Fobia społeczna – jak sobie z nią radzić i czy można ją pokonać?

Fobia społeczna przez wiele osób jest niesłusznie utożsamiana z wrodzoną nieśmiałością, introwertycznością. Zachowania z nią związane tłumaczy się cechami charakteru danej osoby, nie dostrzegając innych ich przyczyn. Fobia społeczna jest natomiast bardzo poważnym zaburzeniem nerwicowym, które wielu osobom utrudnia normalne funkcjonowanie w mniejszych lub większych grupach społecznych.

Fobia społeczna nie dotyczy wyłącznie jednej grupy społecznej. Można uznać ją za pewien znak naszych czasów, który prowadzi do pogorszenia życia i obniżenia jego jakości. Jedynym skutecznym narzędziem leczenia jest psychoterapia, niejednokrotnie w połączeniu z farmakologią.

Co to jest fobia społeczna?

Fobia społeczna, inaczej określana jako socjofobia, nerwica społeczna, fobia socjalna, to rodzaj schorzenia lękowego zaliczanego do zaburzeń nerwicowych. Współcześnie na fobię społeczną cierpi około 9% populacji, a pierwsze objawy zaburzenia pojawiają się mniej więcej około 20–30 roku życia.

Fobia społeczna często bywa określa lękiem społecznym lub towarzyskim. Traktuje się ją jako typową, choć nieco wzmożoną nieśmiałość i w związku z tym niejednokrotnie lekceważy. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że stres i lęk, które łączą się z fobią społeczną, prowadzą do znaczącego pogorszenia życia, nieustannego napięcia związanego z udziałem w wydarzeniach o charakterze społecznym.

Fobię społeczną można podzielić na dwa typy:

• uogólnioną – lęk dotyczy właściwie wszystkich sytuacji społecznych z wyjątkiem tych, w których uczestniczy jedynie najbliższa rodzina i przyjaciele (choć i takie mogą wywoływać lęk);
• nieuogólnioną – lęk dotyczy wybranego typu wydarzeń lub sytuacji społecznych, np. może być on związany wyłącznie z sytuacją publicznego przemawiania.

Fobia społeczna – przyczyny

Fobia społeczna rozwija się wraz z kształtowaniem osobowości. Niesłuszne jest jednak ujmowanie jej wyłącznie w kategoriach wrodzonej nieśmiałości. Przyczyny fobii społecznej (podobnie zresztą jak jej objawy i skutki) są często znacznie poważniejsze.

Przyczyną fobii społecznej może być m.in. doświadczenie odrzucenia przez grupę, braku poczucia wspólnoty, wykluczenia poza obręb określonego środowiska. Lęk przed kompromitacją i ponownym odrzuceniem jest bardzo często występującą przyczyną fobii społecznej. Z tym problemem łączy się niejednokrotnie poczucie niskiej samooceny, autokrytyka, niezdrowy perfekcjonizm. Ważnym elementem przyczyniającym się do rozwoju fobii społecznej jest również dysmorfofobia, czyli przekonanie o nieatrakcyjnym wyglądzie i nieprawidłowej budowie ciała.

Kolejną przyczyną fobii społecznej jest traumatyczne doświadczenie z przeszłości, niekoniecznie związane z odrzuceniem społecznym. Na rozwój lęku społecznego mają wpływ:

• molestowanie seksualne,
• doświadczenia wojenne,
• przemoc w rodzinie,
• gwałt,
• sytuacja zagrożenia życia.

Objawy fobii społecznej mogą pojawić się również u osób, które w swojej rodzinie mają historię podobnych zaburzeń. Badania dowodzą, że na rozwój tego typu lęku mogą mieć wpływ predyspozycje genetyczne. Przyczyną rozwoju tego zaburzenia może być również zbyt niski poziom dopaminy w organizmie.

Fobia społeczna – objawy

Fobia społeczna właśnie ze względu na swoje objawy często bywa mylona z nieśmiałością. Błędnej interpretacji objawów sprzyja również młody wiek, w którym zaczynają się one ujawniać. Otoczenie może uznać je za przejaw młodzieńczego stresu, nieśmiałości, braku gotowości do swobodnego poruszania się w sytuacjach społecznych. Uważna obserwacja osoby cierpiącej na fobię społeczną pozwala jednak właściwie interpretować objawy. Uwagę powinno zwracać:

• zawstydzenie nieproporcjonalne do podejmowanego działania lub rozmowy,
• strach towarzyszący społecznym działaniom osoby,
• unikanie kontaktów społecznych, towarzyszący im ogromny stres,
• problemy w kontaktach społecznych i zawodowych,
• objawy somatyczne towarzyszące spotkaniom społecznym (a nawet wyłącznie myślom lub rozmowom o nich).

Somatyczne objawy fobii społecznej to najczęściej:

• przyspieszone tętno i puls,
• zaczerwienienie na twarzy,
• wzmożona potliwość,
• drżenie dłoni, a także innych części ciała,
• mdłości,
• duszności,
• zawroty głowy,
• szumy w uszach,
• zaburzenia mowy, jąkanie,
• silna potrzeba skorzystania z toalety.

Leczenie fobii społecznej – terapie

Fobia społeczna może w prostej linii prowadzić do pojawienia się lub rozwoju innych zaburzeń: depresji, alkoholizmu, bulimii, anoreksji, dysmorfofobii, dwubiegunowego zaburzenia afektywnego. Z tego też powodu, jak również ze względu na samą fobię, konieczne jest leczenie farmakologiczne połączone z oddziaływaniem psychoterapeutycznym.

Psychoterapia w leczeniu fobii społecznej

Najlepsze efekty terapeutyczne w leczeniu fobii społecznej przynosi psychoterapia poznawczo-behawioralna. Treningi umiejętności społecznych czy psychoedukacja modyfikują niewłaściwe procesy myślowe i towarzyszące im zachowania społeczne na dłuższy czas. Jeśli zostały zdiagnozowane zaburzenia lekowe o charakterze fobii społecznej, może być stosowana psychoterapia psychodynamiczna, a w przypadku  dzieci i młodzieży wskazaniem w leczeniu zaburzeń społecznych jest psychoterapia rodzinna.

W terapii osób z zespołem leku społecznego zastosowanie znalazły także:

Terapia Akceptacji i Zaangażowania (ACT) – wykorzystuje ona techniki nauki akceptacji doświadczeń i modelowanie myśli tak, by były one neutralne.
Terapia poznawcza oparta na uważności (Mindfulness-based cognitive therapy (MBCT) – program wykorzystuje m.in. medytację i skupianie się na chwili obecnej jako sposób obniżania napięcia psychicznego i zmiany mechanizmów myślowych.

W ostatnim czasie możliwa jest także terapia fobii społecznej wykorzystująca internet. Internetową terapia poznawczo-behawioralna (ICBT) może być prowadzona za pośrednictwem różnych komunikatorów internetowych.

Leczenie fobii społecznej – farmakologia

Leczenie fobii społecznej bardzo często wymaga włączenia leczenia farmakologicznego. Chodzi tutaj przede wszystkim o podawanie pacjentowi antydepresantów:

• moklobemidu,
• buspironu,
• opipramolu,
• klomipraminy.

Ważnym elementem kuracji farmakologicznej są leki z grupy SSRI oraz benzodiazepin. Wszystkie wymienione leki nie powinny być jednak przyjmowane dłużej niż przez kilkanaście miesięcy pod kontrolą specjalisty.