Co oznacza kserostomia? Poznaj jej przyczyny, objawy oraz metody lecznicze

Kserostomia to nie choroba, a objaw określający suchość w jamie ustnej. Jest to dość powszechny problem, zwłaszcza osób starszych. Może występować jako izolowany objaw, ale często towarzyszy chorobom ogólnoustrojowym. Stanowi także niepożądany skutek wielu leków i metod terapeutycznych. Sprzyja stanom zapalnym jamy ustnej.

Kserostomia nie jest chorobą samą w sobie, a jedynie objawem, którego istotą jest suchość w jamie ustnej. Częstość kserostomii szacuje się na około 10% populacji ogólnej. Jej występowanie wzrasta z wiekiem i w populacji powyżej 65 roku życia wynosi już około 25%. Do rozwoju kserostomii predysponuje wiele chorób ogólnoustrojowych, jak również niektóre przyjmowane leki i metody terapeutyczne. Nasilenie i stopień uciążliwości dolegliwości są różne, jednakże kserostomia wywołuje przewlekłe stany zapalne jamy ustnej, próchnicę oraz trudności w mówieniu, a te dolegliwości stają się już bardzo kłopotliwe dla chorego. Leczenie kserostomii jest trudne i nie zawsze powszechnie stosowane preparaty są w stanie zlikwidować dyskomfort.

Jakie są rodzaje kserostomii?

Mimo że dolegliwości zawsze sprowadzają się do suchości w jamie ustnej, wyróżniamy kserostomię prawdziwą i rzekomą. Prawdziwa kserostomia jest wynikiem zmniejszonego wydzielania gruczołów ślinowych. Jeżeli zbyt małe jest wydzielanie, ale śluzówka nie wykazuje innych zmian degeneracyjnych, mówimy o typie I kserostomii. W przypadku współwystępowania zaniku błony śluzowej i widocznych zmianach w gruczołach ślinowych – o typie II. Kserostomia objawowa (rzekoma) diagnozowana jest u pacjentów, którzy odczuwają dolegliwości w postaci suchości i pieczenia jamy ustnej, nie stwierdza się u nich objawów obiektywnych, zmian w śliniankach i zmian zanikowych śluzówek.

Jaka jest patogeneza kserostomii?

W przypadku zbyt małego wydzielania śliny istnieje większa tendencja do odkładania się płytki nazębnej i rozwoju próchnicy. Ponadto u pacjentów z kserostomią prawdziwą często stwierdza się zaburzony skład śliny (inna jest zawartość białek, kolonizują ją inne bakterie). Te czynniki sprzyjają rozwojowi stanów zapalnych jamy ustnej, przede wszystkim o etiologii bakteryjnej i grzybiczej. Ponadto istnieje większa tendencja do próchnicy zębów. Niektóre leki przyjmowane przez chorego (zwłaszcza immunosupresyjne) zmieniają odpowiedź organizmu na czynniki zapalne, co sprawia, że pacjenci są bardziej podatni na rozwój stanu zapalnego w jamie ustnej.

Kserostomia i przyczyny dolegliwości

Przyczyn kserostomii jest wiele, czasami mają one związek z miejscowymi zmianami w obrębie błony śluzowej lub są wynikiem nieprawidłowego funkcjonowania gruczołów ślinowych (kamica i stany zapalne ślinianek). Częściej jednak towarzyszą chorobom ogólnoustrojowym. Kserostomię możemy zaobserwować u pacjentów z niewyrównaną cukrzycą, niewydolnością nerek, nadczynnością tarczycy, hiperkalcemią. Kserostomia charakterystyczna jest również dla chorób o podłożu autoimmunologicznym: sarkoidozy, reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), twardziny układowej, tocznia rumieniowatego, zespołu Sjogrena.

Bardzo często do kserostomii prowadzą przyjmowane przez pacjenta leki. Przede wszystkim zaliczamy do nich: opioidy, leki przeciwdepresyjne i neuroleptyczne, ale również leki moczopędne i stosowane w przypadku alergii leki przeciwhistaminowe. Niestety kserostomia jest zjawiskiem częstym u chorych leczonych onkologicznie, zwłaszcza przez radioterapię, której działanie powoduje niszczenie komórek wydzielniczych ślinianek. Zabiegi operacyjne w obrębie jamy ustnej i gruczołów ślinowych także mogą stać się przyczyną rozwijających się dolegliwości.

Kserostomia – leczenie i metody łagodzenia dolegliwości

Leczenie kserostomii jest trudne i często nie udaje się osiągnąć całkowitego ustąpienia dolegliwości. W celu poprawy jakości życia i złagodzenia objawów najczęściej używa się preparatów zastępczych, czyli tzw. sztucznej śliny. Głównym jej działaniem jest zwiększenie nawilżenia błony śluzowej jamy ustnej, co zmniejsza wrażenie suchości. Preparaty sztucznej śliny występują w postaci płynów, żeli, tabletek do ssania. Jednakże najlepszą skutecznością cechują się aerozole, których aplikacja powoduje powstanie mikrofilmu na całej błonie śluzowej jamy ustnej. U pacjentów, u których zachowana jest czynność wydzielnicza gruczołów ślinowych (potwierdzona w testach), wskazane jest stymulowanie wydzielania śliny, które można osiągnąć poprzez żucie gum bezcukrowych, ssanie cukierków lub kostek lodu. Przy kserostomii leki obejmują zwalczanie stanów zapalnych w obrębie jamy ustnej. Ponadto lekiem wykorzystywanym w terapii jest pilokarpina, której działanie pobudza układ przywspółczulny.