Bezpłodność – skąd się bierze, jak ją rozpoznać i jak leczyć?

Bezpłodność definiowana jest jako trwała niezdolność do zajścia w ciążę. To odróżnia bezpłodność od niepłodności – w przypadku niepłodności mówimy o okresowej, a zatem odwracalnej i uleczalnej zdolności do zajścia w ciąży. Istnieje wiele czynników mogących prowadzić do bezpłodności u mężczyzn i kobiet. Niestety – w przypadku bezpłodności nie ma możliwości leczenia, co oznacza, że jedyną szansą na posiadanie potomstwa może być zapłodnienie in vitro lub adopcja. Co powoduje bezpłodność i jak ją rozpoznać?

Czym jest bezpłodność?

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia, bezpłodność to trwała niezdolność do zajścia w ciążę. Oznacza to, że stan ten jest nieodwracalny i nie ma żadnych możliwości leczenia. Bardzo często termin „bezpłodność” stosowany jest zamiennie z określeniem „niepłodność”, jednak jest to duża nieścisłość, gdyż niepłodność a bezpłodność to nie to samo. W przypadku bezpłodności niemożność zajścia w ciąży jest nieodwracalna, z kolei niepłodność to stan uleczalny. Niepłodność diagnozowana jest wówczas, gdy przez co najmniej 12 miesięcy występuje niezdolność do poczęcia dziecka. Niepłodność jest stanem odwracalnym. 

Jak doprowadzić do bezpłodności? W przeciwieństwie do niepłodności, która może pojawić się w konsekwencji niezdrowego stylu życia, bezpłodność nie wynika ze stosowania niewłaściwej diety, braku aktywności fizycznej czy stosowania używek. U podłoża bezpłodności leży wrodzony niedorozwój narządów płciowych, urazy mechaniczne narządów płciowych, rozległe zabiegi operacyjne.

Bezpłodność – objawy i przyczyny u mężczyzn

Przyczyny bezpłodności u mężczyzn są bardzo zróżnicowane. Jedną z nich jest występowanie wrodzonych wad anatomicznych jąder, prącia, a także nasieniowodów. Bezpłodność może być także konsekwencją niewykształcenia męskich narządów rodnych. Do pojawienia się bezpłodności u mężczyzny mogą przyczynić się rozmaite zaburzenia genetyczne. Jednym z nich jest hipoplazja komórek Leydiga, związana z mutacją w genie LHCGR. W przebiegu tego zaburzenia stwierdzany jest niedorozwój komórek Leydiga zlokalizowanych w jądrach i odpowiedzialnych za syntetyzowanie męskich hormonów płciowych oraz wpływających na rozwój cech płciowych.

Hipoplazja komórek Leydiga może współwystępować z takimi zaburzeniami jak:

• rozdwojenie moszny
• spodziectwo, czyli ujście cewki moczowej po brzusznej stronie prącia
• mikropenis

Kolejne zaburzenia genetyczne, w przebiegu których dochodzi do bezpłodności to zespół Klinefeltera, czyli nieprawidłowy kariotyp 47, XXY. Zaburzenie to cechuje się występowaniem dodatkowego chromosomu płciowego X u mężczyzn, co przekłada się na występowanie kobiecej budowy ciała, a także hipogonadyzmu hipogonadotropowego. Poziom testosteronu w organizmie jest na tyle niski, że w okresie dojrzewania nie dochodzi do wykształcenia drugorzędowych cech płciowych, a produkcja plemników nie zachodzi, gdyż w gonadach nie jest stwierdzana spermatogeneza. Bezpłodność towarzyszy także innemu zaburzeniu chromosomalnemu – zespołowi Downa, czyli trisomii 21 pary chromosomów.

Poza wrodzonymi przyczynami bezpłodności u mężczyzn, istnieją przyczyny nabyte. Wśród nich wymienić można mechaniczne uszkodzenie gonad w efekcie np. urazu, wypadku, rozległego zabiegu operacyjnego. Bardzo istotnym czynnikiem mogącym skutkować pojawieniem się bezpłodności są infekcje w obrębie narządów płciowych. W przebiegu zakażenia takimi drobnoustrojami jak chlamydia, Mycoplasma czy Neisseria gonnorhoeae może dojść do zapalenia jąder i powstania w nasieniowodach zrostów.

Bezpłodność może być powikłaniem takich infekcji jak różyczka czy świnka, która rozwija się w okresie dojrzewania płciowego lub dotyczy dorosłych mężczyzn. Wirus świnki może prowadzić do rozwoju zapalenia jąder, co niekiedy skutkuje zanikiem kanalików nasiennych z komórkami plemnikotwórczymi. Bezpłodność jest rzadkim powikłaniem infekcji różyczkowej.

Co powoduje bezpłodność u kobiet?

Brak płodności u kobiet może być spowodowany brakiem lub nieprawidłowym rozwojem narządów płciowych – jajników lub macicy. Możliwe jest wystąpienie bezpłodności w efekcie mechanicznych urazów jajników, ich operacyjnego usunięcia, niedrożności jajowodów rozwijającej się np. w konsekwencji zapalenia narządów miednicy mniejszej. Czy brak owulacji oznacza bezpłodność? Niekoniecznie, gdyż istnieje wiele przyczyn zaburzeń cyklu miesięcznego i wiele z nich można wyeliminować, przywracając owulację. Możliwą przyczyną bezpłodności jest natomiast przedwczesna menopauza, zespół policystycznych jajników. Objawy bezpłodności u kobiet sprowadzają się do niemożności zajścia w ciążę.

Jak rozpoznać bezpłodność? Badania na płodność

W przypadku diagnozowania bezpłodności wykonać można te same badania, które znajdują zastosowanie w diagnostyce niepłodności. Jak sprawdzić płodność mężczyzny? Przede wszystkim wykonywane jest badanie jakości nasienia. Ten test na płodność mężczyzny polega na ocenie liczby plemników w próbce nasienia, ich ruchliwości oraz morfologii plemników. Badania na płodność u kobiety to m.in. oznaczenie poziomu hormonów – LH, FSH, AMH, a także USG układu rodnego.

Bibliografia:

1. Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia niepłodności. Ginekol Pol 2012, 83, 149-154