Otępienie – czym jest? Przyczyny i objawy chorób otępiennych

Otępienie zwykle obserwuje się u ludzi starszych, ponieważ jest to schorzenie postępujące zazwyczaj wraz z wiekiem. Zmiany neurologiczne doprowadzają z reguły do upośledzenia funkcji intelektualnych.

Otępienie to szerokie pojęcie, obejmujące m.in. chorobę Alzheimera, otępienie z ciałami Lewy’ego, czołowo-skroniowe czy też naczyniopochodne. Otępienie starcze związane jest z postępującymi zmianami w strukturze ośrodkowego układu nerwowego. Dokładny mechanizm tego procesu zależy od choroby, w którym otępienie występuje.

Rodzaje otępień

Cierpiący na otępienie stopniowo doświadczają pogorszenia funkcji pamięci, spowolnienia myślenia oraz zaburzenia zachowania. Otępienie w młodym wieku zazwyczaj jest skutkiem wady genetycznej. Objawy np. choroby Alzheimera mogą pojawić się już u ludzi 30-letnich, a schorzenie ma znacznie cięższy przebieg niż w przypadku zachorowania po 60. roku życia. Otępienie dziedziczone jest w sposób autosomalny dominujący i odpowiedzialne są za niego geny APP, PSEN 1 i PSEN 2.

Wyróżnia się kilka rodzajów otępień. Otępienie naczyniopochodne związane jest z zaburzeniami w układzie naczyniowym mózgu. Do najczęstszych przyczyn zalicza się zawały korowe, krwotoki podpajęczynówkowe oraz śródmózgowe. W wyniku niedokrwienia określonej części mózgu dochodzi do niedotlenienia tkanki nerwowej. Objawy występujące w tym rodzaju otępienia są typowe dla całej grupy chorób otępiennych: zaburzenia pamięci, choroby afektywne, zmiany osobowości oraz upośledzenia funkcji wykonawczych.

Otępienie czołowo-skroniowe przebiega wraz z zanikiem tkanki nerwowej w okolicy płatów czołowych i części płatów skroniowych. W obrębie tego rodzaju otępienia opisuje się występowanie wariantu behawioralnego, semantycznego oraz afazji. Patomechanizmem otępienia czołowo-skroniowego jest proces zaniku, czyli neurodegeneracji komórek nerwowych, prawdopodobnie na skutek gromadzenia się w ich wnętrzu nieprawidłowo zbudowanego białka.

Inną z możliwych przyczyn pojawienia się otępienia jest choroba alkoholowa. Otępienie alkoholowe występuje u osób, które długotrwałe przyjmują duże ilości alkoholu. Objawy przypominają typowe otępienie, jednak może do nich dołączyć agresja czy nadpobudliwość.

Typowe etapy otępienia

Otępienie starcze można opisać w kilku etapach. Dotykają one przede wszystkim osób starszych. Pierwszym z nich jest powolne zapominanie o drobnych rzeczach. Mogą to być terminy spotkania, nazwy ulic, składnik pieczonego przez lata ciasta czy imiona sąsiadów mieszkających za ścianą od 30 lat. Chory zaczyna zauważać także problemy z liczeniem, a konwersacje z bliskimi stają się dla niego bardzo trudne. Na pierwszym etapie choroby obserwuje się również zmienność nastrojów. Nawet niewiele znaczące zdarzenia mogą wywołać u chorego silne emocje – złość, a nawet agresję, które z minuty na minutę mogą przerodzić się w euforię. Dominująca jest tendencja do wycofania społecznego, podczas którego dotknięty otępieniem izoluje się od otoczenia, zamyka w sobie i unika spotkań towarzyskich.

Na drugim etapie choroby problemy z pamięcią znacznie się nasilają. Chory może mieć trudności w przypominaniu sobie o wydarzeniach z mijającego dnia. Nierzadko ma całkiem dobrą pamięć wydarzeń z przeszłości, jednak miewa problemy z umiejscowieniem ich na osi czasu. Zachowanie chorego na tym etapie otępienia staje się trudne do przewidzenia. W osobie chorej narastają silne lęki, miewa manie prześladowcze i tworzy teorie spiskowe. Reaguje niewspółmiernie do sytuacji, w której się znalazł. Jego mowa staje się dużo uboższa, a chory nie jest w stanie dokończyć rozpoczętej myśli. Ruch, wcześniej niezaburzony, ulega znacznemu pogorszeniu. W wyniku upośledzenia koordynacji ruchów pojawiają się kłopoty nie tylko z poruszaniem się, ale też wykonywaniem najprostszych codziennych czynności, np. z jedzeniem, czesaniem się i myciem. Ponadto ruch staje się powolniejszy i niepewny. Występują również problemy z podejmowaniem decyzji, nawet tych błahych, takich jak wybór masła czy koloru spodni.

Ostatnia faza choroby ma bardzo dynamiczny i burzliwy przebieg. Chory na tym etapie przestaje pamiętać nawet najbliższych członków rodziny. Mowa staje się niewyraźna, przez co chory zaprzestaje komunikacji z innymi ludźmi. Często powtarza tylko te same frazy czy sekwencje słów. Przestaje się poruszać, gdyż ruch sprawia mu ogromny problem. Nie potrafi zapanować nawet nad własnymi odruchami fizjologicznymi. W związku z tym chory przez większą część dnia siedzi lub leży w łóżku, przez co dochodzi do pojawienia się odleżyn i infekcji dróg oddechowych.