Anna Wakarow: „Zmiany w głosie mogą być wczesnym sygnałem choroby Parkinsona, stwardnienia rozsianego, a nawet alzheimera”

– Analiza głosu może dostarczyć nam informacji nie tylko o stanie zdrowia gardła czy krtani, ale także o ogólnym stanie zdrowia fizycznego i psychicznego – mówi audiolog-foniatra Anna Wakarow. Rozmawiamy o tym, kiedy i dlaczego nasz głos się zmienia, czy może być to jeden z mało oczywistych objawów groźniejszej choroby oraz jakie nasze codzienne nawyki najbardziej mu szkodzą.

Klaudia Kierzkowska: Prawdą jest, że głos może zdradzić więcej o naszym zdrowiu, niż nam się wydaje?

Anna Wakarow: Tak, to prawda. Analiza głosu może dostarczyć nam informacji nie tylko o stanie zdrowia gardła czy krtani, ale także o ogólnym stanie zdrowia fizycznego i psychicznego. Zmiany w głosie pojawiają się w chorobach neurologicznych czy ośrodkowych zaburzeniach. Mogą być wczesnym sygnałem choroby Parkinsona, stwardnienia rozsianego, a nawet choroby Alzheimera. U osób z chorobą Parkinsona często pojawia się spowolnienie mowy, monotonia i zmniejszona wyrazistość. W przypadku chorób układu oddechowego (astma oskrzelowa, POChP, COVID) może zmienić się siła, barwa i tempo głosu. Utrudnione oddychanie powoduje zmianę emisji głosu. Osoby zmagające się z zaburzeniami hormonalnymi, np. te w okresie dojrzewania czy menopauzy, też zauważają, że ich głos się zmienia. Cichy, monotonny i powolny głos może świadczyć o depresji, a ten napięty i przyśpieszony o stanach lękowych.

Dobrze rozumiem, że menopauza wpływa na barwę głosu u kobiet?

Tak, i nie jest to mit. Menopauza wiąże się ze spadkiem poziomu hormonów płciowych, głównie estrogenu i progesteronu, a także względnym wzrostem androgenów (hormonów męskich). Wspomniane zmiany sprawiają, że błony śluzowe krtani stają się cieńsze, mniej nawilżone, bardziej podatne na podrażnienia, fałdy głosowe tracą elastyczność i objętość, mięśnie głosowe ulegają osłabieniu. Obserwujemy też zmiany w rezonatorach, np. spadek elastyczności tkanek gardła czy jamy ustnej. Na skutek menopauzy dochodzi do obniżenia barwy głosu, głos staje się niższy, „cięższy”. Zauważamy zmniejszenie zakresu głosu, zwłaszcza w górnych rejestrach.

Zastanawiam się, czy problemy z głosem powinniśmy łączyć z takimi schorzeniami jak refluks, chora tarczyca czy cukrzyca?

Tak, zdecydowanie. Wspomniane choroby mogą wpływać na funkcjonowanie narządu głosu – zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio. Refluks, szczególnie tzw. refluks krtaniowo-gardłowy (LPR), jest jedną z najczęstszych przyczyn przewlekłych problemów z głosem. Kwaśna treść żołądkowa może podrażniać krtań, w tym fałdy głosowe. Pojawia się chrypka, przewlekłe odchrząkiwanie, uczucie kluski/przeszkody w gardle, suchy kaszel. Takie dolegliwości mogą prowadzić do przewlekłego zapalenia krtani i zaburzeń emisji głosu.

Wspomniana niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy także mogą wpływać na nasz głos. W przypadku niedoczynności głos staje się matowy, niski, zmęczony. Obrzęk oraz suchość błony śluzowej zaburza drgania fałd głosowych. Nadczynność może powodować drżenie głosu, osłabienie mięśni krtani oraz głosu. Z kolei guzy tarczycy lub powiększona tarczyca mogą mechanicznie uciskać nerw krtaniowy wsteczny, co powoduje chrypkę, a nawet niedowład lub porażenie fałdu głosowego. Zmiany metaboliczne i odwodnienie błon śluzowych powodują suchość w gardle i zmęczenie głosu. Uszkodzenia nerwów (neuropatia) mogą dotyczyć także nerwów krtaniowych. Dlatego warto, diagnozując zaburzenia głosu, brać pod uwagę schorzenia ogólnoustrojowe.

Zatrzymajmy się przy chrypce. Kiedy powinniśmy zgłosić się z nią do lekarza? Kiedy jest powodem do niepokoju?

Jeśli chrypka utrzymuje się dłużej niż 2–3 tygodnie, należy zgłosić się do lekarza laryngologa (otorynolaryngologa) lub audiologa-foniatry. Najczęściej chrypka wynika z infekcji wirusowych, przeciążenia głosu poprzez np. krzyk, długie mówienie, lub krótkotrwałego podrażnienia – to z kolei wywołuje alergia czy dym. W takich sytuacjach po odpowiednim leczeniu głos wraca do normy w ciągu kilku dni do dwóch tygodni. Jeśli tak się nie stanie, najlepiej zgłosić do specjalisty.

Zastanawiam się, czy stres wpływa na nasz głos? Czy naprawdę można go „usłyszeć”?

Głos jest powiązany z naszym stanem emocjonalnym i napięciem mięśniowym, dlatego często stres odbija się na jego brzmieniu, sile i jakości. Stres powoduje wzrost napięcia w ciele, także w mięśniach szyi, karku, gardła i krtani. To napięcie może ograniczyć swobodę ruchu fałd głosowych, wówczas  głos staje się „ściśnięty”, matowy, cichy albo drżący. Pod wpływem stresu oddychamy płytko i szybko, często górną częścią klatki piersiowej, co zmniejsza podparcie oddechowe dla głosu.

W przypadku zagrożenia możemy odczuwać suchość w ustach i gardle, co utrudnia mowę, głos może się załamywać, drżeć lub zanikać całkowicie (afonia psychogenna). Gdy jesteśmy zestresowani, głos może stać się wyższy, spięty, bardziej niestabilny. Słuchacz intuicyjnie „słyszy” napięcie, niepewność, lęk czy gniew.

Drżenie głosu pojawia się podczas wystąpień publicznych. Często zauważamy „zaciskanie się” gardła w sytuacjach emocjonalnych, podniesiony ton głosu w gniewie lub strachu, nagłe zamilknięcie (reakcja ciała na stres lub panikę). To dlatego osoby pracujące głosem pracują również z relaksacją i kontrolą emocji, bo zdrowy głos to nie tylko kwestia techniki, ale też stanu psychicznego.

Jakie codzienne nawyki najbardziej szkodzą naszemu głosowi, choć często nie zdajemy sobie z tego sprawy?

Codzienne nawyki, które szkodzą głosowi, często są na tyle powszechne, że wiele osób nie zdaje sobie sprawy z ich negatywnego wpływu. Zacznijmy od nieodpowiedniego nawodnienia. Głos potrzebuje dobrze nawilżonych fałd głosowych. Niektóre napoje, takie jak kawa, herbata, alkohol i napoje energetyczne działają odwadniająco. Oddychanie przez usta także wysusza gardło. Kolejnym nawykiem jest mówienie zbyt głośno, krzyczenie, ale też szept znacznie obciążają fałdy głosowe.

Częste odchrząkiwanie i kasłanie może wydawać się niewinne. Jednak to mechaniczne uderzanie fałdów głosowych o siebie z czasem może prowadzić do ich podrażnienia i gorszej funkcji. Oddychanie przez usta z kolei pomija filtrację i nawilżanie powietrza, co wysusza gardło.

Nawykiem szkodzącym głosowi jest też zła technika mówienia: mówienie z napięciem w gardle, zbyt wysokim tonem lub bez podparcia oddechowego prowadzi do przewlekłego napięcia i zmęczenia głosu.

Nie zapominajmy o paleniu, również tym biernym biernym: toksyczne substancje uszkadzają błonę śluzową gardła i krtani. Może to prowadzić do przewlekłych stanów zapalnych, a nawet raka krtani.

Kolejne czynniki to brak odpoczynku dla głosu – tak jak mięśnie, głos też potrzebuje regeneracji, a także zła dieta (np. refluksowa): ostre, kwaśne, tłuste potrawy sprzyjają refluksowi, który podrażnia gardło i krtań. Objawy często są „ciche”: bez zgagi, bez odbijania, ale z uczuciem „kuli”, czyli jakiejś przeszkody w gardle, czy przewlekłą chrypką.

A co robić, jeśli nasz głos nagle „zanika”?

Gdy głos nagle zanika, czyli występuje tzw. afonia lub poważna dysfonia, warto zachować spokój – często to stan przejściowy, ale nie należy go lekceważyć. W zależności od tego, co jest przyczyną zaniku głosu, należy włączyć odpowiednie leczenie. Jeśli przyczyną nie jest infekcja, to najlepiej pozwolić sobie na głosowy detoks, czyli milczenie. Trzeba również zadbać o nawilżenie błony śluzowej, tutaj sprawdzi się picie ciepłych, ale niegorących płynów, np. wody, ziół (lipa, tymianek), siemienia lnianego, miodu z ciepłą wodą i cytryną. Jeśli bezgłos utrzymuje się do trzech dni, najlepiej zgłosić się specjalisty otolaryngologa lub audiologa-foniatry.

Nasz głos zmienia się z wiekiem. Czy możemy ten proces spowolnić?

Zmiana głosu to naturalny proces związany z fizjologicznym starzeniem się organizmu. Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn zachodzą konkretne zmiany anatomiczne i funkcjonalne w obrębie krtani, mięśni głosowych i aparatu oddechowego.

U osób starszych obserwujemy tzw. presbyfonię, czyli obniżenie lub podwyższenie tonu głosu, drżenie głosu, utratę stabilności, zmniejszoną siłę i wyrazistość. Głos staje się cichszy, mniej dynamiczny. Zauważamy szybsze męczenie się głosu, konieczność częstego brania oddechu, czasem występuje chrypka lub uczucie „zacięcia” głosu. Zmiany te wynikają m.in. z osłabienia mięśni krtani i mięśni oddechowych, zmniejszenia elastyczności fałdów głosowych, obniżenia nawodnienia błon śluzowych, zmian hormonalnych i neurologicznych. Zmiany głosu spowodowane są też procesami inwolucyjnymi w ośrodkowym układzie nerwowym, zmianami degeneracyjno-atroficznymi w gardle i krtani oraz w płucach, zmianami endokrynologicznymi i biochemicznymi.

A jak możemy proces starzenia się głosu spowolnić? Tutaj polecam ćwiczenia głosowe – to m.in. emisja głosu, gimnastyka oddechowa, fonacyjna, a także utrzymanie sprawności fizycznej i oddechowej, nawilżanie i higienę głosu, profilaktyczne wizyty u foniatry i zdrowy styl życia.

Czy osoby pracujące głosem – jak nauczyciele, trenerzy, lektorzy – powinny profilaktycznie odwiedzać foniatrę, nawet jeśli nie mają objawów?

Oczywiście. Głos to podstawowe narzędzie ich pracy, a jego nadmierne lub nieprawidłowe używanie może prowadzić do zaburzeń czynnościowych lub organicznych. Regularna kontrola u foniatry pozwala wcześnie wykryć zaburzenia w tworzeniu głos. Profilaktyczne wizyty u specjalisty są wskazane dla osób pracujących głosem – to inwestycja w zdrowie i długowieczność zawodową. Jeśli nie ma dolegliwości, to wskazana jest kontrola jeden raz w roku.

Anna Wakarow: audiolog-foniatra, dyrektor medyczna Poradni Otolaryngolodzy24, właścicielka własnej marki Vakarov.