Zespół antyfosfolipidowy – przyczyny powstania, objawy, diagnostyka, leczenie

Zespół antyfosfolipidowy jest schorzeniem autoimmunologicznym. Choroba polega na dysfunkcji układu odpornościowego, który produkuje przeciwciała antyfosfolipidowe atakujące własny organizm. Podstawowe objawy schorzenia to zakrzepica oraz niepowodzenia położnicze.

Zespół antyfosfolipidowy w ciąży jest szczególnie groźny, ponieważ znacznie zwiększa ryzyko poronienia lub obumarcia płodu. U nieleczonych kobiet częstotliwość utraty ciąży wynosi aż 80%. Choroba predysponuje również do tworzenia się zakrzepów w naczyniach krwionośnych. Leczenie schorzenia koncentruje się na minimalizowaniu ryzyka utraty ciąży oraz przeciwdziałaniu powstawania zakrzepów.

Przyczyny powstania zespołu antyfosfolipidowego

Zespół antyfosfolipidowy jest zaliczany do grupy chorób autoimmunologicznych, czyli spowodowanych nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego. Komórki odpornościowe produkują przeciwciała, które atakują własny organizm. Są to tzw. autoprzeciwciała. Przyczyna tego stanu nie jest jednoznacznie określona. Uważa się, że do powstania choroby przyczyniają się indywidualne predyspozycje genetyczne oraz czynniki środowiskowe.

Zespół antyfosfolipidowy może być pierwotny albo wtórny. Pierwsze określenie dotyczy choroby, której obecności nie towarzyszą inne schorzenia. Wtórny zespół antyfosfolipidowy przebiega wraz z obecnością innych chorób. Zazwyczaj są to również schorzenia o podłożu autoimmunologicznym. Zespół antyfosfolipidowy i toczeń rumieniowaty układowy (SLE) to choroby często ze sobą współistniejące. Obie polegają na obecności krążących we krwi autoprzeciwciał.

Zespół antyfosfolipidowy jest chorobą, która znacznie częściej występuje u kobiet.

Objawy zespołu antyfosfolipidowego

Do podstawowych objawów zespołu antyfosfolipidowego zalicza się zakrzepicę oraz szeroko pojęte niepowodzenia położnicze. Zakrzepica jest najczęściej występującą dolegliwością w przebiegu choroby i w większości przypadków lokalizuje się w żyłach, rzadziej w tętnicach. Objawy choroby są zależne od lokalizacji zmian w naczyniach. Zakrzepy mogą pojawiać się w naczyniach całego ciała, jednak najczęściej powstają w żyłach głębokich kończyn dolnych, czego następstwem może być groźna dla życia zatorowość płucna. Objawy obecności zakrzepów w naczyniach narządów wewnętrznych są zróżnicowane. Mogą być nieobecne, słabo zaznaczone lub mieć gwałtowny przebieg. Zajęcie struktur serca może prowadzić do upośledzenia zastawek. Zakrzepica tętnic wieńcowych zwiększa prawdopodobieństwo zawału serca. Zajęcie naczyń nerkowych może z kolei doprowadzić do nadciśnienia tętniczego.

Objawy neurologiczne w zespole antyfosfolipidowym są związane z obecnością zakrzepów w naczyniach ośrodkowego układu nerwowego. Niedokrwienie mózgu objawia się zaburzeniami mowy, niedowładami, upośledzeniem czucia oraz przemijającą utratą wzroku w jednym oku. Są to symptomy charakterystyczne dla zajęcia przedniej części koła tętniczego zaopatrującego mózg. Rzadziej występujące dolegliwości związane z obecnością zakrzepów w naczyniach mózgu to zawroty głowy, niezdarne ruchy i podwojenie widzianego obrazu. Dolegliwości te spowodowane są niedokrwieniem obszaru unaczynionego przez tylne tętnice mózgu. Są to bardzo niebezpieczne objawy, które mogą poprzedzać lub symbolizować udar niedokrwienny. Zajęcie tętnic ocznych przez materiały zakrzepowe może prowadzić do krótkotrwałej lub stałej utraty wzroku.

Niepowodzenia położnicze to pojęcie obejmujące m.in. nawracające samoistne poronienia, poród przedwczesny (przed 37 tygodniem), zaburzenia wewnątrzmacicznego wzrostu płodu, niewydolność łożyskową oraz stan przedrzucawkowy. Obecność zespołu antyfosfolipidowego znacznie zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia wymienionych komplikacji położniczych.

Do objawów skórnych zespołu antyfosfolipidowego zalicza się siność siatkowatą. Owrzodzenia i zmiany martwicze występują rzadko.

Diagnostyka zespołu antyfosfolipidowego

Rozpoznanie choroby opiera się wystąpieniu przynajmniej jednego przypadku zakrzepicy naczyniowej lub utraty ciąży oraz stwierdzeniu w badaniu laboratoryjnym w kierunku zespołu antyfosfolipidowego obecności we krwi co najmniej jednego przeciwciała, charakterystycznego dla schorzenia.

Leczenie zespołu antyfosfolipidowego

Obecnie nie ma jednolitego sposobu leczenia choroby. Duże znaczenie ma profilaktyka pierwotna, która opiera się przeciwdziałaniu czynnikom ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, np. dieta w zespole antyfosfolipidowym musi być skoncentrowana na unikaniu tłuszczów nasyconych.

Leczenie przeciwzakrzepowe polega na przyjmowaniu leków, np. kwasu acetylosalicylowego czy heparyny drobnocząsteczkowej. We wtórnej postaci choroby lub stwierdzeniu małopłytkowości zastosowanie znajdują glikokortykosteroidy. W bardzo ciężkiej postaci choroby stosuje się dożylne wlewy immunoglobulin oraz plazmaferezę.