Katalepsja objawem zaburzeń neurologicznych i psychiatrycznych

Katalepsja to objaw, który towarzyszy chorobom o podłożu neurologicznym i psychiatrycznym. Doświadczają go także osoby będące pod wpływem silnych substancji psychoaktywnych. Czym się charakteryzuje i jakie symptomy jej towarzyszą? Czy katalepsję można wyleczyć?

Co to jest katalepsja?

Katalepsja (łac. catalepsis) to stan, w którego czasie pacjent doświadcza nienaturalnej sztywności mięśni, a jego wrażliwość na ból jest znacznie zmniejszona. Charakterystyczny jest tutaj brak ruchu, zastyganie w jednej określonej pozie. Osoba doświadczająca katalepsji nie reaguje ani na mowę, ani na dotyk.

Katatonia a katalepsja – czym się różnią?

Chociaż z pozoru katalepsja oraz katatonia to podobny stan, w rzeczywistości występują między nimi istotne różnice. Pierwsza to fakt, że w przebiegu katatonii często występuje odwrotność katalepsji, a więc chory wykonuje dziwne, sekwencjonalne ruchy. Druga jest taka, iż katatonia to choroba, natomiast katalepsja może być np. jej objawem, nie występuje jako oddzielna jednostka chorobowa.

Katalepsja – objawy towarzyszące i diagnoza

Katalepsja, inaczej stan kataleptyczny, ma pewne charakterystyczne cechy, na których lekarz opiera wstępną diagnozę. Wśród najważniejszych symptomów należy tutaj wymienić:

• sztywną pozycję ciała,
• zmniejszoną wrażliwość na ból i dotyk,
• brak kontroli nad mięśniami,
• spowolniony ruch, oddychanie i inne funkcje organizmu,
• giętkość woskowa – to objaw z dziedziny psychiatrii. Charakteryzuje się tym, że kończyna pacjenta zastyga w ruchu i pozostaje w danej pozycji nawet podczas przesuwania go przez lekarza.

Ważny jest tutaj także wywiad lekarski, aby ustalić, czy pacjent cierpi na choroby towarzyszące, z którymi może być związana katalepsja lub czy zażywał substancje psychotropowe albo specjalistyczne farmaceutyki. W tym celu można też wykonać badania krwi potwierdzające lub wykluczające obecność narkotyków czy leków w organizmie.

Najczęstsze przyczyny katalepsji

Jak już wspomniano, katalepsja to objaw towarzyszący zaburzeniom o podłożu neurologicznym lub innym, wywołanym np. przez czynniki zewnętrzne. Wśród najczęstszych przyczyn tego stanu wymienia się:

• zażywanie środków psychotropowych lub ich odstawienie,
• przyjmowanie niektórych leków, np. ketaminy, haloperidolu,
• katatonię, schizofrenię,
• chorobę Parkinsona,
• padaczkę.

W 2013 roku zespół Colobo A. R. przeprowadził również badanie, według którego katatonia jest związana z zablokowaniem pewnych receptorów dopaminy (receptory umożliwiają hormonom oddziaływanie na organizm) znajdujących się w obwodach nerwowych i odpowiadających za funkcje motoryczne. Co ciekawe, może być za to odpowiedzialny również nadmierny i przewlekły stres.

Leczenie katalepsji i chorób podstawowych

Leczenie katalepsji zależy od tego, jaka choroba lub czynnik są odpowiedzialne za omawiany stan. Konieczne jest tutaj bowiem wyeliminowanie albo utrzymanie kontroli nad przyczyną, jeżeli dane schorzenie nie jest w pełni uleczalne. Podstawą często bywa tutaj psychoterapia, ponieważ zarówno choroby o podłożu psychiatrycznym, jak i uzależnienie od substancji psychotropowych czy stres wymagają pomocy terapeuty. Z kolei farmakoterapia może obejmować:

• leki zwiotczające mięśnie – doraźnie w katalepsji pomagają leki zwiotczające, które rozluźniają tkankę mięśniową i niwelują sztywność ciała,
• leki przeciwpsychotyczne – podaje się je w sytuacji, kiedy za katalepsję odpowiadają choroby takie jak schizofrenia czy katatonia,
• antagoniści adenozyny – te substancje wykorzystuje się u pacjentów stosujących haloperidol, którzy doświadczają skutków ubocznych w postaci katalepsji.

Z kolei w przebiegu choroby Parkinsona, u pacjentów doświadczających katalepsji sprawdza się głęboka stymulacja mózgu (ang. Deep Brain Stimulation, DBS). Opiera się ona na chirurgicznym wszczepianiu w pewnych obszarach mózgu urządzeń generujących delikatne wstrząsy elektryczne, które m.in. zapobiegają stanowi kataleptycznemu.

Bibliografia:

1. Caroff S. N., En garde! An Historical Note on the Nosology of Catalepsy, The Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neuroscences 2022, vol. 34, iss. 1, pp. 93-94.
2. Colombo A. C., de Oliviera A. R., Reimer A. E., Brandao M. L., Dopaminergic mechanisms underlying catalepsy, fear and anxiety: Do they interact?, Behavioural Brain Research 2013, vol. 257, 15, pp. 201-207.
3. Engelhardt A. K., Marchetta P., Schwarting R. K. W., Melo-Thomas L., Haloperidol-induced catalepsy id ameliorated by deep brain stimulation of the inferior collicilis, Nature 2018, 8, 2216.
4. Ramirez-Jaquin U. N., Shahani N., Pryor W., Usiello A., Subramaniam S., The mammalian target of rapamycin (mTOR) kinase mediates haloperidol-induced cataleptic behawior, Translational Psychiatry 2020, 10, 336.
5. Rasmussen S. A., Mazurek M F., Rosebush P. I., Catatonia: Our curret understanding of its diagnosis, treatment and pathophysiology, World Journal of Psychiatry 2016, 6(4): 391-398.