Fiksacja – problem nie tylko wzrokowy. Na czym polega?

Fiksacja wzroku polega na długotrwałym skoncentrowaniu, ukierunkowaniu wzroku na jednym punkcie, co sprawia, że pole widzenia zostaje maksymalnie ograniczone. Jest to jedna z częstszych przyczyn wypadków motocyklowych. Fiksacja wzroku to także jedno z zaburzeń rozwojowych dzieci związane z uruchomieniem psychologicznych mechanizmów obronnych.

Fiksacja jest koniecznym elementem procesu widzenia, który umożliwia postrzeganie przedmiotów w odpowiedniej ostrości. Problem pojawia się w momencie, gdy fiksacja oznacza zatrzymanie wzroku na jednym elemencie przez dłuższy czas.

Co to jest fiksacja?

Fiksacja, najprościej rzecz ujmując, to skoncentrowanie uwagi na jakimś elemencie rzeczywistości. Mimo iż najczęściej mówi się o fiksacji wzroku związanej z nadawaniem rzeczom odpowiedniej ostrości widzenia, zjawisko to ma dużo szersze znaczenie. Fiksacja może przyjmować różne formy. Wyróżnia się:

• fiksację werbalną – koncentrację na jednym słowie, zdaniu, fragmencie wypowiedzi;
• fiksację działania – koncentrację na jednym zadaniu, powtarzanie w kółko tej samej czynności (np. tiki nerwowe),
• fiksację słuchową – koncentrację jedynie na wybranych dźwiękach, wyłapywanie wyłącznie określonych sygnałów dźwiękowych.

Fiksacja początkowo związana jest ze szczególnym rodzajem koncentracji i nie ma znamion zaburzenia, które powinny zaniepokoić pacjenta lub jego rodzinę. Fiksacja wzroku jest niezbędna do tego, aby dokładnie widzieć rzeczy, szczególnie te nieco oddalone od człowieka. Zdarza się jednak, że przybiera niepokojące formy. Zbyt intensywna koncentracja wzrokowa, werbalna lub działaniowa dziecka powinny skłonić rodziców dziecka do podzielenia się swoimi obserwacjami z lekarzem pierwszego kontaktu.

Czym jest fiksacja wzroku?

Fiksacja wzrokowa, a właściwie odruch fiksacyjny oka jest związany z dołeczkiem środkowym plamki siatkówki. Ten ruch oka pozwala na ustawienie obrazu obserwowanego przedmiotu tak, aby padał on na dołeczek środkowy plamki siatkówki. Oko uczy się go już w pierwszych miesiącach życia. Z czasem fiksacja wzroku jest zupełnie odruchowa, choć można z niej korzystać również w świadomy sposób. Jest to tzw. fiksacja środkowa pozwalająca na uzyskanie efektu widzenia rzeczy na wprost.

Kiedy pojawia się fiksacja wzroku?

Fiksacja oka pojawia się już około 3 miesiąca życia. Fiksacja siatkówkowa jest procesem jednoocznym, choć obraz przedmiotu można ustalać także obuocznie. Tzw. fiksacja obuoczna towarzyszy powstaniu widzenia przestrzennego, trójwymiarowego, które związane jest z kolei z procesem fuzji obrazów powstający w dwu gałkach ocznych.

Zaburzenia i utrata fiksacji wzroku

Fiksacja oka jest niezbędna do prawidłowego widzenia. Jej zaburzenia są często związane z podstawowymi wadami wzroku.

Zez polega na zaburzeniu mechanizmu obuocznego widzenia pojedynczego. Zezująca osoba zdrowym okiem fiksuje przedmiot plamką siatkówki (właściwy odruch fiksacyjny), chore oko fiksuje obwodowym miejscem siatkówki. W efekcie tego zaburzenia nie może być mowy o uzyskaniu spójnego obrazu opartego na korespondencji siatkówkowej. Z tego też powodu chory często widzi obraz podwójnie. U niektórych chorych (przede wszystkim małych dzieci do 6–8 roku życia) we wzrokowej korze mózgowej dochodzi do tłumienia bodźców płynących z zezującego oka. Prowadzi to co prawda do wyeliminowania podwójnego widzenia, wiąże się jednak z innymi zagrożeniami. Zamieszanie obrazów to inne zaburzenie związane z nieprawidłową fiksacją oka. Uniemożliwia ono całkowicie widzenie i orientację w przestrzeni. W efekcie dochodzi do tłumienia bodźców wzrokowych, czasem do utraty środkowej fiksacji siatkówkowej, nieprawidłowej korespondencji siatkówkowej i zaburzeń obuocznego widzenia.

Fiksacja w psychologii

Fiksacja wzroku to naturalny mechanizm biologiczny, który pozwala na uzyskanie właściwego obrazu przedmiotów. Jego zaburzenia w większości związane są również z czynnikami biologicznymi. Jest to jednak również zjawisko z zakresu psychologii. Szczególny rodzaj koncentracji na obserwowanym punkcie, powtarzanie wyuczonych wzorców zachowań to psychologiczne mechanizmy obronne (inaczej mechanizmy obronne ego). Wyuczone i powtarzalne zachowania są nieuświadomionymi sposobami unikania zagrożenia. Stosujący je pacjenci dążą w ten sposób do zminimalizowania ryzyka zagrożenia uczuciami takimi jak strach czy lęk. Fiksacje u dziecka mogą być więc wyrazem nieuświadomionego lęku. Wiążą się z trudnościami rozwojowymi. Dziecko nie podejmuje bowiem dalszych kroków rozwojowych, zatrzymuje się na etapie dobrze rozpoznanych zachowań i umiejętności. Dalszy rozwój w jakiś sposób wiąże się w jego psychice z lękiem.