Czym jest ciśnienie osmotyczne krwi i płynów ustrojowych? Co oznaczają odchylenia od normy?

Jednym z parametrów oceniających prawidłowy rozkład płynów w jamach ciała jest ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych. Dzięki mechanizmom fizjologicznym możliwe jest jego utrzymywanie na równym poziomie we wszystkich przestrzeniach organizmu. Najczęściej oceniane jest ciśnienie osmotyczne krwi, a dokładniej osocza.

Odchylenia od normy ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych i krwi, które wyzwalają hipertonię lub hipotonię płynów, wymagają odpowiedniego leczenia – właściwego nawodnienia lub terapii wzmagającej przesunięcie się płynów do odpowiedniej przestrzeni w przypadku przewodnienia.

Ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych – co to jest?

Prawidłowe funkcjonowanie organizmu zależy od praw fizycznych i chemicznych w nim działających. Jednym z takich zjawisk jest ciśnienie osmotyczne, które utrzymuje rozkład substancji oraz wody w płynach ustrojowych na prawidłowym poziomie.

Ciśnienie osmotyczne to inaczej ciśnienie, którym działa się na płyn będący roztworem, aby powstrzymać przepływ wody przez błonę odgradzającą od siebie dwa zbiorniki płynu. W ciele człowieka znajduje się wiele przestrzeni płynowych, które przedzielone są półprzepuszczalną błoną komórkową, dzięki czemu możliwe jest swobodne przemieszczanie się wody między sobą tak, by ciśnienie było jednakowe.

Rozmieszczenie wody w ustroju jest podzielone między głównymi przestrzeniami wodnymi – śródkomórkową, pozakomórkową (pozanaczyniową, śródnaczyniową) oraz trzecią, na którą składają się płyn z błon surowiczych, płyn z przewodu pokarmowego, płyn mózgowo-rdzeniowy oraz płyn w komorach gałki ocznej.

Zwiększenie lub zmniejszenie ilości osmolitów, czyli substancji osmotycznie czynnych takich jak glukoza, sód, potas oraz chlor, które nie mają zdolności do łatwego przechodzenia przez błony komórkowe, powoduje przemieszczanie się wody między przestrzeniami i wyrównanie ciśnień.

Regulacja ciśnienia osmotycznego zachodzi na poziomie podwzgórza, które reaguje na zbyt wysokie lub zbyt niskie jego poziomy zwiększonym pragnieniem bądź stymulacją pracy nerek. Przyjęcie płynów zmniejsza osmotyczność krwi, natomiast wydalanie moczu zwiększa ją.

Ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych – prawo izoosmolarności

W praktyce nie mierzy się bezpośrednio ciśnienia osmotycznego osocza, ale jego osmolalność. Oblicza się je w laboratorium na podstawie stężenia sodu, glukozy oraz mocznika. Norma osmolalności osocza wynosi od 280 do 295 mmol/kg H2O.

Ciśnienie osmotyczne w organizmie utrzymuje się na stałym poziomie i jest jednakowe w płynach w całym organizmie, co określa tak zwane prawo izoosmolarne (izotoniczne). Przykładowo – jeśli wyniesie ono 290 mmol/kg wody mierzone w osoczu, można stwierdzić, że takie samo ciśnienie jest w płynie pozakomórkowym pozanaczyniowym i płynie śródkomórkowym.

Zmiany ciśnienia osmotycznego krwi

Istnieją sytuacje, w których dochodzi do odchyleń od normy. Pod wpływem różnych czynników ciśnienie osmotyczne zmniejsza się lub zwiększa, a następnie uruchamiane są procesy, które mają za zadanie wyrównać je we wszystkich przestrzeniach ciała. Płyny o osmolalności mniejszej niż fizjologiczne nazywa się hipotonicznymi, natomiast o wyższej hipertonicznymi. Wyzwalają one ruchy płynów między błonami komórkowymi.

W przypadku spadku ciśnienia osmotycznego krwi płyn staje się hipotoniczny, czyli ubywa z niego rozpuszczalnika – woda przemieszcza się z przestrzeni naczyniowej do wewnątrzkomórkowej. Dochodzić może do pozornego odwodnienia. Taki stan powstaje po nadmiernym nawodnieniu płynami hipotonicznymi. Zwiększony poziom płynów w komórkach można zaobserwować między innymi jako niebezpieczny obrzęk mózgu. Spadek ciśnienia osmotycznego prowadzi do powstania objawów takich jak spadek ciśnienia, zmniejszone oddawanie moczu. Inna sytuacja to przewodnienie hipotoniczne (tzw. zatrucie wodne) występujące rzadko i zwykle u sportowców, którzy przyjmują za duże ilości wody po zawodach.

Kiedy ciśnienie osmotyczne krwi wzrasta (stwierdza się jego hipertoniczność), woda z komórek przedostaje się do przestrzeni naczyniowej. Dzieje się tak w przypadku niedostatecznej podaży płynów lub nadmiernej ilości glukozy we krwi. Objawy zależą od stopnia odwodnienia komórek układu nerwowego i należą do nich splątanie oraz omamy. Można też zaobserwować suchość skóry i błon śluzowych. Odwrotną sytuacją jest przewodnienie hipertoniczne, kiedy zostaje przyjęta za duża ilość płynów o wysokiej zawartości osmoli lub kiedy funkcja nerek jest zaburzona. W takim przypadku, by wyrównać ciśnienia, powstają obrzęki.