Czym jest lateralizacja skrzyżowana? Diagnoza, skutki, ćwiczenia. Czy warto się diagnozować w dorosłym wieku?

Lateralizacja skrzyżowana powoduje problemy z pisaniem i czytaniem, trudności z koordynacją, a nawet opóźniony rozwój mowy. To jedynie początek długiej listy skutków, do których może ona doprowadzić. Na szczęście można jej przeciwdziałać, np. poprzez określone ćwiczenia. Czym jest lateralizacja skrzyżowana i jakie komplikacje stwarza u dorosłych, na czym polega oraz jak jej zaradzić? Odpowiadamy.

Co to jest lateralizacja skrzyżowana?

Zanim powiemy, czym jest lateralizacja skrzyżowana (niejednorodna, krzyżowa), musimy wyjaśnić, czym w ogóle jest lateralizacja. To, innymi słowy, skłonność do wybierania przy wykonywaniu różnych czynności części ciała po jednej lub drugiej stronie. Kształtuje się ona już w okresie embrionalnym. Finalnie cały proces kończy się jednak w wielu 6-7 lat. 

Istnieją 4 rodzaje lateralizacji: 

• lateralizacja prawostronna – cechuje się tym, że dominuje w niej prawa ręka i noga, a także prawe oko i ucho; 
• lateralizacja lewostronna – cechuje się tym, że dominuje w niej lewa ręka i noga, jak również lewe oko i ucho; 
• lateralizacja skrzyżowana (niejednorodna) – cechuje się tym, że występują w niej różne warianty dotyczące preferencji części ciała np. lewe oko, prawa noga; 
• lateralizacja nieustalona – występuje wtedy, gdy żadna strona nie dominuje, a więc zachodzi zjawisko obunożności, obuoczności, oburęczności, itd. 

Osoby z lateralizacją skrzyżowaną mają trudności z odwzorowywaniem obrazów. Widoczne jest u nich zwykle zaburzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, która uwidacznia się głównie podczas takich czynności, jak: 

• pisanie – w tym przypadku dochodzi do odwracania kształtów liter, mylenia liter o odwrotnym kształcie, przestawiania kolejności liter i cyfr, w wyniku czego pismo jest chaotyczne i pełne lustrzanie odbitych liter; 
• czytanie – lateralizacja związana jest tutaj z opuszczaniem niektórych wyrazów i sylab. 

Lateralizacja skrzyżowana – przyczyny

Zaburzenia lateralizacji dotyczą przede wszystkim lateralizacji skrzyżowanej lub lateralizacji nieustalonej. W tym artykule skupimy się jedynie na tej pierwszej. W jej przebiegu mogą pojawić się różne trudności. Co jest przyczyną ich pojawienia się? Jak się okazuje, wynikają one przede wszystkim z zaburzeń współdziałania ze sobą określonych narządów percepcyjnych organów parzystych oraz kończyn. 

Jakie problemy może powodować lateralizacja skrzyżowana?

Zaburzona lateralizacja może prowadzić do wielu problemów, takich jak: 

• problemy z nauką czytania i pisania (zwłaszcza u osób, które zmagają się dodatkowo z zaburzeniami percepcji), 
• problemy związane z szeroko pojętą nauką, 
• problemy związane z wykonywaniem różnych czynności, 
• problemy z koordynacją, 
• dyspraksja (dysfunkcja przejawiająca się zaburzeniami koordynacji rozwojowej), 
• problemy z pamięcią, 
• niezdarność, 
• opóźniony rozwój mowy, 
• problemy z artykulacją, 
• nadaktywność ruchowa, 
• problemy z pamięcią słuchową, 
• problemy z zasypianiem, 
• problemy z koncentracją. 

To wszystko sprawia, że lateralizację skrzyżowaną powinno się diagnozować jak najszybciej – jak widzisz, jej skutki mogą być bardzo poważne.

Jak sprawdzić lateralizację?

Lateralizację można sprawdzić np. organizując różne zabawy, w których konieczne jest użycie nóg, rąk, uszu czy oczu. Na ich podstawie można zauważyć dominację konkretnej strony ciała. Jeśli dostrzeżesz u swojego dziecka brak skłonności do wykonywania określonych czynności częściami ciała po jednej stronie, warto skonsultować się z psychologiem, pedagogiem lub terapeutą – dysponują oni w celu oceny tego problemu specjalistycznymi narzędziami. Diagnoza lateralizacji zapada więc właśnie tam – w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Warto też pamiętać, że dominację stronną można najwcześniej zauważyć u dzieci, które przekroczyły 3. rok życia, choć pewne sygnały bywają widoczne również u młodszych.  

Lateralizacja skrzyżowana a inteligencja

Czy istnieje jakiś związek między lateralizacją skrzyżowaną a inteligencją? Jak się okazuje, osoby, które zmagają się z tym zaburzeniem, nie różnią się iloczynem inteligencji od tych, u których występuje np. lateralizacja jednostronna prawostronna. 

Lateralizacja u dorosłych

Lateralizacja skrzyżowana u osób dorosłych może być bardzo trudna lub nawet niemożliwa do zdiagnozowania – zwłaszcza, jeśli w rodzinie nikt nie zmagał się z podobną przypadłością. Jeśli nie rozpozna się jej w dzieciństwie, może to powodować szereg różnych problemów. Takie osoby zwykle mają problemy z orientacją przestrzenną w terenie. Co więcej, nie zostają u nich wykształcone mechanizmy, jeśli chodzi o odróżnianie kierunków (lewo-prawo). To z kolei sprawia, że tacy kierowcy często ulegają stłuczkom. 

Lateralizacja skrzyżowana – co robić?

Co robić w przypadku lateralizacji skrzyżowanej? Jeśli zostanie ona wykryta (a w ogromnej większości przypadków następuje to w okresie dzieciństwa), warto zdecydować się na systematyczne ćwiczenia – najlepiej jeszcze na etapie przedszkola. W ten sposób można wspomóc mózg takiej osoby (zwłaszcza lewą półkulę). Ważne też, aby zadziałać na wszystkie sfery jej rozwoju, a więc wzrok i słuch, małą i dużą motorykę, koncentrację i uwagę, a także na pamięć symultaniczną i sekwencyjną.

Ćwiczenia na lateralizację skrzyżowaną

Oto przykładowe rodzaje ćwiczeń na lateralizację niejednorodną. 

Ćwiczenia rozwijające percepcję wzrokową

W tym przypadku warto organizować zabawy polegające na dobieraniu różnych elementów w pary, wyszukiwaniu różnic na obrazkach, ćwiczeniach pamięci wzrokowej (np. poprzez grę memory obrazkowe) czy zapamiętywaniu jak największej liczby detali z ilustracji. 

Ćwiczenia stymulujące lewą półkulę mózgu

Lewa półkula mózgu to półkula językowa. Aby ją rozwinąć należy wykonywać ćwiczenia kategoryzacji (polegające na tworzeniu zbiorów elementów posiadających wspólny mianownik), ćwiczenia związane z szeregowaniem (a więc np. układaniem przedmiotów od najmniejszego do największego). 

Ćwiczenia polegające przetwarzaniu materiału od lewej do prawej strony

Do tego rodzaju ćwiczeń należy zaliczyć czytanie i pisanie, rysowanie a także układanie (np. kostek domina) – ważne, aby wszystkie te czynności wykonywać od lewej do prawej strony. 

Źródła: 

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1988714/ (dostęp: 20.12.22) 
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5573212/ (dostęp: 20.12.22)