Ostre zapalenie trzustki – jak leczyć pojawiający się silny stan zapalny?

Ostre zapalenie trzustki (OZT) jest spowodowane przedwczesną aktywacją enzymów wytwarzanych przez ten narząd. Substancje te biorą udział w procesie trawienia pokarmów. W przypadku przedwczesnej aktywacji enzymów dochodzi do samostrawienia narządu i okolicznych tkanek. Ostre zapalenie trzustki wywołuje gwałtowną i silną reakcję zapalną organizmu. Jest to poważny stan, który najczęściej objawia się wystąpieniem silnego bólu w nadbrzuszu, nudności i wymiotów oraz gorączki.

Czym jest ostre zapalenie trzustki?

Ostre zapalenie trzustki jest chorobą, w której przebiegu dochodzi do lokalnego uszkodzenia tkanek trzustki przez przedwcześnie aktywowane enzymy trawienne wytwarzane w tym organie. Zmianom w obrębie trzustki towarzyszy silna, często uogólniona (obejmująca cały organizm) reakcja zapalna.

Ta choroba trzustki najczęściej dotyka osoby:

• po 70. roku życia,
• z otyłością,
• spożywające duże dawki alkoholu,
• palące papierosy.

Ostre zapalenie trzustki jest chorobą wyleczalną – w zdecydowanej większości przypadków w wyniku odpowiedniego leczenia udaje się opanować stan zapalny zanim dojdzie do groźnych dla życia komplikacji. Śmiertelność u pacjentów z rozpoznanym schorzeniem wynosi średnio 1-2 proc., jest jednak znacznie wyższe w przypadku ciężkich postaci zapalenia.

Ostre zapalenie trzustki – przyczyny

Przyczyny ostrego zapalenia trzustki mogą być różne, jednak najczęstsze z nich to wypicie dużej ilości alkoholu lub powikłanie kamicy pęcherzyka żółciowego (łącznie stanowią przyczynę ok. 80% przypadków OZT).

Inne, znacznie rzadsze przyczyny ostrego zapalenia trzustki to:

• hiperlipidemia,
• reakcja na wybrane leki,
• wady wrodzone narządu,
• urazy brzucha,
• mutacje genetyczne,
• powikłanie zabiegów w rejonie jamy brzusznej.

Jeżeli nie udaje się ustalić czynnika, który wywołał chorobę, wówczas mówi się o idiopatycznym zapaleniu trzustki.

Czynnikiem odpowiedzialnym za wystąpienie gwałtownej reakcji zapalnej mogą być również wszystkie substancje, które działają niszcząco na narząd lub prowadzą do wystąpienia utrudnień w wydzielaniu enzymów trawiennych.

Objawy ostrego zapalenia trzustki

Najczęściej pierwszym objawem ostrego zapalenia trzustki jest silny ból, który pojawia się nagle i lokalizuje się w górnej części brzucha (czyli tam, gdzie leży trzustka). Ból trzustki czasem może promieniować w okolice pleców.

Poza dolegliwościami bólowymi u pacjentów obserwuje się również inne objawy ostrego zapalenia trzustki:

• uporczywe nudności i wymioty,
• gorączkę,
• przyspieszona akcja serca (tachykardia) oraz obniżenie ciśnienia tętniczego pojawiające się jako skutek odwodnienia hipowolemicznego,
• żółtaczka,
• zmiany na skórze, np. zaczerwienienie bądź sinice,
• osłabienie,
• przyjmowanie obronnej pozycję podczas badania – silne napinanie mięśnie brzucha.

Przy gwałtownie przebiegającym ostrym zapaleniu trzustki występuje czasem bardzo groźny wstrząs. Jest to stan zagrożenia życia, który wiąże się z niewydolnością krążenia skutkującą niedostatecznym zaopatrzeniem komórek organizmu w tlen.

Wystąpienie objawów tej choroby trzustki często poprzedzone jest tzw. błędem dietetycznym (weselnym), który polega na spożyciu znacznej ilości pokarmu (szczególnie tłustego) w połączeniu z alkoholem.

Jeśli pojawią się wyżej wymienione objawy ostrego zapalenia trzustki, osoba, u której istnieje ryzyko wystąpienia OZT, powinna powstrzymać się od spożywania pokarmów i picia alkoholu. Dozwolone jest natomiast picie wody.

Ostre zapalenie trzustki – rozpoznanie

Wiele z symptomów ostrego zapalenia trzustki może stanowić objawy innych chorób (w tym raka trzustki, kamicy żółciowej, chorób wątroby), dlatego oprócz dokładnego wywiadu medycznego rozpoznanie schorzenia wymaga również przeprowadzenia kilku testów.

Jakie badania wykonywane są w celu oceny pracy trzustki i diagnostyki ostrego zapalenia tego narządu?

• oznaczenie aktywności alfa-amylazy we krwi i w moczu (przyjmuje się, że trzykrotne przekroczenie górnej granicy normy świadczy o ostrym zapaleniu trzustki),
• oznaczenie aktywności lipazy we krwi,
• testy obrazowe, takie jak tomografia komputerowa i badanie ultrasonograficzne (dzięki nim lekarz może zbadać trzustkę m.in. pod kątem oceny nasilenia zmian w tkankach narządu oraz występowania kamicy żółciowej jako przyczyny zapalenia).

Leczenie ostrego zapalenia trzustki

Leczenie ostrego zapalenia trzustki polega na intensywnym, dożylnym nawodnieniu chorego oraz wyrównaniu zaburzeń elektrolitowych. Dodatkowo pacjenci, aby uśmierzyć ból trzustki, przyjmują leki przeciwbólowe (niesteroidowe leki przeciwzapalne, czasami również silniejsze środki opioidowe – w zależności od skuteczności łagodniejszej terapii przeciwbólowej).

Równie istotnym elementem leczenia ostrego zapalenia trzustki jest dieta. Wprowadza się ją po głodówce i polega na przyjmowaniu pokarmów ubogotłuszczowych w celu uniknięcia obciążenia narządu. Chorzy zaczynają jeść po ustąpieniu bólu brzucha i dolegliwości takich jak nudności czy wymioty. W ciężkich przypadkach OZT stosuje się żywienie dojelitowe (przez specjalny zgłębnik) lub pozajelitowe (gdy wykluczona jest możliwość żywienia drogą przewodu pokarmowego).

Antybiotykoterapia stosowana jest wyłącznie w przypadkach, w których doszło do zakażenia. Ma na celu m.in. zapobieganie powikłaniom w postaci zapalenia otrzewnej. Leczenie zabiegowe jest wykonywane w przypadku niedrożności dróg żółciowych lub wystąpienia rozległej martwicy.

Rokowania przy ostrym zapaleniu trzustki

Rokowania w przypadku wystąpienia ostrego zapalenia trzustki są zależne od postaci choroby. Wyróżnia się trzy rodzaje OZT: łagodną, umiarkowana oraz ciężką. W pierwszej nie występują zaburzenia funkcji innych narządów. W drugiej są obecne i trwają poniżej 48 godzin, natomiast w trzeciej są obecne powyżej tego czasu.

Ostre zapalenie trzustki jest wyleczalne. Największą śmiertelność obserwuje się w przypadku ciężkiej postaci choroby – wynosi ona 10%. Większość chorych wraca jednak do pełni zdrowia. Substytucja insuliny i enzymów trzustkowych jest wymagana u niewielkiej liczby pacjentów.

Osoby, które przeszły ciężki atak OZT, powinny być objęte opieką lekarską mającą na celu monitorowanie funkcji wydzielniczej narządu. Epizody choroby mogą prowadzić do rozwoju przewlekłego zapalenia trzustki, które wiąże się z ryzykiem trwałego upośledzenia procesów trawienia pokarmów i występowaniem objawów w postaci m.in. biegunek tłuszczowych, nudności i wymiotów.

Życie po ostrym zapaleniu trzustki

Chorzy po wyjściu ze szpitala powinni przestrzegać tzw. diety trzustkowej, która polega na unikaniu spożywania tłustych pokarmów i bezwzględnym zakazie picia alkoholu. Jeżeli został określony czynnik, który wywołał OZT, należy go unikać. U osób z kamicą pęcherzyka żółciowego, która wywołała atak, istnieje wskazanie do wykonania cholecystektomii (operacyjne usunięcie pęcherzyka). U niektórych pacjentów stosuje się substytucję enzymów trzustkowych.