Jak wspierać rodzinnych opiekunów seniorów z zaburzeniami poznawczymi? Relacja z ogólnopolskiej konferencji w APS

150 osób na miejscu i prawie 300 zdalnie, życzliwy klimat, konkretne wnioski, nowe kontakty. Taka była konferencja „Jak wspierać rodzinnych opiekunów seniorów z zaburzeniami poznawczymi? Zalecenia rodzin dla instytucji pomocy i integracji społecznej” zorganizowana w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie przez Instytut Filozofii i Socjologii APS we współpracy z Fundacją im. Marii Grzegorzewskiej pod matronatem Fundacji Hello Zdrowie.

Uroczystego otwarcia konferencji dokonała prof. Beata Nessel-Łukasik, dyrektorka IFiS APS. Wśród gości i prelegentów byli badacze i badaczki z Instytutu Studiów Politycznych PAN, Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Akademii WSB w Dąbrowie Górniczej oraz APS. Obecni byli także seniorzy, ich bliscy i praktycy systemu wsparcia.

Czego potrzeba opiekunom?

Konferencja skupiła się na realnych sposobach pomagania rodzinom, które na co dzień dźwigają opiekę nad osobami starszymi z zaburzeniami poznawczymi. Wniosek był wspólny: potrzeba stałego, wielowymiarowego wsparcia, tworzonego razem przez instytucje pomocy i integracji społecznej, samorządy, instytucje kultury, podmioty ekonomii społecznej i organizacje pozarządowe.

Prof. nadzw. dr hab. Agata Chabior z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w referacie „Demografia starzenia się – co mówią liczby” przypomniała, że za statystykami stoją konkretne osoby. Wskazała trzy główne siły napędowe zmian demograficznych: wydłużanie życia, spadek dzietności, migracje. Zwróciła uwagę na zróżnicowanie wewnątrz grupy seniorów, feminizację starości, zmianę modelu rodziny, samotność oraz defamilizację opieki. Rekomendacje: wczesna aktywizacja, rozwój opieki środowiskowej, dzienne domy wsparcia, profilaktyka samotności.

Prof. nadzw. dr hab. Zofia Szarota z Akademii WSB przedstawiła autorski model poradnictwa gerontologicznego. Trzy wymiary tego poradnictwa to obszar rozwojowy, społeczny i egzystencjalny. Teza jest jednoznaczna: w Polsce brakuje rozwiązań systemowych i przygotowanych kadr. Postulat: stworzyć zawód doradcy gerontologicznego lub geragogicznego, a punkty porad sytuować blisko miejsca zamieszkania osób starszych.

Prof. nadzw. dr hab. Hubert Kaszyński z Uniwersytetu Jagiellońskiego zaprezentował dekalog ochrony zdrowia psychicznego rodzinnych opiekunów. Lista akcentuje dbanie o siebie, stawianie granic, artykułowanie potrzeb, nadzieję, duchowość, poczucie celu, cierpliwość, bezpieczeństwo i przełamywanie piętna. Konkluzja: potrzebne są instytucje elastyczne i dostępne, a opieka wytchnieniowa nie może być luksusem.

Prof. nadzw. dr hab. Barbara Hintze z APS w wykładzie „Zaburzenia poznawcze u seniorów – przyczyny, obraz kliniczny, diagnoza i możliwości terapii” omówiła różnice między fizjologicznym starzeniem, MCI i otępieniami oraz najczęstsze jednostki chorobowe. Wskazała znaczenie wczesnej diagnostyki, leczenia skojarzonego i metod niefarmakologicznych, takich jak treningi poznawcze, reminiscencja, terapia walidacyjna, ruch i podtrzymywanie relacji.

Wsparcie jest niezbędne

Równolegle odbyły się konwersatoria i warsztaty. Dr Ewa Grudziewska z APS mówiła o socjoterapii jako wsparciu dla seniorów z zaburzeniami poznawczymi. Dr Katarzyna Ziomek-Michalak z APS skupiła się na budowaniu solidarności międzypokoleniowej i włączaniu społecznym. Prof. nadzw. dr hab. Hubert Kaszyński omawiał perspektywę uważności na traumę w pracy socjalnej. Prof. nadzw. dr hab. Aldona Ciepielewska-Kowalik z PAN analizowała rolę ekonomii społecznej w usługach opiekuńczych. Dr Anna Kruk i dr Michał Bieńkowski z APS przedstawili dobre praktyki współpracy międzysektorowej. Lech Uliasz z CAI Nowolipie zaprezentował model integracyjnej aktywizacji międzypokoleniowej. Łukasz Salwarowski ze Stowarzyszenia MANKO mówił o znaczeniu aktywności społecznej, obywatelskiej i kulturalnej w późnej dorosłości.

Głos opiekunów i wyniki badań

Arkadiusz Korycki z APS zaprezentował wyniki badań, wywiadów z rodzinnymi opiekunami seniorów z zaburzeniami poznawczymi. Dyskusję o możliwych wdrożeniach moderowała Olga Rumianowska. W debacie głos zabrali także: Magdalena Hajkiewicz-Minkiewicz, lek. Agnieszka Skoczylas, dr Zofia Dramińska-Machowska, Małgorzata Kornet, Mirosław Widurek i Grażyna Bednarowicz.

Najczęściej powtarzane postulaty:

• rozmowa zamiast sztywnego wywiadu, regularny kontakt, w tym krótkie telefony przypominające, że instytucje są po stronie rodzin
• wsparcie podwójne, czyli dla osoby chorującej i dla opiekuna, z uznaniem dla ich wysiłku
• współtworzenie projektów razem z opiekunami, dopasowanie wsparcia do wieku, schorzeń i miejsca zamieszkania
• pomoc także po śmierci podopiecznego, w tym poradnictwo i możliwość wykorzystania doświadczenia w roli asystenta seniora
• edukacja dotycząca żywienia i profilaktyki, znaczenie witaminy D, kwasów omega 3, polifenoli oraz budowania rezerwy poznawczej
• wczesna diagnostyka, szkolenia lekarzy POZ, staże geriatryczne, rehabilitacja domowa i dostęp do sprzętu pomocniczego
• usługi opiekuńcze priorytetowo dla najuboższych, kampanie informacyjne, grupy wsparcia i edukacja młodzieży o starości

Apel do środowiska akademickiego

Prof. Agata Chabior i prof. Zofia Szarota zaapelowały o uruchomienie szerokiego kształcenia gerontologicznego i geragogicznego. Wskazały APS jako uczelnię, która może wziąć na siebie rolę lidera. Padła deklaracja współpracy w obszarze edukacyjnym, społecznym, kulturalnym, ekonomicznym i opiekuńczym. Prof. Chabior zapewniła: „A my służymy pomocą”.

Kulisy i atmosfera

W kuluarach trwały długie rozmowy, wymiana doświadczeń i spontaniczne umawianie wspólnych inicjatyw. Uczestnicy podkreślali przyjazny klimat i poczucie, że głos rodzinnych opiekunów wybrzmiał jasno i mocno.

Współpraca programowa objęła Stowarzyszenie MANKO, Federację Mazowia, Centrum Aktywności Międzypokoleniowej Nowolipie oraz Ogólnopolską Kartę Seniora. Patronat medialny zapewnili Głos Seniora, miesięcznik Pokolenia i Fundacja Hello Zdrowie.

Organizatorzy dziękują zespołowi Instytutu Filozofii i Socjologii APS, partnerom, Kołu Naukowemu Studentów Socjologii Socjosfera i pracownikom uczelni, a także wszystkim prelegentkom i prelegentom: prof. Agacie Chabior, prof. Zofii Szarocie, prof. Hubertowi Kaszyńskiemu, prof. Barbarze Hintze, dr Ewie Grudziewskiej, dr Katarzynie Ziomek-Michalak, prof. Aldonie Ciepielewskiej-Kowalik, dr Annie Kruk, dr Michałowi Bieńkowskiemu, Lechowi Uliaszowi, Łukaszowi Salwarowskiemu, Arkadiuszowi Koryckiemu, Oldze Rumianowskiej, Magdalenie Hajkiewicz-Minkiewicz, lek. Agnieszce Skoczylas, dr Zofii Dramińskiej-Machowskiej, Małgorzacie Kornet, Mirosławowi Widurkowi i Grażynie Bednarowicz.

Kierunek na przyszłość jest klarowny: silniejsze i łatwiej dostępne wsparcie dla rodzinnych opiekunów, tak aby nikt nie zostawał sam z ciężarem opieki.