się ten artykuł?
Szczelina odbytu to podłużne pęknięcie delikatnej błony śluzowej wyściełającej odbyt. Taka rana wywołuje nieprzyjemne dolegliwości, a ze względu na problematyczną lokalizację, bywa trudna do zagojenia. Poznaj przyczyny i objawy szczeliny odbytu, a także metody jej leczenia.
Co to jest szczelina odbytu? Przyczyny i czynniki ryzyka
Szczelina odbytu to częste zjawisko, które może wystąpić w każdym wieku. Jej główne przyczyny to mechaniczne uszkodzenie błony śluzowej podczas pasażu zbyt twardych mas kałowych, a także nadmierne napięcie mięśni odbytu. Zazwyczaj jest to spowodowane przewlekłym zaparciem lub biegunką, ale może towarzyszyć też:
- porodowi, ze względu na długotrwałe parcie,
- penetracji podczas stosunku analnego,
- dyschezji niemowlęcej – to zaburzenie koordynacji mięśni brzucha, przez które maluch nadmiernie napina się podczas wypróżniania. Może to prowadzić do rozwoju zaparć i powstania u dziecka szczeliny odbytu.
Szczeliny odbytu dzielą się na ostre i przewlekłe. Te pierwsze pojawiają się nagle i goją w przeciągu kilku dni lub maksymalnie tygodni. Jeśli utrzymują się dłużej niż 2 miesiące, mówimy o przewlekłych szczelinach odbytu. Czynniki ryzyka rozwoju tych dolegliwości to m.in.:
- ciąża, której często towarzyszą zaparcia,
- uwarunkowania anatomiczne,
- choroby zapalne jelit, np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
- nieprawidłowa, uboga w błonnik dieta.
Najczęściej pacjenci zgłaszają silny rozdzierający ból w czasie wydalania stolca (często porównywany do uczucia wydalania „rozbitego szkła”) utrzymujący się od kilku minut do kilku godzin po defekacji. Ból powtarza się w czasie każdego wypróżnienia, pacjenci zazwyczaj obawiają się wypróżnień lub je wstrzymują. Powstaje cykl błędnego koła, prowadzący do nasilenia zaparć, formowania bardziej twardego stolca i nasilenia bólu odbytu. Blisko 70% pacjentów zauważa ślad jasnoczerwonej krwi na papierze toaletowym lub w stolcu. Czasami kilka kropel krwi może spaść do toalety, jednak istotne krwawienia w przebiegu szczeliny odbytu występują rzadko. Niektórzy pacjenci skarżą się na: uczucie nierówności brzegu odbytu, dyskomfort w czasie siedzenia czy jazdy, swędzenie, podrażnienie i utrzymujące się wrażenie kłucia w odbycie.
Szczelina odbytu – objawy
Głównym objawem szczeliny odbytu jest ból opisywany jako ostry, rozdzierający i piekący. Pojawia się podczas wypróżniania i może utrzymywać się kilka godzin po nim. Czasem promieniuje do pośladków, górnej części ud lub dolnej części pleców. Inne objawy szczeliny odbytu to:
- widoczne pęknięcie skóry w okolicy odbytu,
- swędzenie podczas defekacji,
- świeża, czerwona krew w stolcu lub widoczna na papierze toaletowym,
- skurcze mięśni odbytu,
- małe guzki na skórze w okolicy szczeliny odbytu.
Jak wygląda szczelina odbytu? To podłużna ranka, wokół której błona śluzowa jest zaczerwieniona i opuchnięta. W przypadku ostrym pęknięcie jest niewielkie, ale przewlekła szczelina odbytu się powiększa. W jej obrębie mogą pojawić się zgrubienia i zbliznowacenia. Zazwyczaj ranka umiejscowiona jest z tyłu lub z przodu odbytu. Jeśli powstała z boku, może wskazywać na inną chorobę jelit, np. Leśniowskiego-Crohna.
Hemoroidy czy szczelina odbytu?
Zarówno przyczyny, jak i objawy szczeliny odbytu oraz hemoroidów są podobne. Choroby te mogą też występować jednocześnie. Hemoroidy zdarzają się częściej, ale za to rzadziej bolą. Kiedy już zaczną, ból zazwyczaj jest stały, a przy szczelinie odbytu pojawia się on epizodycznie – w trakcie i po wypróżnieniu. Jednak to za mało, żeby w warunkach domowych odróżnić od siebie te dwie dolegliwości. Jeśli nie można ich zobaczyć, jedynym pewnym sposobem diagnozy jest badanie lekarskie.
Szczeliny odbytu uważa się za ostre, jeśli trwają mniej niż sześć tygodni. Są one powierzchowne, ograniczone do anodermy, mają ostro odgraniczone brzegi w błonie śluzowej, często z ziarniną widoczną w dnie. Szczeliny uznaje się za przewlekłe, jeśli utrzymują się dłużej niż sześć tygodni, brzegi są zrogowaciałe, obecny jest guzek wartowniczy (fałd skóry) i przerośnięta brodawka odbytu oraz widoczne są włókna mięśnia zwieracza wewnętrznego. Powyższe cechy przewlekłej szczeliny wynikają z przewlekłego zakażenia i rozwoju tkanki łącznej włóknistej.
Leczenie szczeliny odbytu
Czy szczelina odbytu może sama się zagoić? Tak, większość ostrych przypadków nie wymaga nawet szczególnego leczenia. Proces gojenia można przyspieszyć przy pomocy odpowiedniej diety, higieny i leków na szczelinę odbytu dostępnych bez recepty. Jednak przypadki przewlekłe wymagają zazwyczaj konsultacji lekarskiej.
Jak leczyć szczelinę odbytu? Unikaj zaparć
Jeśli przyczyną szczeliny odbytu są zaparcia, trzeba je wyeliminować. Dieta powinna dostarczać ok. 35-40 g błonnika dziennie oraz co najmniej 2,5 l płynów. W ten sposób poprawisz perystaltykę jelit, zmiękczysz masy kałowe i usprawnisz ich transport. Możesz też zastosować delikatne środki przeczyszczające, np. syrop z laktulozą czy makrogole.
Co pomaga na szczelinę odbytu? Odpowiednia higiena
Podczas leczenia szczeliny odbytu stosuj delikatne środki myjące. W aptece dostępne są specjalne żele i pianki przeznaczone dla osób z podrażnioną czy uszkodzoną śluzówką odbytu. Możesz też skorzystać z chusteczek nawilżanych, których warto używać zamiast papieru toaletowego. Są delikatniejsze i nasączone środkiem myjącym, który zapobiegnie nadkażeniu rany.
Szczelina odbytu – leki bez recepty
Bez recepty do wyboru są czopki i maści na szczeliny odbytu. Zazwyczaj stosuje się je także w leczeniu hemoroidów. Mogą zawierać składniki o działaniu:
- przeciwzapalnym, przeciwbólowym, zmniejszającym obrzęk, świąd i krwawienie – np. hydrokortyzon, benzokaina, cynchokaina, escyna, wyciąg z ruszczyka,
- przyspieszającym gojenie, nawilżającym – np. kwas hialuronowy, oleje i ekstrakty roślinne m.in. z kocanki, aloesu, olejek z drzewa herbacianego,
- przeciwbakteryjnym, zapobiegającym nadkażeniu – np. neomycyna,
- przeciwświądowym i wspomagającym naturalną reakcję organizmu na miejscowe zakażenie – zawiesina bakterii Eschericha coli.
Operacja szczeliny odbytu
Złotym standardem leczenia szczeliny odbytu jest sfinkterotomia – operacja polegająca na nacięciu mięśnia zwieracza odbytu. To skuteczna metoda, po której ryzyko nawrotu choroby jest niewielkie. Istnieje jednak jeden poważny minus takiej operacji. W 9% przypadków jej skutkiem ubocznym jest zbyt duże upośledzenie pracy zwieracza, które skutkuje nietrzymaniem gazów i stolca. Dlatego w pierwszej kolejności stosuje się maści i czopki na szczelinę odbytu. Co prawda dolegliwości częściej po nich wracają, ale nie mają tak nieprzyjemnych konsekwencji.
Leczenie domowe szczeliny odbytu. Czy da się jej zapobiegać?
W łagodzeniu objawów szczeliny odbytu ulgę mogą przynieść nasiadówki w ciepłej wodzie, tzw. kąpiel sitz. Warto wykonać ją 2-3 razy dziennie oraz po wypróżnieniu. Powinna trwać 10-20 min – tyle wystarczy, żeby rozluźnić mięśnie, złagodzić ból i ukoić podrażnione miejsca.
Efekt nasiadówek możesz wzmocnić, stosując do nich odwar z kory dębu. Ma on działanie ściągające, odkażające i przeciwzapalne. Wsyp 5 g kory dębu (czyli ok. 1 łyżkę) do 1 litra wody, zagotuj i trzymaj na ogniu przez 5 minut. Następnie odstaw płyn na 15 minut i przecedź. Powstałym roztworem wykonuj nasiadówki raz dziennie przez 20 minut.
Jak zapobiec szczelinie odbytu? Dbaj o dużą zawartość błonnika w diecie. Nie powinno w niej brakować produktów pełnoziarnistych, płatków owsianych, roślin strączkowych czy orzechów. Pomocna jest też regularna aktywność fizyczna, która pobudza jelita do pracy. I najważniejsze – jeśli czujesz potrzebę wizyty w toalecie, nie odkładaj jej na później. Może to prowadzić do zaburzeń pracy zwieracza odbytu, zaparć, a także urazów podczas wypróżniania.
Bibliografia:
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/anal-fissure/diagnosis-treatment/drc-20351430 [dostęp 13.11.2023].
- https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/13177-anal-fissures [dostęp 13.11.2023].
- Salati S. A., Szczelina odbytu – obszerna aktualizacja, Polski Przegląd Chirurgiczny 2021, 93(4): 46-56.
