Nadczynność tarczycy a wole tarczycy – przyczyny i leczenie tyreotoksykozy

Dolegliwości związane z nadmiernym wydzielaniem hormonów tarczycy pojawiają się, gdy produkcja hormonów tarczycy zdecydowanie przekracza zapotrzebowanie tkankowe. Stan, w którym nadmiar hormonów tarczycy doprowadza do wystąpienia objawów chorobowych określa się mianem tyreotoksykozy.

Tarczyca jest nieparzystym gruczołem wydzielania wewnętrznego, stanowiący bardzo istotne źródło hormonów regulujących liczne procesy metaboliczne w organizmie człowieka. Nadmiar lub niedobór hormonów tarczycy określany jest odpowiednio mianem nadczynności lub niedoczynności tarczycy. Są to schorzenia bardzo powszechne o bardzo szerokim spektrum objawów klinicznych. Nadczynność tarczycy może rozwijać się miesiącami. 

Tyreotoksykoza a wole tarczycy – czy to jedyna przyczyna?

Tyreotoksykoza może rozwinąć się w trzech różnych mechanizmach. Pierwszy mechanizm to nadmierne, nagłe uwolnienie hormonów tarczycy z samego gruczołu, gdzie są one zmagazynowane. Dzieje się tak w ostrym zapaleniu tarczycy czy w pierwszej fazie autoimmunologicznego uszkodzenia tarczycy (np. w chorobie Hashimoto). Jest to przejściowa nadczynność tarczycy, ponieważ po uwolnieniu nadmiaru hormonów dochodzi do wyrównania ich poziomu w organizmie lub do przejścia w fazę niedoczynności tarczycy na skutek uszkodzenia gruczołu. 

Drugim mechanizmem rozwoju tyreotoksykozy jest nadmierna suplementacja hormonów tarczycy. Pacjenci chorujący na niedoczynność tarczycy otrzymują leki mające na celu wyrównać poziom hormonów. Czasem jednak dawka leków jest nieprawidłowa, co może skutkować nadmiarem hormonów. 

Klinicznie jednak najbardziej istotny jest trzeci, bardzo złożony mechanizm tyreotoksykozy, a mianowicie schorzenia samej tarczycy prowadzące do nadmiernej produkcji hormonów. Zalicza się tu wole guzkowe tarczycy, autoimmunologiczną chorobę Gravesa i Basedowa czy pojedyncze guzki tarczycy aktywne hormonalnie. Jeśli nadczynność tarczycy wynika właśnie z nadprodukcji hormonów tarczycy w przebiegu procesu chorobowego tarczycy, mówimy o pierwotnej nadczynności tarczycy. 

Objawy tyreotoksykozy

Zazwyczaj nadczynność tarczycy rozwija się powoli, nawet miesiącami. Niejednokrotnie nieprawidłowości w zakresie badań hormonalnych tarczycy są stwierdzane przypadkiem przy badaniach profilaktycznych. Objawy mogą być bowiem bardzo niespecyficzne. Określa się to mianem subklinicznej nadczynności tarczycy, czyli nie dającej jawnych objawów klinicznych. Najczęściej wyniki badań laboratoryjnych wykazują spadek parametru TSH, natomiast prawidłowe wartości wolnych hormonów tarczycy (fT3 i fT4). Kiedy poziom hormonów rośnie przekraczając możliwości tkankowe, może dojść do jawnej, pełnoobjawowej nadczynności tarczycy, czyli tyreotoksykozy. 

Przekrój objawów klinicznych występujących w tyreotoksykozie jest bardzo szeroki. Najczęściej pojawiają się: 

• spadek masy ciała; 
• utrata apetytu; 
• nietolerancja ciepła; 
• nietolerancja wysiłku; 
• zaburzenia koncentracji i uwagi; 
• nadmierne pobudzenie i drażliwość; 
• wzmożona potliwość; 
• łamliwość i wypadanie włosów; 
• osłabienie paznokci; 
• wole tarczycy powodują powiększenie obwodu szyi, co może doprowadzić nawet do wystąpienia duszności w związku z uciskiem na struktury sąsiadujące; 
• bóle mięśni; 
• uczucie kołatania serca; 
• wzrost ciśnienia tętniczego;
• biegunka; 
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet; 
• zaburzenia wzwodu u mężczyzn. 

Nieleczona tyreotoksykoza może prowadzić do ciężkiego przełomu tarczycowego przebiegającego z gorączką, drżeniami mięśniowymi, wymiotami, zaburzeniami psychotycznymi, poważnymi zaburzeniami rytmu serca, odwodnieniem, a nawet śpiączką. Jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia. 

Wole guzkowe tarczycy a tyreotoksykoza

Wole guzkowe tarczycy to inaczej guzkowy rozrost tarczycy przebiegający z nadczynnością tego gruczołu. Choroba polega na tym, że guzki, które są obecne w tarczycy, same, czyli w sposób autonomiczny wydzielają hormony tarczycy bez jakiejkolwiek kontroli. Jak już wspomniano wcześniej, początki choroby mogą nie dawać objawów klinicznych. Niejednokrotnie chory początkowo nie zauważa również powiększenia się obwodu szyi. Jeśli natomiast wole tarczycy ulegają istotnemu powiększeniu, może dojść nawet do upośledzenia oddychania ze względu na ucisk dróg oddechowych z zewnątrz. Podstawą rozpoznania woli guzkowych tarczycy poza badaniami hormonalnymi jest badanie ultrasonograficzne tarczycy (USG tarczycy) pozwalające uwidocznić zmiany ogniskowe tarczycy.

Jak rozpoznać nadczynność tarczycy?

Podstawą rozpoznania choroby tarczycy są badania laboratoryjne, a konkretnie badania hormonalne. Ocenia się stężenie TSH, fT3 i fT4 w surowicy. Celem wykonania szczegółowej diagnostyki tarczycy można wykonać badania swoistych przeciwciał np. przeciw receptorowi TSH, przeciw tyreoperoksydazie czy przeciw tyreoglobulinie. 

Badaniem obrazowym z wyboru jest ultrasonografia pozwalająca ocenić ogólną morfologię gruczołu tarczowego, zmiany ogniskowe. Pod kontrolą ultrasonografu można również wykonać biopsję zmiany ogniskowej, dzięki czemu poszerza się diagnostykę o badanie histopatologiczne. Niejednokrotnie korzysta się również z badań typu scyntygrafia tarczycy. 

Odpowiednie rozpoznanie pozwala na włączenie specjalistycznego leczenia tyreotoksykozy, którego podstawą jest oczywiście farmakologiczne obniżenie poziomu hormonów tarczycy za pomocą tzw. tyreostatyków. 

Źródła: 

1. Interna Szczeklika 2022, [red. prow.] Piotr Gajewski, Kraków, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Urszula Ambroziak, Choroby tarczycy. Diagnozowanie i leczenie., PZWL, Warszawa, 2022