Zdrowa trzustka – profilaktyka zmniejszy ryzyko zachorowania

Zdrowa trzustka pełni w organizmie istotne funkcje: wytwarza enzymy wspomagające trawienie oraz hormony regulujące wykorzystanie glukozy przez komórki. Niestety gruczoł ten jest narażony na wiele chorób, w tym zapalenie oraz rak trzustki. Sprawdź, co jeść, a czego unikać. Profilaktyka sprawi, że ryzyko zachorowania na wspomniane schorzenia będzie mniejsze.

Jakie funkcje pełni trzustka?

Trzustka to podłużny gruczoł, który leży w nadbrzuszu, za żołądkiem. Jeden koniec trzustki otoczony jest przez dwunastnicę, natomiast drugi styka się ze śledzioną. Trzustka jest gruczołem dokrewnym i trawiennym. Narząd ten wydziela enzymy proteolityczne w postaci proenzymów (trypsynogen, chymotrypsynogen) oraz amylazę. Wysepki Langerhansa znajdujące się w miąższu trzustki produkują substancje dokrewne: glukagon, insulinę, somatostatynę oraz polipeptyd trzustkowy. Hormony trzustkowe regulują gospodarkę węglowodanową organizmu. 

Wpływ diety na ryzyko rozwoju chorób trzustki

Dieta pełni istotną rolę w terapii chorób trzustki. Odpowiednio skomponowane menu ma też działanie profilaktyczne, chroniące przed zachorowaniem na schorzenia trzustki, takie jak ostre i przewlekłe zapalenie trzustki oraz rak narządu. 

Ostre i przewlekłe zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki (OZT) to ostry stan zapalny gruczołu pojawiający się w wyniku przedwczesnej aktywacji proenzymów trzustkowych i samostrawienia trzustki. Objawy ostrego zapalenia trzustki to: 

• nagły, bardzo silny ból w nadbrzuszu promieniujący do pleców, 
• nudności i wymioty, 
• gorączka, 
• bolesność przy dotyku nadbrzusza, 
• tachykardia, 
• żółtaczka. 

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to długotrwały stan zapalny prowadzący do zaniku, zwłóknienia i poszerzenia przewodów trzustkowych. Uszkodzenie narządu powoduje upośledzenie funkcji zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczej narządu. Objawy przewlekłego zapalenia trzustki to: 

• okresowy lub stały ból w nadbrzuszu, nasilający się po zjedzeniu posiłku; przez dolegliwości bólowe chorzy ograniczają spożycie posiłków, co prowadzi do niedożywienia, 
• wzdęcia, 
• nudności i wymioty, 
• biegunki tłuszczowe, 
• nieprawidłowa tolerancja glukozy lub cukrzyca, 
• okresowo nawracająca żółtaczka. 

Rodzaje stopni ciężkości ostrego zapalenia trzustki

Najczęstszą przyczyną ostrego i przewlekłego zapalenia trzustki jest alkohol. Wpływ mają również czynniki dietetyczne. W badaniach zaobserwowano, że osoby z alkoholowym przewlekłym zapaleniem trzustki w przeszłości spożywały znacznie większe ilości tłuszczów, węglowodanów i białka zwierzęcego w porównaniu do osób zdrowych. 

Nowotwory trzustki

Rak trzustki, a dokładniej gruczołowy rak przewodów trzustkowych to nowotwór złośliwy wywodzący się z komórek nabłonkowych. Objawy raka trzustki obejmują: 

• ból brzucha, 
• nudności, 
• brak apetytu, 
• utratę masy ciała, 
• żółtaczkę. 

Na rozwój nowotworów trzustki mają wpływ czynniki genetyczne i środowiskowe. Do tych drugich zalicza się: 

• przewlekłe zapalenie trzustki, 
• cukrzycę, 
• palenie papierosów, 
• otyłość – nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko zachorowania na raka trzustki aż o 20-50%. 

Jadłospis obfitujący w czerwone mięso, a w szczególności to poddane obróbce w wysokiej temperaturze również przyczynia się do wzrostu ryzyka nowotworu trzustki. Ochronnie może działać z kolei spożywanie pełnoziarnistych produktów zbożowych, produktów bogatych w błonnik oraz warzyw i owoców.

Dieta na zdrową trzustkę

Często słyszy się, żeby zadbać dietą o zdrową wątrobę, serce czy skórę, jednakże mało uwagi poświęca się trzustce. Jakie dietetyczne kroki powinnaś podjąć, aby wesprzeć pracę trzustki? 

1. Ogranicz spożycie alkoholu. Czynnikiem ryzyka rozwoju PZT jest spożywanie ponad 20 g czystego etanolu na dobę. Szanse na zachorowania rosną wraz ze zwiększoną dawką alkoholu (zwiększenie 2-krotnie dawki alkoholu powoduje 4krotny wzrost zachorowań, zwiększenie dawki 3-krotnie prowadzi do wzrostu zachorowań u 9-krotnie większej liczby osób). Co ważne, nawet niewielkie ilości alkoholu spożywane regularnie mogą przyczynić się do powstania nieodwracalnych zmian w trzustce. 
2. Wprowadź dietę o niskiej zawartości cholesterolu. Jedną z przyczyn rozwoju ostrego zapalenia trzustki są kamienie żółciowe zbudowane z cholesterolu. Aby zmniejszyć ryzyko rozwoju kamicy żółciowej, stosuj dietę bogatą w produkty pełnoziarniste, świeże warzywa i owoce oraz ryby morskie. Unikaj natomiast tłustych, smażonych potraw, konserw mięsnych i podrobów. 
3. Zadbaj o codzienną aktywność fizyczną i utrzymanie prawidłowej masy ciała. Osoby z nadwagą i otyłością są bardziej narażone na rozwój kamicy żółciowej. Zmniejszenie masy ciała oraz wprowadzenie ćwiczeń może zapobiec tworzeniu się kamieni żółciowych. 
4. Rzuć palenie. Palenie tytoniu zwiększa postęp choroby oraz ryzyko raka trzustki. 

Produkty, które „lubi” trzustka

Dobrze zbilansowana dieta oparta o założenia Piramidy Żywienia, korzystnie wpływa na pracę trzustki. Osobom zdrowym zalecane są pełnoziarniste pieczywo, razowe makarony i grube kasze. W codziennym menu zaplanuj kilka porcji warzyw, m.in. szpinaku, brokułów czy roślin strączkowych. Mięso czerwone zastąp drobiem i rybami, a w ramach przekąsek nie jedz słodyczy, lecz orzechy i nasiona. 

Czego unikać w diecie trzustkowej?

Oprócz wspomnianych już tłustych potraw, w diecie na zdrową trzustkę warto zrezygnować z wysokoprzetworzonych produktów, słodzonych napojów oraz ograniczyć słodkie przekąski. Zamiast smażyć, lepiej jest przygotowywać potrawy gotowane, duszone i pieczone. 

Bibliografia: 

1. Hidalgo M, Rak trzustki, New England Journey of Medicine 2010, 362: 1605-1617. 
2. Rogowska A, Ostre zapalenie trzustki, Postępy Nauk Medycznych 2014, t. XXVII, nr 1. 
3. Youngyo K, The association between red, processed and white meat consumption and risk of pancreatic cancer: a meta-analysis of prospective cohort studies,  Cancer Causes & Control 2023, 34, pages 569–581.