Cykl bezowulacyjny – przyczyny, diagnostyka, leczenie problemów z owulacją

Prawidłowy cykl miesięczny przebiega z owulacją, czyli uwolnieniem komórki jajowej z jajnika, dzięki czemu możliwe jest zapłodnienie. Cykl bezowulacyjny cechuje się tym, że występuje brak owulacji, a fizjologicznie może mieć miejsce w okresie pokwitania, do trzech lat od wystąpienia pierwszej miesiączki. Może także poprzedzać wystąpienie menopauzy. Kiedy jeszcze występuje cykl bezowulacyjny, jak go rozpoznać i jak leczyć? 

Owulacja – w którym dniu cyklu występuje? 

Owulacja to jedna z faz cyklu miesięcznego, przypadająca mniej więcej na jego środek. W przypadku modelowego, 28-dniowego cyklu, owulacja pojawia się między 13 a 15 dniem. W cyklu miesięcznym wyróżnić można następujące fazy: 

1.  Faza folikularna, która trwa około 14 dni. Rozpoczyna się krwawieniem miesięcznym, utrzymującym się przez 3-6 dni. Po zakończeniu krwawienia pęcherzyk Graafa dojrzewa pod wpływem hormonu luteinizującego. 
2. Faza owulacyjna, czyli uwolnienie komórki jajowej. Do owulacji dochodzi 14 dni przed miesiączką. W czasie tej fazy temperatura ciała wzrasta o 0,3-0,5 stopnia. Gdy pojawi się podwyższona temperatura po owulacji, jak długo się utrzymuje? Wzrost temperatury obserwowany jest nawet do kolejnej miesiączki. W tym czasie może wystąpić plamienie okołoowulacyjne – niewielkie krwawienie, które trwa 1-2 dni. Plamienie może przebiegać z lekkim bólem brzucha i skurczami.  
3. Faza lutealna, gdy niezapłodniony pęcherzyk Graafa przekształca się w ciałko żółte, śluzówka macicy zaczyna się złuszczać i ostatecznie pojawia się kolejna miesiączka.  

Aby bardziej precyzyjnie określić, czy doszło do wystąpienia owulacji, można wykonać test owulacyjny (do zakupu w drogeriach i aptekach). Test bada poziom hormonu luteinizującego w moczu – tuż przed owulacją wzrasta poziom LH. Test wykrywa poziom hormonu przekraczający 25-30 mIU/ ml. W okresie 24-36 godzin od takiego wzrostu poziomu hormonu występuje owulacja. 

Owulacja nie jest jednoznaczna z dniami płodnymi. O ile żywotność dojrzałej komórki jajowej to 24 godziny, o tyle plemniki w drogach rodnych mogą przetrwać do 3 dni (do 72 godzin). Dlatego odbycie stosunku nawet na kilka dni przed owulacją może skutkować zapłodnieniem. 

Fizjologiczne cykle bezowulacyjne 

Nie zawsze cykl bezowulacyjny świadczy o zaburzeniach zdrowotnych. Kiedy fizjologicznie może wystąpić brak owulacji?  

• Ciąża czy okres przed rozpoczęciem miesiączkowania. 
• Cykle bez owulacji mogą pojawiać się u dziewczynek wchodzących w okres dojrzewania, u których pojawiły się krwawienia miesięczne. Wówczas do unormowania owulacji dochodzi zazwyczaj w ciągu pierwszych trzech lat występowania miesiączek; u takich dziewcząt mogą występować regularne miesiączki, a brak owulacji i tak wystąpi. 
• W efekcie zaburzeń hormonalnych poprzedzających okres menopauzy, u kobiet zbliżających się do momentu przekwitania także mogą pojawić się cykle bezowulacyjne. 

Brak owulacji – przyczyny 

Możliwa przyczyna braku owulacji w cyklu miesięcznym to zespół policystycznych jajników. Obecne w jajnikach torbiele zaburzają czynność wydzielniczą gonad i prowadzą do zaburzenia równowagi między żeńskimi i męskimi hormonami płciowymi. Także obecność włókniaków jajników, torbieli, stanów zapalnych, a także nowotworów jajnika może prowadzić do zahamowania owulacji.  

Cykle bezowulacyjne mogą wystąpić w przebiegu niedoczynności tarczycy, a także nadmiernej syntezy prolaktyny przez przysadkę mózgową. Także wszelkie schorzenia przebiegające ze zwiększeniem poziomu męskich hormonów płciowych, czyli androgenów mogą przyczynić się do wystąpienia cyklów miesięcznych bez owulacji. 

Cykl bezowulacyjny – jak rozpoznać? 

Wiedząc, jaka temperatura świadczy o owulacji, można podejrzewać cykle bezowulacyjne wówczas, gdy nie nastąpi charakterystyczny wzrost temperatury. Ponadto w przebiegu cyklu bezowulacyjnego mogą pojawić się zaburzenia miesiączkowania – nieregularne krwawienia, zazwyczaj występujące rzadziej niż zwykle. Brak owulacji może także sprzyjać zatrzymaniu miesiączki. Podejrzenie braku owulacji może nasunąć także trudność w zajściu w ciążę. Jeśli podejrzewany jest cykl bezowulacyjny, objawy takie jak nieregularne miesiączki powinny skłonić do wizyty u ginekologa. 

Badania wykonywane przy podejrzeniu cyklu bez owulacji to przede wszystkim USG jajników, a także badania hormonalne: 

• TSH i hormony tarczycy, 
• hormon luteinizujący LH i hormon folikulotropowy FSH, 
• estradiolu. 

Leczenie cyklu bezowulacyjnego 

Ponieważ nie ma odpowiedzi na pytanie, jak wywołać owulację naturalnie, konieczne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia. Sposób postępowania ustala lekarz, bazując na wynikach badań i uwzględniając przyczynę problemów z owulacją. W przebiegu niedoczynności tarczycy wskazane jest zażywanie hormonów tarczycy. Hiperprolaktynemia może być leczona lekami dopaminergicznymi. W zespole policystycznych jajników zalecane jest stosowanie diety o niskim indeksie glikemicznym, a także doustnej antykoncepcji hormonalnej. Leczenie koncentruje się zatem na przywróceniu równowagi hormonalnej, co przekłada się na uregulowanie cyklu miesięcznego. 

Źródła: 

1. Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2013
2. Burgers JA, Fong SL, Louwers YV, Valkenburg O, de Jong FH, Fauser BC, Laven JS. Oligoovulatory and anovulatory cycles in women with polycystic ovary syndrome (PCOS): what’s the difference? J Clin Endocrinol Metab. 2010 Dec;95(12);  https://academic.oup.com/jcem/article/95/12/E485/2835423?login=false  (dostęp: 04.09.2022 r.) 
3. Dhanalakshmi K. Thiyagarajan; Hajira Basit; Rebecca Jeanmonod, Physiology, Menstrual Cycle; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK500020/ (dostęp online 05.09.2022 r.)