Alkaptonuria – przyczyny i objawy choroby. Na czym polega mechanizm schorzenia?

Alkaptonuria to choroba, w której organizm nie jest w stanie rozkładać dwóch rodzajów aminokwasów – tyrozyny i fenyloalaniny. W organizmie zaczyna się gromadzić produkt ich przemiany, kwas homogenetyzynowy.

Alkaptonuria należy do chorób metabolicznych związanych z zaburzeniem rozkładania fenyloalaniny i tyrozyny. Kwas homogenetyzynowy (produkt ich przemiany) gromadzi się w wielu miejscach ludzkiego ciała, m.in. stawach, na skórze, nerkach lub mięśniu sercowym. Objawy alkaptonurii zależą od miejsca gromadzenia się produktu przemiany aminokwasów.

Przyczyny alkaptonurii

Alkaptonuria należy do rzadkich (częstość – 1:300000) schorzeń uwarunkowanych genetycznie. Przyczyną alkaptonurii jest niedobór enzymu – oksydazy kwasu homogenetyzynowego (HGO), biorącego udział w rozkładzie w organizmie aminokwasów: fenyloalaniny i tyrozyny. Za niedobór odpowiedzialna jest mutacja genetyczna, dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że prawdopodobieństwo odziedziczenia tej choroby uzależnione jest od otrzymania po jednej kopii wadliwego genu od matki i ojca.

Pierwsze objawy alkaptonurii

Pierwsze objawy alkaptonurii obserwuje się we wczesnym dzieciństwie. Mocz dzieci chorych na alkaptonurię zmienia barwę ze słomkowej na prawie czarną. W związku z tym zabarwieniu ulegają pieluszki i bielizna malucha. Ma to związek z alkalicznym pH moczu. To jedyne tak charakterystyczne symptomy tej choroby w wieku dziecięcym. Pełna manifestacja choroby ma miejsce najczęściej dopiero w 4 dekadzie życia. Dotyczy zmian skórnych. Na powierzchni naskórka zaczynają tworzyć się przebarwienia, szczególnie na czole, pod pachami, na czubku nosa, na policzkach, a nawet w miejscach intymnych oraz ponad stawami. Przebarwienia dotykają również narządu wzroku. Pojawiają się na tarczkach powiekowych, co może prześwitywać przez skórę. Dochodzi również do zgrubienia chrząstek małżowin usznych, czemu towarzyszy ciemne zabarwienie. Nawet pot i woskowina uszna mogą być zabarwione na brązowo lub czarno. Podobnie jak paznokcie u rąk i nóg.

Innym objawem może być artropatia ochronozowa, mówiąc bardziej precyzyjnie, zmiany zwyrodnieniowe w obrębie dużych stawów (kolanowego, biodrowego lub ramiennego). Chory często odczuwa silny ból stawów, co znacznie ogranicza jego mobilność. Chorzy na alkaptonurię miewają również problemy z poranną sztywnością oraz bólem w okolicy krzyżowo-lędźwiowej. Jest to rezultat zniszczenia dysków oraz procesu zwapnienia kręgów. U mężczyzn proces zwapnienia dotyczy dodatkowo gruczołu krokowego. Odkładanie kwasu homogenetyzynowego może mieć miejsce także w błonie bębenkowej, co prowadzi do niedosłuchu, a nawet głuchoty. Poważnymi konsekwencjami alkaptonurii są upośledzenie czynności nerek oraz kamica nerkowa.

Jak rozpoznać alkaptonurię?

Diagnostyka alkaptonurii zakłada przeprowadzenie serii testów enzymatycznych oraz chromatograficznych. Badanie chromatografii gazowej ma na celu wykrycie obecności kwasu homogenetyzynowego w moczu. Zebrany mocz traktuje się niewielką ilością NaOH (mającego pH zasadowe), co określa się mianem próby ciemienia moczu. Innym sposobem są weryfikacje histologiczne. Włókna tkanki łącznej barwi się za pomocą błękitu metylenu (czarny barwnik), co sprawia, że złogi barwnika ochronotycznego są dostrzegalne w chrząstkach, stawach i ścięgnach. Dodatkowo lekarz może zlecić wykonanie badań rentgenowskich kręgosłupa i stawów.

Leczenie alkaptonurii

Skuteczne leczenie alkaptonurii nie jest jeszcze dostępne ludzkości. Lekarze jednak, pragnąc poprawić jakość życia chorego, mogą zalecić mu leczenie objawów tego genetycznego schorzenia. Jedną z możliwości jest podawanie preparatu NTBC, który jest inhibitorem dioksygenazy kwasu 4-hydroksyfenylopirogronowego. Lek ten przyczynia się do zmniejszenia produkcji kwasu homogenetyzynowego. Medyk może ponadto zalecić choremu spożywanie dużych dawek kwasu askorbinowego, czyli popularnej witaminy C, ponieważ ogranicza ona odkładanie się pigmentu ochronozowego w tkankach ciała. Przez pewien czas dużo nadziei pokładano w diecie niskobiałkowej. Miała zahamować proces kwasu homogenetyzynowego. Jednakże długotrwałe badania wykazały, że taka dieta nie przynosi spodziewanych efektów w dłuższej perspektywie. Aby ograniczyć dolegliwości bólowe, chory może przyjmować niesteroidowe leki przeciwzapalne lub wybrać jedną z kilku form fizykoterapii. W bardziej zaawansowanych przypadkach (np. uszkodzenia zastawki mitralnej) potrzebna może okazać się pomoc chirurga, w tym wszczepienie implantów.