumieją, co powoduje tego rodzaju zaburzenie osobowości, ale uważają, że jest to połączenie czynników genetycznych i środowiskowych.

Doświadczenia wczesnego dzieciństwa mogą być powiązane z rozwojem AVPD. Badania sugerują, że dzieci, które postrzegają swoich opiekunów jako pozbawionych czułości i/lub doświadczają odrzucenia przez nich, mogą być narażone na większe ryzyko rozwoju osobowości unikającej. Podobnie jest z dziećmi, które doświadczają znęcania się i zaniedbywania ze strony opiekunów.

Około 2,5 proc. populacji może kwalifikować się do diagnozy osobowości unikającej. Jest to choroba przewlekła, która w równym stopniu dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Zaburzenie może rozwinąć się w dzieciństwie, a objawy wykryto u dzieci w wieku od 2 lat. Jednak, podobnie jak inne zaburzenia osobowości, osobowość unikająca jest zazwyczaj diagnozowana tylko u dorosłych.

Osobowość unikająca a zespół lęku społecznego

Niektórzy specjaliści są zdania, że osobowość unikająca występuje tylko w połączeniu zespołem lęku społecznego. Jednak nowsze badania wykazały, że istnieje znaczny odsetek osób z AVPD, które nie spełniają kryteriów zespołu lęku społecznego.

Czasami może być trudno rozróżnić, czy dana osoba ma fobię społeczną, zaburzenie osobowości unikającej lub oba stany. Zazwyczaj osoba z osobowością unikającą doświadcza lęku i unikania we wszystkich dziedzinach życia, podczas gdy osoba z lękiem społecznym może mieć lęki specyficzne tylko dla pewnych sytuacji, takich jak wystąpienia publiczne lub występy.

Oprócz zespołu lęku społecznego, osoby z osobowością unikającą mogą mieć współwystępujące zaburzenia, w tym depresję, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne lub inne zaburzenia lękowe. Osoby z AVPD są również narażone na zwiększone ryzyko nadużywania substancji lub zachowania samobójcze.

Osobowość unikająca – leczenie

Osoby z osobowością unikającą mogą szukać leczenia, ponieważ chcą budować silniejsze relacje i zmniejszyć ilość stresu, którego doświadczają w miejscu publicznym lub w pracy. Leczenie dowolnego zaburzenia osobowości może być trudne, ponieważ wiele objawów występuje u danej osoby od wielu lat.

Psychoterapia jest głównym sposobem leczenia osobowości unikającej. Psychoterapia może obejmować terapię poznawczo-behawioralną, która koncentruje się na zmniejszaniu negatywnych wzorców myślowych i budowaniu umiejętności społecznych. Czasami terapia grupowa jest stosowana, aby pomóc osobom z podobnymi wyzwaniami i stworzyć bezpieczną przestrzeń do budowania trwałych relacji. Terapia rodzinna może również okazać się przydatna, ponieważ członkowie rodziny rozumieją stan i mogą zapewnić wspierające środowisko, które promuje podejmowanie zdrowego ryzyka.

Leki na osobowość unikającą

Istnieje niewiele badań wykazujących skuteczność leków w leczeniu osobowości unikającej. Czasami w leczeniu objawów osobowości unikającej lub objawów współwystępujących zaburzeń można stosować leki. Leczenie zazwyczaj obejmuje leki przeciwdepresyjne (tj. selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny) i leki przeciwlękowe.

Pomoc w przypadku osobowości unikającej – terapia

Jeśli zmagasz się z wymienionymi wyżej objawami i myślisz, że możesz mieć zaburzenie osobowości unikającej, ważne jest, aby się nie zniechęcać. Dostępna jest pomoc, a pierwszym krokiem jest skontaktowanie się z psychologiem, który może przeprowadzić fachową diagnozę. Terapia w bezpiecznym środowisku może pomóc zbadać intensywny niepokój, którego doświadczasz w sytuacjach społecznych i strach przed odrzuceniem lub krytyką.

Bibliografia:

1. Anxious [avoidant personality disorder]in ICD-10: Diagnostic Criteria;
2. Gary Gilles M.A.; Paula Ford-Martin M.A. (2003). „Avoidant personality disorder”. Healthline Networks;
3. Sanderson, William C.; Wetzler, Scott; Beck, Aaron T.; Betz, Frank (February 1994). „Prevalence of personality disorders among patients with anxiety disorders”. Psychiatry Research. 51(2): 167–174;
4. Kantor, M. (1993, revised 2003). Distancing: A Guide to Avoidance and Avoidant Personality Disorder. Westport, Conn: Praeger Publishers;
5. Weinbrecht Anna, Schulze Lars, Boettcher Johanna, Renneberg Babette (2016). „Avoidant Personality Disorder: a Current Review”. Current Psychiatry Reports. 18(3): 29.